پایداری افزایش تولید گندم در سایه خشكسالی

خرید گندم مازاد بر نیاز كشاورزان سربلند ایرانی در شرایطی از مرز ۳ ۱۱ میلیون تن می گذرد كه طی ماه های گذشته اخبار خسارات وارده ناشی از خشكسالی بر بخش كشاورزی در رسانه ها جایگاه تقریباً ثابتی داشته است

خرید گندم مازاد بر نیاز كشاورزان سربلند ایرانی در شرایطی از مرز ۳/۱۱ میلیون تن می گذرد كه طی ماه های گذشته اخبار خسارات وارده ناشی از خشكسالی بر بخش كشاورزی در رسانه ها جایگاه تقریباً ثابتی داشته است. از جمله مهمترین اخبار در این زمینه اخبار مربوط به بودجه صندوق بیمه محصولات كشاورزی در سال ۱۳۸۵ است كه نسبت به سال گذشته دو برابر شده و به ۱۱۵ میلیارد تومان افزایش یافته است.

این در حالی است كه حجم خسارت خشكسالی در كشور به طور متوسط سه هزار میلیارد تومان و حدود هشت برابر كل اعتبار ۴۰۰ میلیارد تومانی ستاد حوادث غیرمترقبه كشور است. شدت خسارات خشكسالی برخی مناطق به گونه ای است كه در سال زراعی ۸۵- ۱۳۸۴ كمتر از ۲۰ میلیمتر باران باریده و افت شدید سطح آب های زیرزمینی برداشت آب از قنات ها و چشمه ها را متوقف نموده است،‌در همین رابطه گفتنی است تا كنون بیش از ۵۰۰ هزار راس دام مناطق خشكسالی از دامداران خریداری و روانه كشتارگاه ها شده است.

توجه به آمار و ارقام رسمی فوق از آن روی حائز اهمیت است كه مدیریت وقت تهیه و اجرای «طرح ملی افزایش تولید گندم» كشور در سال ۱۳۸۱ با آگاهی از شظایط بحرانی كمبود منابع آب كشور و ضرورت اتخاذ تدابیر لازم برای حداكثر بهره برداری از حداقل امكانات موجود، اقدام به طراحی و اجرای پروژه ها و عملیاتی نمود كه استمرار افزایش تولید گندم و پایداری آن در شرایط سخت كنونی اولاً مرهون اجرای آن هاست و ثانیاًّ نشان از تدبیر منطقی و درایت «مجری طرح گندم» دارد.

آنچه طی سال های اخیر موجبات دلمشغولی برخی منتقدان طرح ملی افزایش تولید گندم را فراهم كرده است، نگرانی آن ها از بابت عدم انطباق احتمالی اهداف طرح یا مبانی و مفاهیم «توسعه پایدار»، تخریب منابع پایه، كاهش سطح سفره های آب زیرزمینی و در مواردی توصیه به واردات گندم (به جای افزایش تولید داخلی آن) به عنوان «منابع آب شیرین» (!) برای جبران كاهش منابع آب شیرین داخلی بوده است. اندكی دقت و نگاه منصفانه، كارشناسی و فارغ از دیدگاه های تنگ نظرانه در پروژه ها و عملیات اجرا شده طی سال های اخیر گویای آن است كه نه تنها در این راستا محیط زیست و توسعه پایدار مغفول نمانده بلكه مورد عنایت ویژه مسئولان ذیربط نیز بوده اند كه شرح آن ها فرصت مستقل می طلبد.

بهر تقدیر تجربه گران بهای موجود گویای آن است كه الگوی طراحی شده برای افزایش تولدی گندم بر مبنای «افزایش عملكرد در واحد سطح» و استفاده مفید از ظرفیت های نهفته بخش كشاورزی كه در سخت ترین شرایط آب و هوایی سال های اخیر نیز موفقیت آمیز بوده است. به راحتی در مورد سایر محصولات اساسی كشاورزی قابل طراحی و اجراست. مشروط به آنكه مدیران اجرایی ذیربط پس از تكمیل محاسبات كارشناسی و برآوردهای فنی، اندكی «جسارت» را نیز چاشنی پروژه ها و عملیات اجرایی كند.

ماحصل كلام آنكه دلك عمیق از شرایط آب و هوایی خشك و نیمه خشك حاكم بر اقلیم كشور نه تنها نباید مانع برنامه ریزی برای استفاده بهینه از منابع آبی موجود و افزایش تولید شود. بلكه با اغتنام فرصت باید از آن به عنوان موتور محركه ای در جهت تسریع دستیابی به اهداف ترسیم شده استفاده نمود. اهدافی كه منطبق با واقعیات بخش كشاورزی كشور، برخاسته از دیدگاه های علمی و فنی صاحبنظران ذیصلاح و در راستای تحقق اهداف «مدیران جسور» بخش كشاورزی باشد. در كشوری كه شرایط طبیعی و اقلیمی حاكم بر آن شكننده و سخت بوده و در سال های مختلف تنها تابلوی «ستاد خشكسالی» و «ستاد سیل» بر سر ستاد حوادث غیر مترقبه آن جابجا می شود، آیا راهكار عملی دیگری را می توان تصور كرد؟!

مقاله : دكتر فضل الله صفی خانی