نمره ۲۰ کلاس و بی خیال

نمره محوری سلامت روان دانش آموزان را تهدید می کند

یکی از مشکلات بزرگ آموزشی، وجود روش ارزشیابی نامناسب است و دانش‌آموزان اغلب پس از امتحانات به خاطر نمره‌ای که به آنان و والدین‌شان اعلام می‌شود در مقایسه با دیگران این تصور را پیدا می‌کنند که از نظر درسی نسبت به دیگران شکست خورده‌اند و در نتیجه مایوس شده و نسبت به درس بی‌رغبت می‌شوند در حالی که هدف مهم ارزشیابی تحصیلی ایجاد علاقه و رغبت برای جبران کاستی‌ها و یادگیری بیشتر دانش‌آموزان است.

امروزه در مدارس ما مهم‌ترین ملاک آموزشی و پرورشی و تحصیل در مدرسه، نمره است. تنها نمره بالا و خوب قابل قبول است و این نمره است که افراد موفق را از افراد ناموفق در تحصیل جدا می‌کند. به همین دلیل درس خواندن برای بیشتر دانش‌آموزان در مدرسه کسالت‌آور شده و دیگر آنان حوصله و علاقه برای فعالیت و حل مسایل و موضوعات درسی را ندارند.

● عوارض نمره‌محوری

نمره‌محوری موجب شده است که احساس شکست و عدم موفقیت در دانش‌آموزان افزایش یافته و از طرفی شیوه‌های آموزشی در کلاس‌های درس اندیشمندانه نباشد و به جای اینکه روی فکر و عقل و کشف نوآوری و خلاقیت دانش‌آموزان توجه و تمرکز داشته باشیم روی محفوظات او تاکید می‌کنیم و همان‌طور که می‌دانیم امتحان، پاک‌کن ذهن است یعنی بعد از آزمون دانش‌آموز بیشتر مطالبی را که به خاطر سپرده بود از یاد می‌برد و فقط آن قسمت از درس را که فهمیده به یاد می‌آورد و دانش‌آموزی که مفاهیم درس را درک می‌کند ولی نمی‌تواند حجم بالایی از محفوظات و معلومات را در ذهن خود نگه دارد نمره کمتری می‌گیرد؛ در نتیجه در مدرسه به وی به چشم کسی که رفتار ناپسندی از او بروز کرده نگاه می‌شود و از دیدگاه معلم و مدرسه و حتی خانواده وی به عنوان دانش‌آموز تنبل و ناسازگار جلوه می‌کند. با توجه به اینکه روش‌های سنتی سنجش و ارزشیابی دانش‌آموز را در جهت ارایه پاسخ‌های صحیح از پیش تعیین شده به کار وا می‌دارد، در این فرآیند به رابطه سنجش و یادگیری توجهی نمی‌شود و آزمون‌های سنتی که در این زمینه استفاده می‌شود موجب ایجاد فاصله بین آموخته‌ها و واقعیت‌های زندگی دانش‌آموز می‌شود.

● چه باید کرد؟

امروزه اعتقاد بر این است که دو فرد در آفرینش به طور کامل مانند هم آفریده نشده‌اند؛ حتی دوقلوهای یکسان. این موضوع مبین آن است که تفاوت‌های فردی بسیار زیادی از نظر رفتار، افکار، حالات عاطفی و روانی و جسمانی وجود دارد. پس چرا ما با شرایط نابرابر دانش‌آموزان را یکسان مقایسه می‌کنیم؟

● تعریف ارزشیابی

ارزشیابی از نظر لغوی به معنای یافتن ارزش‌ها است که دست‌یابی به آن نه در زمان محدود بلکه در فرآیند آموزش و تلاش برای یادگرفتن مطالب و به خاطر سپردن آنها امکان‌پذیر است از نظر علمی ارزشیابی فرآیند سازمان‌یافته و منسجمی برای جمع‌آوری و تحلیل تغییر اطلاعات است تا مشخص گردد که آیا به هدف نهایی دست یافته‌ایم و یا دست خواهیم یافت و به چه میزانی.

طبق بررسی‌های انجام شده خلاقیت و نوآوری یک ویژگی ثابت شخصیتی نیست که بدون هیچ تغییر و تحولی در وجود انسان نهفته باشد، بلکه از جمله مواردی است که به طور کامل تحت تاثیر عوامل یا موانعی تقویت یا تضعیف و حتی نابود می‌شود. در بعضی شرایط، زمینه‌های ظهور و گسترش خلاقیت را فراهم می‌آورند، در حالی که بعضی موقعیت‌ها موجب عدم شکوفایی استعداد و خلاقیت فرد می‌شود. زیرا همان‌طور که می‌دانیم شور و اشتیاق از آسیب‌پذیری در شرایط مختلف در امان نیست، حتی دانش‌آموزانی که دارای انگیزه‌های بسیار قوی هستند ممکن است در نتیجه عوامل محیطی نامناسب به شدت روحیه و انگیزه خود را از دست بدهند و در نتیجه خلاقیت آنان به مرحله شکوفایی نرسد که چنین محیط‌های نامناسب در سیستم‌های متداول و سنتی سخت‌گیر در مدارس ما و همچنین محیط نامناسب خانه وجود دارد.

● اشکال کار چیست؟

بسیاری از خانواده‌‌ها و والدین کودکان خود را مجبور به یادگیری می‌کنند. متاسفانه این امر نه فقط در خانواده بلکه در محیط‌های آموزشی یعنی مدارس نیز وجود دارد و گاهی شرایط موجود در مدرسه به طرقی است که نه تنها به پرورش خلاقیت دانش‌آموز کمک نمی‌کند بلکه این موهبت الهی را سرکوب می‌کند. مدیران و معلمان ما با این نیت خیرخواهانه که قرار است استعدادهای بالقوه دانش‌آموزان کشف شود آنها را مجبور به یادگیری مطالبی می‌کنند که دانش‌آموز هدف از یادگیری و به خاطر سپردن آن را نمی‌داند. آیا وقت آن نرسیده است که به جای نمره از شیو‌ه‌های جدید ارزش‌یابی استفاده کنیم؟ این امر موجب ارتقای کیفیت آموزشی و سطح یادگیری و آگاهی دانش‌آموزان می‌شود. جایگزینی مناسب آن ارزشیابی توصیفی که الگوی جدیدی برای فراهم‌آوردن زمینه مناسب بر یادگیری بهتر دانش‌آموزان و همچنین انگیزه و نشاط و شادابی در آنان ایجاد کند، باعث می‌شود دانش‌آموزان مطالب را عمیق‌تر به خاطر بسپارند که این نوع ارزشیابی با هدف بهبود کیفیت یادگیری و یاددهی و افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی و یادگیری تغییرات اساسی در نظام ارزشیابی فعلی ایجاد می‌کند.

از جمله تغییرات می‌توان تغییر مقیاس بین (صفر تا بیست) به مقیاس ترتیبی، تغییر ساختار کارنامه و تبدیل آن به کارنامه توصیفی تحت عنوان گزارش پیشرفت تحصیلی، تغییر و تنوع‌بخشی ابزارها و روش‌های جمع‌آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانش‌آموز مانند پوشه کار، آزمون عملکردی، پروژه و فهرست مشاهدات را نام برد. معلم با استفاده از این روش با ایجاد محیطی صمیمی و مطمئن در کلاس شرایط مساعدی برای رشد و شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان فراهم می‌کند تا آنان بتوانند با آسودگی در کلاس به اظهارنظر بپردازنند و بدون نگرانی هر سوالی را که در ذهن دارند مطرح کنند و معلم آنها را در جهت یادگیری و کسب مهارت هدایت می‌کند.

در ارزشیابی توصیفی یادگیری مهم و تفریح است و دانش‌آموزان تشویق می‌شوند که علاقه و تجربیات و ایده‌های خود را به کلاس درس بیاورند و درباره هدف‌های کار روزانه خود با معلمان به بحث و گفتگو بپردازند. در نتیجه این امر او استقلال کاری پیدا می‌کند تا بتواند تصمیم بگیرد و احساس آرامش کند و در نتیجه تنش‌ها و فشارهای کسب نمره را ندارند؛ چرا که در این الگو معلم به جای من «ما» می‌گوید و به‌عنوان منبع اطلاعات و هدایت می‌باشد و در چنین کلاسی همیشه همکاری بر رقابت ارجحیت دارد. زمانی که راه‌های گوناگون انجام یک فعالیت را مورد توجه قرار می‌دهند اجازه می‌دهند که دانش‌آموزان با صدای بلند فکر می‌کنند و هدایت شوند یعنی افکار خود را به راحتی بیان می‌کنند و آنها نه تنها از ایجاد هرگونه زمینه رقابت در کلاس درس خودداری می‌کنند بلکه جوی را در کلاس ایجاد می‌کنند که دانش‌آموزان در انجام وظایف به همدیگر کمک کنند و در ایده‌ها با هم سهیم باشند و به نتیجه نهایی کار افتخار کنند و این خود یک نوع خلاقیت است.