چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
قلمکار سازی در ایران
● تاریخچه قلمکار
قلمکار سازی از پیشه‌های کهن و قدیمی ایران است که قرنها در اوج شهرت بوده است .قلمکاری و نقاشی روی پارچه از دوره مغولها (قرن ۷ ه ـ ق) در ایران مرسوم گشت .در دوره فوق به علت حمایت و پشتیبانی خوانین مغولی پارچه‌های منقوش و چینی در بازارهای ایران فروش فوق العاده‌ای پیدا کرده بود. ایرانیان نیز جهت رقابت با چینی‌ها دست به ابتکاراتی زدند که از آن جمله ابداع نقاشی بر روی پارچه یا به اصطلاح پارچه‌های قلمکار است. سپس در دوره صفویه این هنر گسترش یافت .در حقیقت می‌توان گفت دوره پر رونق این صنعت از زمان صفویه شروع و به اواسط عصر قاجاریه ختم گردید .
در زمان صفویه بیشتر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه‌های قلمکار تهیه می‌گردید و این پارچه‌ها در آن زمان شهرت فراوان داشت .تلاش پیگیر صنعتگران قلمکار ساز و استقبالی که از آن می‌شد موجب ازدیاد تقاضا برای این گونه پارچه‌های نقش دار شد و چون عرضه محدود بود، صنعتگران را به چاره اندیشی و پیدا کردن راه حل جهت عرضه بیشتر با همان کیفیت هنری واداشت. در این مورد تنها راه چاره را ایجاد نقوش مورد نظر بر روی قالب و انتقال قالبهای مذکور روی پارچه دانستند که در آغاز تنها از یک یا چند قالب استفاده می‌کردند و بقیه را با دست می‌کشیدند ولی پس از چندی با طراحی روی کاغذ و انتقال این طرحها بر روی قالب و حکاکی و قالب تراشی، استاد کاران فن توانستند به طور کلی محصولات قلمکار را به وسیله قالب زنی تولید کنند .
مراکز تولید شهر اصفهان که در زمان صفویه مرکز و پایتخت ایران بود، یکی از مراکز عمده تجمع هنر آفرینان و صنعتگران گردید و هنرمندان از گوشه و کنار ایران به این شهر روی آوردند و سعی در تولید و عرضه محصولات مختلف از جمله قلمکار با عالی‌ترین کیفیت هنری نمودند .
در حال حاضر شهر اصفهان مرکز تولید قلمکار ایران است و در شهرهای دامغان و سمنان هم نوعی قلمکار خاص منطقه تهیه می‌گردد .
محصولاتی که امروزه از پارچه قلمکار تهیه می‌شود عبارتند از: لباس ،سجاده، سفره ،رولحافی، پرده، مجمعه‌پوش ،بقچه، سوزنیِ حمام، قطیفه، کتیبه، کلاه، قبا، شلیته، روکش صندلی ،رومیزی ،روتختی ،دستمال زیرلباسی، سربخاری ،کیف ،دامن ،کفشِ زنانه و نیز محصولاتی که در دکوراسیون مورد استفاده قرار می‌گیرد .
● قالبها و قالب تراشان
قالب تراشی یکی از هنرهای ظریف و بسیار مهم و قدیمی اصفهان است که از استادان این فن فعلاً بجز عده معدودی باقی نمانده‌اند .
استادکاران قدیمی بهترین نوع چوب را برای تراشِ قالب، چوبهای گلابی و زالزالک تشخیص داده‌اند که معمولاً چوب زالزالک را برای قالبهای ریز استفاده می‌نمایند .هر چه نقشها در یک قالب درشت‌تر باشند کار تراش آسانتر و هر چه نقوش ریزتر باشند به همان نسبت کار تراش مشکلتر می‌شود .
برای اینکه یک قالب کامل شود از ابتدا تا زمانی که قالب آماده نقش زنی می‌شود ،چندین مرحله طی می‌شود که به طور مختصر عبارتست از :
۱) جور کردن چوب قالب ؛
۲) پیه دادن که به سه دلیل صورت می‌گیرد: دوام چوب را زیادتر می‌کند، چوب را برای تراش نرم می‌کند و مانع نفوذ و ایجاد تغییرات و شکستگی در آن می‌شود.
۳) لیسه یا پولیش کردن چوب.
۴) طرح ریزی که در آن پوسته سائیده شده انار یا ما زوج را با لعاب کتیرا مخلوط کرده، مایع حاصله را روی سطح صاف چوب می‌مالند. این عمل برای آن صورت می‌گیرد که طرح آماده شده از روی کاغذ بر روی چوب منتقل شود .
۵) مرحله قلم‌گیری ؛
۶) پیه دادنِ کاملِ قالب که برای استحکام و غیر قابل نفوذ کردن قالب صورت می‌گیرد .
● رنگهای مصرفی قلمکار
در ساختن قلمکار بیشتر از دو رنگ مشکی و قرمز استفاده می‌شود که برای ساختن رنگ مشکی از موادی مانند: کتیرا ،اکسید آهن، زاج سیاه و روغن کرچک و برای ساختن رنگ قرمز از موادی مانند گل سرخ، روغن کنجد، زاج سفید و کتیرا استفاده می‌شود. گاهی هم برحسب مورد رنگهای ترکیبی مانند آبی یا نیلی، سبز ،زرد و قهوه‌ای به کار می‌برند .
● چگونگی تولید
مواد مصرفی قلمکار سازان بسیار متنوع است ولی آنچه که قابل توجه است عبارتست از: پارچه‌های متقال، کدری و چلوار، کتیرا، پوست انار ،رنگ گیاهی، زاج سفید ،نیل، روغن گلیسیرین و آلیزارین .
مراحل تولید قلمکار به اختصار عبارتست از: آبخور کردن پارچه، دندانه کردن پارچه ،انجام عمل قالب زنی که با دو رنگ قرمز و مشکی آغاز می‌شود و بعد از اتمام کار و تثبیت رنگها، در مرحله سفیدگری، زمینه برخی از پارچه‌های تولیدی سفید می‌شود و چنانچه نیازی به استفاده از رنگهای دیگر باشد مجدداً پارچه به کارگاه برگردانده می‌شود و نقوش لازم به روی آن انتقال می‌یابد .
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست