نماز جماعت

از آنجا كه مساجد مهمترین مكان برگزاری نمازجماعت است و اگر مسجد نماز جماعت نداشته باشد,نقش خود را به طور كامل ایفا نكرده و تاثیر چندانی برای حفظ دین داری افراد جامعه نخواهد داشت

از آنجا كه مساجد مهمترین مكان برگزاری نمازجماعت است و اگر مسجد نماز جماعت نداشته باشد،نقش خود را به طور كامل ایفا نكرده و تاثیر چندانی‏برای حفظ دین داری افراد جامعه نخواهد داشت.بدین‏سبب در این قسمت‏برخی از احكام نماز جماعت‏آورده می‏شود.

● اهمیت نماز جماعت

گذشته از آن كه در روایات،برای نماز جماعت اجرو پاداش بسیاری وارد شده است،با دقت در برخی ازمسائل فقهی،به اهمیت این عبادت پی می‏بریم و دراینجا به برخی از آنها اشاره می‏كنیم.

۱) مستحب است نمازهای واجب،به خصوص‏نمازهای یومیه را به جماعت‏بخوانند.

۲) شركت در نماز جماعت‏برای هر كسی‏مستحب است،به ویژه برای همسایه مسجد.

۳) مستحب است انسان صبر كند كه نماز را به‏جماعت‏بخواند.

۴) نماز جماعت هر چند اول وقت‏خوانده نشود،از نماز فرادی اول وقت‏بهتر است.

۵) نماز جماعتی كه مختصر خوانده می‏شود،ازنماز فرادایی كه طول بدهد بهتر است.

۶) سزاوار نیست انسان بدون عذر نماز جماعت‏را ترك كند.

۷) حاضر شدن در نماز جماعت از روی‏بی‏اعتنایی به آن،جایز نیست.

۸) وقتی كه جماعت‏بر پا می‏شود،مستحب است‏كسی كه نمازش را فرادا خوانده دوباره به جماعت‏بخواند.

۹) امام یا ماموم می‏تواند نمازی را كه به جماعت خوانده،دوباره به جماعت‏بخواند،در صورتی كه‏جماعت دوم و اشخاص آن غیر از اول باشد (۱) .

۱۰) س: اگر كسی در نماز جماعت توجه كافی‏نداشته باشد ولی در منزل و به طور فرادا نمازش ازتوجه بیشتری برخوردار باشد می‏تواند در منزل نمازبخواند به جای جماعت؟

ج: مانع ندارد و جماعت‏بهتر است (۲) .

● شرایط نماز جماعت

۱۱) هنگام برپایی نماز جماعت،شرایط زیر بایدمراعات شود:

▪ ماموم از امام جلوتر نایستد و احتیاط واجب آن‏است كه كمی عقب‏تر بایستد.

▪ جایگاه امام جماعت از جایگاه مامومین بالاترنباشد.

▪ فاصله امام و ماموم و فاصله صف‏ها زیاد نباشد.

▪ بین امام و ماموم و همچنین بین صف‏ها چیزی‏مانند دیوار یا پرده مانع نباشد.ولی نصب پرده بین‏صف مردها و زنها اشكال ندارد (۳) .

۱۲) س: طبقه دوم مسجد،مامومین زن یا مرداقتدا می‏نمایند و لبه این طبقه یك دیوار نیم متری‏وجود دارد،آیا وجود این دیوار ضرری به جماعت آنهامی‏زند یا خیر؟

ج: اشكال ندارد (۴) .

● نماز جماعت چند طبقه‏«اقتدا در طبقات مختلف‏»

۱۳) اگر جای ماموم بلندتر از امام باشد،در صورتی‏كه بلندی آن به مقدار متعارف باشد اشكال ندارد،مثل‏آنكه امام در صحن مسجد و ماموم در پشت‏بام به‏نماز بایستد ولی اگر مثل ساختمانهای چند طبقه این زمان باشد،جماعت اشكال ندارد (۵) .

۱۴) س: مسجدی در كراچی[هست كه در آن]نمازجماعت‏بر پا می‏شود و دارای چهار طبقه و طبقه‏همكف است،حالت نمازگزاران در طبقات به شرح زیراست:

الف) بعضی از نمازگزاران طبقه اول،می‏توانندامام جماعت و بعضی از نمازگزاران طبقه همكف راببینند.

ب) بعضی از نمازگزاران طبقه دوم و طبقه سوم‏می‏توانند بعضی از نمازگزاران طبقه همكف را ببینندولی هیچكدام از آنان نمی‏توانند امام جماعت را كه درطبقه همكف است‏ببینند.

ج) و اما نمازگزاران طبقه چهارم نمی‏توانندهیچكدام از نمازگزاران طبقه همكف و طبقه اول راببینند آنها فقط می‏توانند بعضی از نمازگزاران‏طبقه دوم و طبقه سوم را ببینند.در اینجا اضافه می‏كنم كه در هر طبقه صفهای نمازگزاران برپاست و هیچ‏طبقه تماما خالی نمی‏باشد و اتصال مامومین در هرطبقه با طبقه قبل حاصل است،آیا نماز جماعت درطبقات اول،دوم، سوم و چهارم،در مسجد فوق ان‏شاء الله قبول است‏یا خیر؟

ج: در صورتی كه طبقات نسبت‏به‏یكدیگر علو فاحش( بلند زیاد)نداشته باشد و كسی‏كه در صف اول هر طبقه می‏ایستد از صف‏قبل از خودش در طبقه قبل و لو یك نفر راببینند نماز صحیح است (۶) .

● اتصال صفوف جماعت

۱۵) مامومین باید با امام جماعت مرتبط باشند وارتباط آنها یا بدون واسطه است كه بین امام و ماموم‏نباید بیش از یك گام فاصله باشد،یعنی از محل‏سجده ماموم تا محل ایستاده امام.یا با واسطه سایر مامومین كه از جلو یا سمت راست‏یا چپ باید این‏ارتباط برقرار باشد و بین نمازگزار و صف جلو یا كسی‏كه طرف راست‏یا چپ او قرار دارد بیش از یك گام‏فاصله نباشد (۷) .

● مانع بین صفوف

۱۶) اگر نمازگزار در صف اول ایستاده،نباید مقابل‏او مانعی باشد كه نتواند امام جماعت را ببیند،پس اگرامام جماعت در محراب باشد،كسانی كه دو طرف‏محراب پشت دیوار می‏ایستند و امام جماعت رانمی‏بینند نمی‏توانند اقتدا كنند،ولی اگر مانعی در كارنباشد و به جهت طولانی بودن صف،امام جماعت رانبیند،اشكال ندارد.

و اگر در صفوف بعدی می‏ایستد،نباید مانعی ازدین صف جلو وجود داشته باشد،پس اگر صفوف‏جماعت تا در شبستان برسد،كسی كه بیرون شبستان، مقابل در ایستادن كه صف جلو را می‏بیند و كسانی كه‏پشت‏سر او ایستاده‏اند نمازشان صحیح است ولی‏كسانی كه دو طرف پشت دیوار ایستاده‏اند و از صف‏جلو،كسی(حتی یك نفر)را نمی‏بینند،نمازشان باطل‏است (۸) .

۱۷) س: از قدیم در مساجد،حائلی مثل پرده بین‏زنان و مردان بوده و اكنون عده‏ای می‏گویند،پرده ودیوار بین زنان و مردان در حال نماز خواندن و موعظه‏كردن لزومی ندارد، نظر امام در این مورد چیست؟

ج: در صورتی كه مفسده‏ای نیست پرده‏لزوم ندارد،بلی در نماز،احتیاط مستحب‏آن است كه زن عقب‏تر از مرد باشد،مگر درصورتی كه بین آنها حائلی مثل پرده باشد (۹) .

۱۸) س: در وسط مسجد حوضی است كه صفهای‏جماعت طویل می‏شوند و عده‏ای در جائی می‏ایستند كه از طرف راست‏یا چپ متصل هستند ولی پیش‏روی آنها حوض آب است، اینگونه اتصال كافی است؟

ج: كافی است (۱۰) .

● شركت‏بانوان در نماز جماعت

۱۹) س: آیا شركت‏بانوان در نمازهای جماعت‏یومیه و نماز جمعه كراهت دارد یا خیر؟

ج: كراهت ندارد،بلكه در بعض مواردمطلوب است (۱۱) .

۲۰) س: زنانی كه عادت ماهانه خود را می‏گذرانندو از خواندن نماز معذورند،آیا می‏توانند در نماز جمعه‏یا جماعات در غیر مسجد شركت كنند؟

ج: می‏توانند در اجتماع برای نماز شركت‏كنند و صورتا متابعت نمایند ولی نبایدنماز بخوانند (۱۲) .

۲۱) س: دختر جوانی هستم كه همسایه مسجدمی‏باشم،با توجه به مساله ۸۹۴ رساله و با توجه به‏رهنمودهایی كه در مورد حفظ مساجد فرموده‏اید،خواهشمند است‏بفرمائید كه تا چه حد رفتن یك دختربه مسجد جایز است؟

ج: حدی ندارد و با رضایت ولی خودعمل كنید (۱۳) .

● شرایط امام جماعت

امام جماعت‏باید این شرایط را داشته باشد:

▪ بلوغ و عقل

▪ عدالت

▪ رجولیت(مرد بودن)

▪ نماز را به طور صحیح بخواند.

▪ مسلوس (كسی است كه كنترل ادار ندارد)و مبطون( كسی است كه مدفوع را نمی‏تواند كنترل كند)نباشد

▪ به واسطه عذری با لباس نجس نماز نخواند

▪ بیماری خوره یا پیسی نداشته باشد (۱۴) .

۲۲) س: آیا مامومی كه قرائتش فصیحتر از امام‏جماعت است،می‏تواند برای نماز جماعت‏به این امام‏اقتدا كند؟

ج: اقتدا صحیح است (۱۵) .

۲۳) س: شخصی مسجدی،وقف كرده كه‏امام جماعت مسجد،هاشمی باشد،آیا این شرطلازم الرعایه است؟

ج: لزوم رعایت این شرط معلوم نیست (۱۶) .

آیت‏الله اراكی قدس‏سره

● حفظ احترام امام جماعت

۲۴) س: شخصی در یك مسجد كه نماز جماعت‏برگزار شده و امام جماعت نیز عادل و مورد تاییدمی‏باشد،نماز فرادی می‏خواند به قصد این كه به دیگران بفهماند كه امام،عادل نیست و یا این كه‏قصدش این نیست ولی عملش طوری است كه مردم‏اینطور فكر می‏كنند،آیا نماز این شخص باطل است؟

ج: اگر عمل او به قصد هتك جماعت وامام باشد و آیا آنكه موجب هتك جماعت‏یا امام گردد حرام است (۱۷) .

● امام راتب

۲۵) س: خواندن نماز جماعت در مسجدی كه امام‏جماعت دارد چه حكمی دارد؟

ج: با رعایت‏شرایط و عدم هتك امام‏راتب،مانع ندارد (۱۸) .

۲۶) س: آیا كسی می‏تواند بدون اجازه امام راتب‏مسجدی در آن مسجد اقامه جماعت نماید و اگرنمی‏تواند تكلیف مردم نسبت‏به اقتدای به این امام‏چیست؟

ج: اجازه معتبر نیست ولی مزاحمت نكند (۱۹) .

● امام جماعت دو مسجد

۲۷) امام جماعت می‏تواند نمازی را كه به جماعت‏خوانده،در صورتی كه جماعت دوم و اشخاص آن غیراول باشد دوباره به جماعت‏بخواند (۲۰) .

۲۸) س: امام جماعت در محلی اقامه جماعت‏می‏نماید،پس از اتمام به محل و مسجد دیگر می‏رودو برای عده دیگر همان نماز را كه خوانده اعاده‏می‏نماید تا آنها هم به فیض ماعت‏برسند،آیا اقامه‏جماعت در دو محل برای امام جایز یا مستحب است؟

ج: مانع ندارد (۲۱) .

۲۹) س: صلوهٔ معاده( نمازی كه دوباره خوانده می‏شود.)را می‏شود بیش از دو مرتبه‏امام بخواند؟

ج: بیشتر از دو مرتبه نخوانند (۲۲) .

● امامت غیر روحانی

۳۰) س: نظر به اینكه امام،اخیرا فتوایی صادركرده‏اند و فرموده‏اند كه امام جماعت‏باید از اهل علم‏باشد،با در نظر گرفتن فتوای صادره،شخصی است‏تمام شرایطی كه در توضیح المسائل ذكر شده داراست،فقط از اهل علم نیست،یادآوری می‏شود از اهل علم‏در محله حضور ندارد آیا شخص مذكور می‏تواند نمازجماعت‏بخواند یا خیر؟

ج: اگر دسترسی به روحانی نباشد،غیرروحانی با وجود سایر شرایط می‏تواندامامت نماید (۲۳) .

۳۱) س: طبق فتوای امام در صورتی كه دسترسی‏به روحانی نباشد می‏توان به افراد غیر روحانی اقتدا كرد(و این كار در بعضی از ادارات و نهادها و جبهه‏هاانجام می‏گیرد)آیا این حكم شامل مساجد هم می‏شود؟چون مشاهده شده است كه در مساجد اگر یك شب‏امام جماعت نتواند به مسجد بیاید یا دیر برسد،افرادی‏جوان از غیبت امام استفاده كرده و در محراب قرارگرفته و نماز می‏خوانند و در این موقع اگر امام برسد،می‏بیند كه دیگری در محراب است، آیا چنین عملی‏صحیح است؟

ج: در فرض مرقوم امامت غیر روحانی درمساجد درست نیست (۲۴) .

۳۲) س: بعضی از برادران اهل علم با اینكه ازمعلومات بالایی برخوردار هستند ولی معمم نشده‏اندآیا امامت جماعت‏برای آنها جایز است؟

ج: چنانچه معمم وجود نداشته باشد،امامت غیر معمم اشكال ندارد ولی با وجودمعمم خالی از اشكال نیست،مخصوصا در مساجد و اگر امامت غیر معمم موجب‏هتك باشد،حرام و جایز نیست (۲۵) .

آیت‏الله فاضل‏لنكرانی دامت‏بركاته

● آداب نماز جماعت

۳۳) مستحب است،امام در وسط صف بایستد واهل علم و كمال تقوا در صف اول بایستند.

۳۴) مستحب است،صفهای جماعت منظم باشد وبین كسانی كه در یك صف ایستاده‏اند فاصله نباشد.

۳۵) مستحب است،بعد از گفتن‏«قد قامت الصلوهٔ‏» مامومین برخیزند.

۳۶) مستحب است،امام جماعت‏حال مامومی راكه از دیگران ضعیف‏تر است رعایت كند و عجله نكندتا افراد ضعیف برسند و قنوت و ركوع و سجود را طول‏ندهد،مگر آن كه بداند همه كسانی كه به او اقتداكرده‏اند به طولانی شدن نماز مایلند.

۳۷) اگر در صفهای جماعت جا باشد،مكروه است انسان تنها بایستد.

۳۸) مكروه است ماموم ذكرهای نماز را طوری‏بگوید كه امام بشنود (۲۶) .

پی‏نوشتها:

۱) توضیح المسائل،م ۱۳۹۹،تا ۱۴۰۴.

۲) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۷۷،س ۴۷۶.

۳) العروهٔ الوثقی،ج ۱،ص ۷۷۷ و ۷۷۸،توضیح المسائل،م ۱۴۱۵،۱۴۳۲ و ۱۴۳۳.

۴) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۸۳،س ۴۹۸.

۵) توضیح المسائل،م ۱۴۱۶.

۶) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۸۳،س ۴۹۷.

۷) توضیح المسائل،م ۱۴۳۵ و ۱۴۳۶.

۸) توضیح المسائل،م ۱۴۱۱ و ۱۴۱۲.

۹) استفتاآت،ج ۱،ص ۱۵۰،س ۷۸.

۱۰) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۸۱،س ۴۹۲.

۱۱) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۷۲،س ۴۵۶.

۱۲) همان،س ۴۵۵.

۱۳) همان،ص ۲۷۵،س ۴۷۰.

۱۴) توضیح المسائل،م ۱۴۵۳،۱۴۵۵ تا ۱۴۵۹.

۱۵) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۸۰،س ۴۸۹.

۱۶) استفتاآت،ص ۱۵۰،س ۲۸.

۱۷) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۷۷،س ۴۷۵.

۱۸) همان،ص ۲۹۷،س ۵۴۶.

۱۹) همان،س ۵۴۷.

۲۰) توضیح المسائل،م ۱۴۰۴.

۲۱) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۹۴،س ۵۳۸.

۲۲) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۸۰،س ۶۸۷.

۲۳) استفتاآت،ج ۱،ص ۲۸۶،س ۵۰۹.

۲۴) همان،ص ۲۹۴،س ۵۳۶.

۲۵) جامع المسائل،ج ۲،س ۳۲۵.

۲۶) توضیح المسائل،م ۱۹۸-۱۹۸.