بازار در سیر تاریخ اسلام

شاید بتوان گفت بازار نخستین جایگاه گردهمایی جوامع اولیه بشری است که بر اساس یک ضرورت مبرم اجتماعی که همانا عرضه و تقاضای کالاها در راستای تأمین حوایج زندگی و استمرار حیات …

شاید بتوان گفت بازار نخستین جایگاه گردهمایی جوامع اولیه بشری است که بر اساس یک ضرورت مبرم اجتماعی که همانا عرضه و تقاضای کالاها در راستای تأمین حوایج زندگی و استمرار حیات انسانها است، شکل گرفته است. بازارها با عملکردهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و مذهبی، مظهر کاملی از بنیان های مدنی محسوب می شوند که طی قرون شکل گرفته اند.

بازار عبارت است از محل یا مکانی که در آنجا عرضه و تقاضا به منظور تعیین قیمت واحد با هم تلاقی می کنند. بازار ممکن است محل جغرافیایی باشد و همچنین ممکن است عده ای از افراد که داد و ستد آنها منجر به ایجاد عرضه و تقاضا و قیمت واحدی می شود را نیز بازار نامید. بازار محلی است که در آن نوعی فعالیت اجتماعی و فرهنگی دیده می شود و عوامل آن را فروشنده و خریدار تشکیل می دهند.

از جمله بازارهای متداول در جوامع و سرزمینهای جهان ، بازارهای ادواری یا موقت می باشند. «بازارهای ادواری، بازارهایی موقتند که هرچند گاه یک بار به مدت یک یا چند روز در جاهایی معین و برای مبادله کالاها و فرآورده های دامی و زراعی بر پا می گردند». بازار ادواری پدیده ای جهانی است که در بیشتر سرزمینها برای حل مسائل اولیه­ توزیع با ویژگیهای متناسب با اوضاع اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی مردم برپا شده است. در این بازارها مردم فرصت می یافتند تا با به نمایش گذاشتن مهارتها و صنایع دستی خود به تبادل نظر و اندیشه نیز بپردازند.

از تاریخچه­ بازارهای موقت و ایجاد نخستین بازارهای موقت در جهان اطلاعات دقیقی در دسترس نیست ولی «خاستگاه و زمان پیدایی بازارهای ادواری با دوره­ تولید کشاورزی و دامی در جامعه­ روستایی کهن همزمان بوده است، مبادله تولیدات و محصولات اضافی نخستین بنیاد بازارهای موقت ادواری در حیات اجتماعی مردم

جامعه های کهن را نهاده است.»

علاوه بر ایران در کشورهای آسیای مرکزی، ترکیه، عراق، عربستان و افغانستان بازارهای موقت به اشکال گوناگونی بر پا می شد. در شهر بغداد بازارهای موقت سالانه، ماهانه و هفتگی برقرار بود. بازار شهر بخارا به صورت موقت و در هر سال دوبار بر پا می شد. در افغانستان شهرها و روستاهای بسیاری دارای بازار موقت است مانند بازار هفتگی قندوز، کابل، مزار شریف و بغلان که در آنها کالا و محصولات کشاورزی عرضه می شود. در روستاها و شهرهای صحرای آفریقا، بازارهای سالانه و هفتگی یا موقت ماهانه به صورت دائم و منظم قرنها بر پا می شده، در بازارهای موقت شهرهای صحرای مراکش، تونس و مصر، شتر و دیگر دام ها در کنار انواع کالاها برای دادوستد عرضه می شد.

معروف ترین گزارش ها درباره بازارهای موقت اسلامی مربوط به شهر مکه است که سالانه در موسم حج تشکیل می شود. روستا و شهرهای کشور ترکیه نیز بازارهای روز پررونقی دارند، پیشینه برپایی این بازارها به زمان امپراتوری عثمانی بر می گردد، در آن زمان مردم شهرها و قصبه ها که قدرت کافی برای تولید جنس زیاد نداشتند محصولات مختصر خود را در بازارهایی که در یک روز معین از هفته برگزار می گردید جهت فروش به معرض تماشا می گذاشتند.

بازارهای دوره ای در خاورمیانه با تراکم جمعیت نسبتاَ زیاد کمیاب هستند مانند: سوریه، آناتولی و ایران خزری. این بازارها به نوع کالای مورد معامله، حجم مبادلات و حوزه­ نفوذ آنها بستگی داشته و در بعضی از شهرها یک روز معین از هر هفته به تشکیل بازار اختصاص داشت و معمولاَ این بازارها به نام همان روز موسوم می شد.

م. پارسا