اینترنت و نقش آن در زندگی اجتماعی

امروزه فناوری اطلاعات به مدد فناوری ارتباطات فراگیرشده و جهان را دگرگون ساخته است گسترش ارتباطات و تكنولوژی رایانه ای با همگرایی و وحدت این دو فرایند پرتكاپو و پویا شتابی مضاعف یافته و جامعه اطلاعاتی حاصل این همراهی است

در دسامبر۲۰۰۳ در ژنو اجلاس جهانی سران برای جامعه اطلاعاتی (wsis) با حضور دبیر كل سازمان ملل تشكیل یافت. در این اجلاس كوفی عنان اظهار داشت: "موضوع‌های مربوط به حاكمیت بر اینترنت بسیار زیاد و پیچیده است. اما علاقه مشترك همه جهانیان این است كه امنیت اینترنت تضمین شود وقابل اعتماد باشد. برای حاكمیت بر اینترنت باید مدل‌های مشاركتی و دربرگیرنده همه ایجاد شود .این محیط ارتباطی باید در دسترس مردم جهان و پاسخگوی نیازهای آنان باشد. برد وكشش كنونی آن بشدت ناعادلانه است واكثریت عظیم مردم جهان هنوز از آن بی‌بهره‌اند".

امروزه فناوری اطلاعات به مدد فناوری ارتباطات فراگیرشده و جهان را دگرگون ساخته است. گسترش ارتباطات و تكنولوژی رایانه‌ای با همگرایی و وحدت این دو فرایند پرتكاپو و پویا شتابی مضاعف یافته و جامعه اطلاعاتی حاصل این همراهی است.

مهم‌ترین تغییراتی كه این فناوری در جهان بوجود آورده، بوسیله مارشال مك لوهان در یك عبارت خلاصه شده است و آن "تبدیل جهان به یك دهكده جهانی" است. بدین معنا كه مردم نقاط مختلف در كشورهای سراسر كره زمین به مثابه ساكنان یك دهكده امكان برقراری ارتباط با یكدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند.

پیشرفت‌های حاصله در فناوری‌های ارتباطاتی و تكنولوژی‌های مخابراتی در تقاطع خود یك فرایند كلان آفرید كه از دل آن پدیده‌ای محیرالعقول بنام اینترنت بوجود آمد. ظهور اینترنت به عنوان یك ابزار جدید سریع و ارزان ارتباطی عرصه‌های مختلف زندگی بشر را دچار دگرگونی كرد و از بسیاری جهات معنا و مفهوم جدیدی به ابعاد آن بخشید. اینترنت با درنوردیدن فاصله‌های زمانی و مكانی جهان را برای همه به عرصه حضور تبدیل كرد.

با این مقدمه امروزه نقش اینترنت در زندگی اجتماعی و در عرصه‌های علمی و فنی، انكارناپذیر بوده و در برنامه‌ریزی‌های توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جایگاه ویژه‌ای به فناوری اطلاعات و ارتباطات داده می‌شود، استفاده از تكنولوژی ارتباطات و اطلاعات و در راس آن اینترنت، موجب كاهش فاصله طبقاتی شده و در فضای مجازی پایگاه اجتماعی جدید به كاربران اعطا می‌كند و حتی تفاوت‌های جنسیتی را نیز كاهش می‌دهد(مرتن و لازارسفلد). افزایش توانایی اعمال قدرت (تیم جردن) ، همگن‌سازی سلیقه‌ها، نزدیكی خواست‌ها و انتظارات افراد (ژان كازنو)، افزایش مشاركت اجتماعی (ژان استوتزل)، گذران اوقات فراغت و ورود مفاهیم جدید در زندگی روزمره (دانیل بل)، امكان برقراری سریع ارتباط، اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی (مك لوهان )، تبادل فرهنگی، دستیابی سریع به یافته های علمی جدید، كاهش هزینه های ارتباطی ،آزادی در تبادل اطلاعات ، افزایش میزان آگاهی عمومی و ... از مزایای عمده و كاركردهای قابل توجه گسترش استفاده از ارتباطات اینترنتی بشمار میروند.

آمار و ارقام نشان می‌دهد كه طی چند سال اخیر تعداد استفاده كنندگان از شبكه اینترنت در كشورهای مختلف كسترش فوق‌العاده‌ای یافته بطوریكه این رقم در سه سال اخیر در تركیه به بیش از۱۰ برابر یعنی حدود ۵ میلیون نفر رسیده است. همین آمار نشان می‌دهد كه ایران از نظر میزان بهره‌مندی از اینترنت در بین۱۷۸ كشور جهان رتبه هشتاد و هفتم را دارد كه بر اساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزو كشورهای متوسط بشمار می‌رود.

بر این اساس به برخی از نتایج مطالعاتی كه در ارتباط با جایگاه اینترنت در زندگی و گسترش آن در جامعه انجام گرفته اشاره می‌گردد:

- تحقیقی توسط سمیه كارگرنژاد (۱۳۸۳) در میان دانشجویان پزشكی ارومیه به روش پیمایشی انجام گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد كه ۴/۵۶ درصد دانشجویان با اینترنت آشنایی ندارند و یا اصلاّ كار نمی‌كنند و حدود ۴/۵۴ درصد را دختران شامل می‌شوند و ۳/۲۶ درصد از دانشجویان دارای كامبیوتر شخصی هستند.

- تحقیق دیگر كه توسط سازمان ملی جوانان انجام گرفته نشان می‌دهد كه تعداد كاربران اینترنتی در ایران در سال ۱۳۸۱ حدود ۲/۳ میلیون نفر می‌باشد كه پیش‌بینی می‌شود این تعداد با توجه به افزایش نفوذ اینترنت در ایران به ۱۵ میلیون نفر برسد. براساس نتایج این مطالعه بیش از ۳۵ درصد استفاده كنندگان از اینترنت را قشر جوان تشكیل می‌دهند و میانگین وقت صرف شده برای استفاده اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته بوده است.

- مطالعه‌ای دیگر توسط خانم تهمینه شاوردی پژوهشگر پژوهشكده علوم انسانی جهاد دانشگاهی با عنوان بررسی میزان و نحوه استفاده از اینترنت در میان دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران انجام گرفته است. بر اساس نتایج اولیه این بررسی به طور متوسط ۲۰۰ كاربر به طور شبانه‌روزی در اتاق گفت‌وگو حضور دارند. اهداف این مطالعه آگاهی به ویژگی‌های فردی-اجتماعی و خانوادگی كاربران اینترنت میزان و زمان استفاده كاربران اینترنت نحوه استفاده كاربران اینترنت و میزان وابستگی به اینترنت در میان كاربران می‌باشند كه به روش پیمایشی با استفاده از برسشنامه صورت می‌گیرد و تعداد نمونه آن ۲۴۰ نفر است .

- مطالعه‌ای دیگر در كشور تركیه نشان می‌دهد كه تعداد استفاده كنندگان از اینترنت در تركیه طی دوره ۲۰۰۲-۱۹۹۹ میلادی از۴۵۰ هزار نفر به ۹/۴ میلیون نفر افزایش یافته است و حدود ۷درصد جمعیت تركیه از اینترنت استفاده می كنند میزان رایانه‌های شخصی در دست مردم ۴۵در هزار و بیشتر استفاده كنندگان را جوانان و ۷۳ درصد را مردان تشكیل می‌دهند.همانطور كه ملاحظه گردید اینترنت امروزه می‌رود كه جایگاه ویژه‌ای در ساختار زندگی خانواده‌ها پیدا كند و كامپیوتر بعنوان تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات همانند تلویزیون بعنوان یك وسیله اما با كاركردی متفاوت‌تر، متنوع‌تر و تخصصی‌تر وارد خانه شده و عرصه زندگی اجتماعی را دچار تغییر و تحول نموده و روابط اجتماعی جدیدی با ویژگی‌های نوین در جامعه حاكم می‌سازد.در كشور ما نیز در چند سال اخیر استفاده از اینترنت گسترش چشمگیری یافته و هم اكنون در بسیاری از خانواده‌ها، سازمان‌ها و شركت‌های خصوصی در دسترس عمومی قرار گرفته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. طی۵-۴ سال اخیر تعداد موسسات ارائه دهنده خدمات اینترنتی افزایش قابل توجهی داشته و به بیش از۱۵ برابر رسیده است. كافی‌نت‌ها در نقاط مختلف شهر توسعه یافته و روز بروز توسعه می‌یابند و جوانان بخشی از نیازهای ارتباطی خود را از طریق كافی‌نت‌ها برآورده می‌كنند. در بسیاری از خانواده‌ها كامپیوتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری دیگر به جهت ضرورتی كه بوجود آمده در صدد تهیه آن هستند.با در نظر گرفتن اهمیت اینترنت و استفاده از آن در زندگی امروز و ورود آن به خانه‌ها و با توجه به نیازی كه در عرصه زندگی اجتماعی بوجود آمده، میزان آگاهی مردم از اینترنت وكاركردهای آن و همچنین نگرش‌ها و تمایلات و سوگیری‌ها در مورد اینترنت بعنوان مسائل اساسی در جامعه شهری بشمار می‌روند كه این سوگیری‌ها و نگرش‌ها با توجه به ویژگی‌های فرهنگی حاكم بر جامعه ما، قابل تامل به نظر می‌رسد.

منابع و مآخذ:

۱- مجله توسعه وفناوری ، شماره اول ، خرداد و تیر ۱۳۸۳

۲- شریفی، شهرزاد و رقابی ، فرنوش، برسی نیازهای مطالعاتی دانش آموزان شهر تهران با توجه به تحولات فناوری آینده، ۱۳۸۳

۳- شاوردی تهمینه، بررسی میزان و نحوه استفاده از اینترنت در میان دانش آموزان شهر تهران ، جهاد دانشگاهی، پژوهشكده علوم انسانی ، ۱۳۸۳

۴- كوپر، بریان، اتصال به اینترنت، ترجمه سید محمدرضا ركن الدینی،تهران، مویسسه انتشاراراتی قلیانی، ۱۳۸۱

۵- اسماعیلی ، حمیده، كاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در میان جوانان، ۱۳۸۳

۶- كمالی پور ، یحیی ، بومی كردن اینترنت، ۱۳۸۳

۷- صباغیان ، علی، اینترنت در خدمت اطلاع رسانی ، سایت آینده نگر ،۱۳۸۳

۸- سایت های اینترنتی:

۹- www.irandoc.ac.ir

۱۰- www.crspa.com

۱۱- www.ayandehneghar.com

شفیع شفیعی - دانشجوی كارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی