زندگی و مجاهدت های امام جواد ع

ابو جعفر محمدبن علی نهمین امام از امامان دوازده گانه شیعیان و یازدهمین معصوم از چهارده معصوم است مشهورترین لقب های آن حضرت جواد بخشنده و تقی پرهیزگار است پدرش امام رضا ع مادرش سبکله یا ریحانه یا دره از مردم توبی شمال سودان است در سال ۱۹۵ ه ق در مدینه به دنیا آمد و در سال ۲۲۰ه ق در بغداد وفات یافت مرقد آن حضرت در کاظمین در کنار مرقد امام موسی کاظم ع قرار دارد

ابو جعفر محمدبن علی نهمین امام از امامان دوازده گانه شیعیان و یازدهمین معصوم از چهارده معصوم است. مشهورترین لقب های آن حضرت جواد (بخشنده) و تقی (پرهیزگار) است. پدرش امام رضا(ع) مادرش سبکله یا ریحانه یا دره از مردم توبی (شمال سودان) است در سال (۱۹۵ ه. ق) در مدینه به دنیا آمد و در سال (۲۲۰ه. ق) در بغداد وفات یافت. مرقد آن حضرت در کاظمین در کنار مرقد امام موسی کاظم(ع) قرار دارد.

● دوران امامت

امام جواد(ع) در سال (۲۰۳ه. ق) پس از شهادت پدرش امام رضا (ع) در سن ۸ سالگی به امامت رسید دوران ۱۷ ساله امامت او با حکومت مامون و معتصم خلفای عباسی همزمان بود. هنگامی که امام رضا(ع) به دعوت مامون از مدینه به توس رفت. امام جواد(ع) که کودک بود مانند دیگر افراد خانواده حضرت رضا(ع) در مدینه ماند و در سال ۲۰۲ ه. ق برای دیدار پدر به مرو رفت و سپس به مدینه بازگشت.

● امام در بغداد

پس از شهادت امام رضا(ع) مامون به بغداد رفت او که از کمالات علمی و معنوی امام جواد (ع) آگاه بود ایشان را از مدینه به بغداد دعوت کرد اما دولتمردان حکومت عباسی و اطرافیان مامون از این اقدام ناخشنود بودند. به ویژه آن که مامون تصمیم داشت دختر خود، ام الفضل را به همسری امام جواد(ع) درآورد مامون برای آن که آنها را از مقام علمی و فضل آن حضرت آگاه کند در بغداد مجلس بحثی میان او و دانشمندان بزرگ آن روزگار ترتیب داد در این مجلس امام به پرسش های علما پاسخ گفت و میزان دانش و هوش وی بر آنان آشکار شد.

● سفر حج

امام جواد پس از چندی به سفر حج رفت و از آنجا به مدینه بازگشت و تا پایان خلا فت مامون در آن شهر ساکن بود پس از مرگ مامون به دستور معتصم عباسی در سال (۲۲۰ ه.ق) به همراه همسرش ام الفضل به بغداد رفت و بنابر بعضی روایت ها به دستور معتصم مسموم شدو به شهادت رسید. امام جواد (ع) را همه مسلمانان عالم بزرگ دانستند ایشان انسانی بردبار، نیکو سخن و عابد بود.

● حرکت فرهنگی - سیاسی

نضج گیری و نحله ها و فرقه های گوناگون در عصر امام جواد (ع) فرایند عوامل گوناگونی چون گسترش جهان اسلا م و ورود اعتقادات و باورهای مذاهب و ادیان دیگر بود.

امام جواد(ع) همانند پدر بزرگوارشان در دو جبهه سیاست و فکر و فرهنگ قرار داشت موضع گیری ها و شبهه افکنی های فرقه هایی چون زیدیه، واقفیه، غلات و مجسمه، امام را بر آن داشت تا در حوزه فرهنگ تشیع در برابر آن موضعی شفاف اتخاذ کند.

حضرت در برابر فرقه واقفیه که قائل به غیبت امام موسی کاظم(ع) بوده و بدین بهانه وجوهات بسیاری را مصادره کرده بودند. آنان را نیز مصداق آیه «وجوه یومئذ خاشعه عامله ناصیه» به شمار آورده و در بیاناتی فرمودند: شیعیان نباید پشت سر آنها نماز بخوانند (رجال کشی ص ۳۹۱ - مستند عطاری ص ۱۵۰)

حضرت در برابر غلات زمان خویش به رهبری ابوالخطاب که حضرت علی(ع) را تا مرز الوهیت و ربوبیت بالا برده بودند. فرمودند لعنت خدا بر ابوالخطاب و اصحاب او و کسانی که درباره لعن او توقف کرده یا تردید کنند (رجال کشی ص ۴۴۴)

حضرت در برابر فرقه مجسمه که برداشت های غلط آنان از آیاتی چون «ید الله فوق اید یهم» و «ان الله علی العرش استوی»خداوند سبحان را جسم می پنداشتند فرمودند «شیعیان نباید پشت سر کسی که خدا را جسم می پندارند نماز گزارده و به آنان زکات بپردازند. (تهذیب ص ۲۸۳)

فرقه کلا می معتزله که پس از به قدرت رسیدن عباسیون به میدان آمد و در سده نخست خلا فت عباسی به اوج خود رسید یکی دیگر از جریان های فکری و کلا می عصر امام جواد (ع) است. موضع گیری حضرت امام جواد (ع) چون پدر بزرگوارشان در این برهه و در مقابل این جریان کلا می از جایگاه ویژه ای برخوردار است تا آن جا که مناظرات حضرت جواد (ع) با یحیی بن اکثم که از بزرگترین فقهای این دوره به شمار می رفت را می توان رویارویی تفکر ناب تشیع با منادیان معتزله به تحلیل نهاد که امام جواد (ع) در راستای بسط و گسترش فرهنگ ناب تشیع کارگزاران و وکلا یی در مناطق گوناگون و قلمرو بزرگ عباسیان تعیین یا اعزام نمود به گونه ای که امام در مناطقی چون اهواز، همدان، ری، سیستان بغداد، واسط، سبط، بصره و نیز مناطق شیعه نشینی چون کوفه و قم دارای وکلا یی کارآمد بود. امام جواد(ع) در راستای نفوذ نیروهای شیعی در ساختار حکومتی بنی عباس برای یاری شیعیان در مناطق گوناگون به افرادی چون «احمد بن حمزه قمی» اجازه پذیرفتن مناصب دولتی داد تا جایی که افرادی چون «نوح بن دراج» که چندی قاضی بغداد و سپس قاضی کوفه بود از یاران حضرت به شمار می رفت. دوران ۱۷ ساله امامت جواد(ع) همزمان با دو خلیفه بنی عباسی مامون و معتصم بود. ۱۵ سال در دوره مامون از سال ۲۰۳ ه ق سال شهادت حضرت رضا(ع) تا مرگ مامون در ۲۱۸ و دو سال در دوره معتصم - (سال مرگ مامون ۲۱۸ تا ۲۲۰) شرایط دوره ۱۵ ساله نخست حضرت درست همان شرایط پدر بزرگوارش بود که در مقابل بزرگترین و عالم ترین خلیفه عباسی قرار داشت. ترس از علویان و محبت اهل بیت در دل مسلمانان از یک سو و متهم بودن وی در به شهادت رساندن امام رضا(ع) در جهان اسلا م از سوی دیگر وی را بر آن داشت تا به تزویج در آوردن دختر خود ضمن تبرئه خویش و استمرار حرکت عوام فریبانه در دوست داشتن اهل بیت پایه های حکومت خویش را مستحکم سازد.

نامه های ام الفضل به پدر خویش مبنی بر عدم توجه امام به وی و نداشتن فرزند نشان دهنده ازدواج اجباری بین این دو بوده است. امام(ع) در دو سال آخر عمر خویش تحت نظارت شدیدتر دستگاه امنیتی و نظامی معتصم قرار گرفت. امام جواد(ع) در طول زندگی پربار اما کوتاه خویش بر آن بود تا ارتباط با مردم را حتی در سخت ترین شرایط حفظ کند و با بذل و بخشش به فقرا و مساکین کرامت اهل بیت را به اثبات رساند. وی این سیره خویش را به امر پدر بزرگوارش آغاز و به انجام رساند.

نویسنده : سید حسن وکیلی