همه چیز درباره «آپاندیس»

گفت وگو با دکتر «حبیب الله پیروی»

آپاندیس زمانی نامی ترسناک بود اما حالا نگرانی بابت مشکلات این زایده کوچک گوارشی کاهش یافته اما این یک واقعیت است که هنوز اطلاعات در مورد آپاندیس در سطح کلی اجتماع بالا نیست برای همین دکتر «حبیب‌الله پیروی»، متخصص جراحی، اطلاعات کاملی را در اختیار شما قرار می‌دهد.

محل قرارگیری آپاندیس از روی بدن، پایین شکم سمت راست و از داخل بدن در محل اتصال روده باریک به روده بزرگ است. آپاندیس یک بخش طبیعی در بدن به شمار می‌آید و کارایی آن خیلی شناخته‌شده نیست. موضوع نگران‌کننده در اصل، آپاندیسیت یا التهاب آپاندیس است. داخل آپاندیس یک مجرای باریک وجود دارد. اگر این مجرا به هر دلیلی بسته شود، ترشحات پشت آن جمع می‌شوند و از آنجایی که معمولا داخل روده‌ها فلور میکروبی وجود دارد، رشد میکروب‌های بیماری‌زا در این قسمت بالا می‌رود و علایم آپاندیسیت را ایجاد می‌کند.

● وظیفه آپاندیس

واقعیت این است که هنوز وظایف و کارایی آپاندیس خیلی شناخته‌شده نیست، اما باید در نظر داشت که هیچ ارگانی در بدن بدون حکمت ساخته نشده است و حتما این بخش هم وظایفی دارد که ما از آن مطلع نیستیم. به هر حال تاکنون عوارضی در مورد نبود آپاندیس در بدن گزارش نشده است. گاهی اوقات مطرح می‌شود که آپاندیس در سیستم ایمنی بدن نقش دارد اما این موضوع هنوز به اثبات نرسیده است. در اطراف آپاندیس غدد لنفاوی زیادی وجود دارد و در کودکان هنگامی که دچار سرماخوردگی عفونی می‌شوند، این غدد لنفاوی ملتهب می‌شوند و ممکن است دردهایی در زیر شکم همانند دردهای آپاندیس ایجاد شود که این دردها با برطرف شدن سرماخوردگی بهبود پیدا می‌کنند.

● علایم و نشانه‌ها

علایم و درد حاصل از آپاندیسیت، کلاسیک نیست و همیشه از بالای شکم و دور ناف شروع نمی‌شود. درد آن می‌تواند مشابه درد کیسه صفرا باشد یا در طرف چپ شکم یا بیشتر در ناحیه لگن باشد. ممکن است بیمار با علایمی مانند تب، بی‌اشتهایی، تهوع و اسهال به پزشک مراجعه کند. همچنین شدت علایم با شدت بیماری هم‌خوانی ندارد. یعنی ممکن است که درد بیمار بسیار خفیف باشد اما هنگام عمل مشخص شود که آپاندیس او پاره شده است و برعکس ممکن است درد بیمار بسیار شدید باشد و بعد مشخص شود که بیماری در مراحل اولیه‌اش بوده است. پزشک همیشه باید بدترین حالت را در نظر بگیرد زیرا هدف، نجات جان بیمار است. بنابراین چه درد خفیف باشد یا شدید، باید در اسرع وقت بیمار را جراحی کرد.

اما در مورد خانم‌های جوان باید بیشتر دقت کرد، زیرا درد‌های تخمدانی ممکن است با درد آپاندیسیت اشتباه شود و در صورتی که جراحی صورت بگیرد، ممکن است درصدی چسبندگی ایجاد ‌شود. هر نوع جراحی که در داخل بدن انجام گیرد معمولا مقداری چسبندگی ایجاد می‌کند. ایجاد چسبندگی در تمام قسمت‌های شکم مشکل‌زا نیست اما در یک خانم جوان، وجود چسبندگی در پایین شکم و لگن می‌تواند باعث نازایی شود. بنابراین لازم است که در مورد خانم‌ها تست‌های تکمیلی بیشتری انجام شود و تحت نظر پزشک قرار گیرند و به طور مرتب معاینه شوند. این مراقبت‌ها همیشه به این معنا نیست که شخص بیماری خطرناکی دارد، بلکه پزشک می‌خواهد با قطعیت بیشتری بیماری را تشخیص دهد. درحالی که اگر همین علایم و شدت درد در آقایان دیده شود، بهتر است که سریع‌تر جراحی صورت گیرد، زیرا اینجا دیگر بحث چسبندگی و نازایی مطرح نیست. برای تشخیص آپاندیسیت روش‌های مختلفی وجود دارد. می‌توان از سی‌تی اسکن، ‌ام‌آر‌آی و سونوگرافی نیز استفاده کرد. اما بهترین روش، شرح حال گرفتن از بیمار و تحت نظر گرفتن او است.

● درد‌هایی که باید به آنها توجه کنید

مکان و موقعیت آپاندیسیت متغیر است و نوک آن ممکن است در جهات مختلفی از بدن قرار گیرد. برای مثال می‌تواند در جهت لگن، کیسه صفرا یا پشت روده بزرگ قرار بگیرد. بنابراین، درد و علایم آن می‌تواند در نقاط مختلفی از بدن ظاهر شود و با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود. معمولا با شروع این التهاب ابتدا فرد در ناحیه بالای شکم و دور ناف خود احساس درد و ناراحتی می‌کند. این درد می‌تواند خفیف یا شدید باشد و همراه با آن حالت تهوع و بی‌اشتهایی نیز ایجاد می‌شود. سپس درد به تدریج به پایین شکم در سمت راست بدن منتقل می‌شود. متغیر بودن محل قرارگیری آپاندیسیت، تشخیص آن را دشوار می‌کند. از آنجایی که در اطراف آپاندیس ارگان‌های بسیاری وجود دارد، ممکن است با بیماری‌های مربوط به آن ارگان‌ها اشتباه گرفته شود. برای مثال ممکن است با درد حاصل از تخمک‌گذاری، کیست‌های تخمدانی، وجود سنگ در مجاری ادراری تحتانی، بیماری‌های روده بزرگ و وجود تومور در سکوم (ابتدای روده بزرگ) اشتباه گرفته شود.

● شک به آپاندیسیت مساوی است با جراحی

با وجود پیشرفت‌های موجود در علم پزشکی، اگر آپاندیس پاره شود احتمال مرگ‌و‌میر بر اثر آن بسیار بالاست. بنابراین، سرعت عمل در تشخیص این بیماری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به همین دلیل است که جراحان معمولا در مورد بیمارانی که علایم مشکوک به آپاندیسیت دارند، بسیار سریع تصمیم به جراحی می‌گیرند. در علم پزشکی مجاز است که از هر صد عمل جراحی آپاندیس، در ۲۰ مورد از آنها آپاندیس طبیعی و سالم باشد. این یک قانون محسوب می‌شود، زیرا درمان نشدن و پاره شدن آپاندیسیت می‌تواند منجر به آبسه شکمی، پریتونیت و در نهایت مرگ بیمار شود. به همین دلیل با مشکوک شدن به علایم آپاندیسیت باید هرچه سریع‌تر آن را جراحی کرد. جراحان همیشه سود و زیان این کار را می‌سنجند؛ زیان یک آپاندیس پاره‌شده مساوی است با مرگ بیمار، درحالی که اگر تصمیم به جراحی سریع‌تر گرفته شود و بعد مشخص شود که آپاندیس طبیعی بوده است، زیانی به بیمار وارد نخواهد شد.

● عارضه خطرناک

در صورتی که آپاندیسیت دیر تشخیص داده شود ممکن است در محل آن آبسه ایجاد شود. آبسه در واقع نوعی واکنش دفاعی بدن محسوب می‌شود. در هر جایی از بدن که میکروب وارد می‌شود، بدن شروع به مقابله با آن می‌کند، گلبول‌های سفید خون افزایش پیدا می‌کنند و مقدار زیادی مایع حاوی پروتئین از عروق ترشح می‌شود. این پروتئین‌ها به محلی که میکروب وجود دارد، می‌روند و در آنجا به یکدیگر متصل می‌شوند و یک حفره ایجاد می‌کنند تا عفونت را در همان محدوده نگه دارند و اثرگذاری گلبول‌های سفید خون را بالا ببرند. در صورتی که بدن نتواند میکروب را از بین ببرد، میکروب شروع به تکثیر و کیستی حاوی ترشحات چرکی ایجاد می‌کند. این کیست، آبسه نام دارد و تنها راه درمانش، تخلیه کردن آن است. برای تخلیه آن روش‌های مختلفی وجود دارد. برای مثال می‌توان از بیرون بدن و با استفاده از یک سوزن، محتویات داخل کیست را بیرون کشید. گاهی اوقات نیز برای برداشتن آن نیاز به عمل جراحی وجود دارد. بنابراین، آبسه یکی از عوارض خطرناک آپاندیسیت محسوب می‌شود که اگر پاره شود، می‌تواند منجر به عفونت داخل شکمی و مرگ بیمار شود.

● لاپاراسکوپی، انتخابی مناسب

جراحی آپاندیس تحت بیهوشی عمومی و در بیمارستان انجام می‌شود. برای انجام آن دو روش وجود دارد: جراحی باز و لاپاراسکوپی. در جراحی باز از طریق یک شکاف بسیار کوچک بین دو تا چهار سانتی‌متر آپاندیس را خارج می‌کنند. لاپاراسکوپی نیز بیشتر در خانم‌های جوان کاربرد دارد، زیرا عوارض و میزان چسبندگی از این طریق کمتر خواهد بود. طول دوره نقاهت آن نیز بستگی به شدت بیماری و واکنش بدن دارد. برای مثال واکنش دفاعی بدن یک فرد جوان نسبت به یک فرد مسن بسیار متفاوت است. بنابراین هر زمان که تب بیمار فروکش کرد، گلبول‌های سفید خونش به سطح طبیعی رسید و اشتها پیدا کرد، می‌توان گفت که زمان ترخیص او فرارسیده است. علاوه بر این، پس از بهبودی نیازی به پیروی از رژیم غذایی خاصی وجود ندارد و فرد می‌تواند بدون هیچ محدودیتی به زندگی معمول خود ادامه دهد.

● یبوست و آپاندیسیت

رابطه میان آپاندیسیت و یبوست مکرر به اثبات نرسیده است. در واقع یکی از دلایل ایجاد آپاندیسیت، فکالیت است. فکالیت زمانی رخ می‌دهد که محتویات روده سفت می‌شود و لوله آپاندیس را مسدود می‌کند. اما تاکنون ثابت نشده است که احتمال ایجاد آپاندیسیت در افرادی که به طور مکرر دچار یبوست می‌شوند، بیشتر است.

● دو تفکر اشتباه

زمانی این تفکر میان مردم غالب شده بود که استفاده از استخر‌های عمومی، احتمال ایجاد آپاندیسیت را بالا می‌برد. اما این تفکر تنها یک افسانه است و ارتباطی میان این دو وجود ندارد. از طرف دیگر برخی فکر می‌کنند که وراثت و ژنتیک در ایجاد این بیماری نقش دارد، اما این موضوع نیز به اثبات نرسیده است. علاوه بر این، از آنجایی که علت ایجاد این انسداد واضح نیست، نمی‌توان از وقوع آن پیشگیری کرد. آپاندیسیت مختص به فصل خاصی از سال نیست و ممکن است در تمام فصول رخ بدهد.

● بارداری و آپاندیسیت

همیشه این هراس برای خانم‌های باردار وجود دارد که در صورت ابتلا به آپاندیسیت، عوارض خطرناک و حتی امکان سقط جنین در انتظار آنها خواهد بود، اما چنین نیست. آپاندیسیت را می‌توان به راحتی در دوران بارداری جراحی کرد. اما در تشخیص آن هنگام بارداری باید بسیار دقت کرد، چرا که دردهای مشابه آپاندیسیت در خانم‌های باردار بسیار معمول است و اگر این دردها به جای آپاندیسیت تشخیص داده شوند، عواقب خطرناکی در پیش خواهد داشت. اما این هم مهم است که نباید به دلیل باردار بودن، تصمیم‌گیری را به تعویق انداخت.

رضا نامداری