هنر سرخ هدایت

مکتب عاشورای حضرت اباعبدالله الحسین ع که بزرگترین مکتب هدایت انسان است برای ارشاد آدمیان, مالامال از همه ظرفیت های تعلیم و تربیت است

قرآن برای هدایت انسان با زبان‌های مختلف سخن می‌گوید. در برخی آیات مباحث عمیق عقلی را طرح می‌کند و می‌فرماید این حقایق را فقط تیزهوشان درک می‌کنند: «ان فی ذلک لایات للمتوسمین» (حجر: ۷۵) در بعضی آیات مطالبی را تبیین می‌فرماید که درک آن نیازمند اندیشیدن است و لذا دعوت به تعقل و اندیشه می‌کند و در آیات دیگر مسائل تاریخی را نقل می‌کند و گاهی با تمثیلات متعارف و در برخی آیات از مثال‌های خاص مردم را هدایت می‌کند.

این تعلیم قرآن حقیقتی است که در رفتار و گفتار همه معلمان هدایت یعنی انبیای الهی ظهور داشته و همین معنا در فضای نورانی حیات اوصیای آنان هم مشاهده می‌شود.

مکتب عاشورای حضرت اباعبدالله الحسین(ع) که بزرگترین مکتب هدایت انسان است برای ارشاد آدمیان، مالامال از همه ظرفیت‌های تعلیم و تربیت است.

امام حسین(ع) در جریان قیام و انقلاب نورانی خود، گاهی با طرح مباحث عمیق عقلی و گاهی با بیان مطالب فکری و در بعضی مباحث با تبیین تاریخ گذشتگان و بیان تمثیلات و مثل‌ها کار تعلیم و هدایت را انجام دادند.

اما امام حسین(ع) که چراغ هدایت و کشتی نجات انسان است برای هدایت و نجات بشر از وسیله‌ای به نام هنر هم استفاده فرموده و گاهی با تمسک به اشعار نامدار عرب و گاهی با سرایش اشعار آئینی و حکمی توجه گمراهان غافل را به حقیقت حیات معطوف فرموده است.

حتی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) برای بیان عمق مصیبت و ظلمی که به آل الله شده است استناد به شعر نموده‌اند. انتخاب هنر شعرخوانی و شعرسرایی برای هدایت انسان امری لطیف است زیرا گاهی انسان با شنیدن یک شعر زیبا و متین به تفکر و تحول می‌افتد و از آنجا که فطرت انسان با هنر قرابت دارد، لذا انتخاب این وسیله توسط چراغ هدایت امت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) امری متین و پسندیده است.

در روز دوم محرم آنگاه که حر راه را بر حضرت و همراهان ایشان بست؛ سخنانی میان امام حسین (ع) و جناب حر طرح شد و در پایان امام حسین(ع) برای تبیین هدف خود و هدایت جناب حر به اشعار جناب اوس که از شاعران نامدار عرب است استناد کرد و ابیات ذیل را برای حر خواند:

سأمضی و ما بالموت عار علی الفتی

اذا ما نوی خیراً و جاهد مسلما

و واسی الرجال الصالحین بنفسه

و فارق مذموماً و خالف مجرما

فان عشت لم اذمم و ان مت لم الم

کفی بک ذلاً ان تعیش مرغماً

مهمترین پیام هدایتی در این شعر بیت آخر است که معنایش این است: اگر زنده بمانم سرزنش نمی‌شوم و اگر بمیرم عذاب نمی‌گردم – برای انسان همین ذلت بس که در زندگی برده دیگران باشد.

با بیان این شعر حضرت به حر می‌فرماید انسان باید طوری زندگی کند که هرگاه به بازنگری دوران حیات خود پرداخت، به سرزنش خویش نپردازد و مرتب نگوید ای کاش فلان کار را نمی‌کردم و فلان جمله را نمی‌گفتم و فلان شغل را انتخاب نمی‌کردم و با فلانی ازدواج نمی‌کردم و... و آدمی باید در مسیر زندگانی به گونه‌ای عمل کند که وقتی مرد به آرامگاه الهی وارد شود نه به شکنجه‌گاه اعمال خود.

در واقع امام حسین(ع) با استناد به این ابیات حقیقت حیات سعادتمند را در گرو ۶ صفت نیت و عمل صالح، تلاش سالم، همنشینی و همراهی با صالحان و ترک رذایل و دوری از تبهکاران و فرار از بردگی دیگران به سوی بندگی خدا تعریف می‌کند.

در بخشی دیگر از تعلیم و هدایت حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) در روز عاشورا در پایان یکی از خطبه‌هایش به شعر فروئ استناد کرد و این ابیات را برای لشکریان یزید خواند:

فلو خلد الملوک اذا خلدنا

و لو بقی الکرام اذاً بقینا

فقل للشامتین بنا أفیقوا

سیلقی الشامتون کما لقینا

ترجمه شعر این است: اگر پادشاهان عالم در این دنیا سلطنت‌شان باقی بود شما قدرت‌طلبان هم باقی می‌مانید و اگر در این دنیا خوبان عمرشان طولانی بود من هم عمری طولانی داشتم ـ شماتت کنندگان ما (قاتلان) بدانند که پس ما آنان هم مرگ را ملاقات می‌کنند.

آری با بیان این ابیات حضرت اباعبدالله الحسین(ع) یک نکته مهم در زندگی را با لطیف‌ترین وسیله یعنی هنر شعر بیان می‌فرماید و در میدان جنگ، خواندن چنین اشعار اخلاقی ذوقی سلیم و روحی آرام می‌خواهد که همه آن در حسین بن علی(ع) جمع است.

آری امام حسین با این شعر به یزیدیان اعلام می‌کند به زیادی تعداد خود منگیرید بلکه به ماهیت عمل و نتیجه آن توجه کنید. زیرا در دوران حیات بشر قدرت‌طلبان بسیاری بوده‌اند که نفرات لشکرشان از شما بیشتر بود اما اکنون نه نامی از آنان است و نه یادی و از ظلم و قدرت‌طلبی خود خیر و نتیجه‌ای ندیدند.

وجود نازنین امام حسین(ع) در جریان عاشورا در تبیین مباحث هدایت و اخلاق خود هم اشعاری سرودند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

«شعر در فانی بودن ثروت و قدرت دنیایی»

فعقبی کل شیء نحن فیه

من الجمع الکثیف الی الشتات

و ما حزناه من حل و حرم

یوزع فی البنین و فی البنات

و فی من لم نؤهلهم بفلس

و قیمئ حبئ قبل الممات

و تنسانا الاحبه بعد عشر

و قد صرنا عظاماً بالیات

هر چیزی که ما انسان‌ها دارای آن هستیم و در آن قرار داریم، از بودن به سوی نابودی می‌رود ـ تمام اموالی که از حلال یا حرام کسب کردیم، میان پسران و دختران تقسیم شد ـ و ما نیز میان کسانی که قبل از مرگمان، آنان را لایق اهدا یک درهم سیاه و یک حبه گندم هم نمی‌دانستیم از باقی مانده ثروت ما می‌خورند ـ همه دوستان پس از گذشت ۱۰ روز از مرگ ما، فراموشمان می‌کنند و ما استخوان‌هایی پوسیده خواهیم شد.

این ابیات آنقدر رسا و رشیق است که توضیح و تشریح نمی‌خواهد و به واقع اگر کسی گوش جان به این شعر حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) بدهد، یقیناً رستگار است.

در شعری دیگر حضرت چنین نصیحت می‌کند:

لمن یا ایها المغرور تحوی

من المال المؤفر و الاثاث

ستمضی غیر محمود فریدا

و یخلو بغل عرسک بالتراث

و یخذلک الوصی بلا وفاء

و لا اصلاح امر ذی انتکاث

لقد أفرت وزراً مرحجنا

یشد علیک سبل الانبعاث

ای فریب‌خورده برای چه کسی جمع می‌کنی این همه پول و اثاث را ـ تنها و غمناک از دنیا می‌روی، و همسر آینده

همسرت از میراث تو می‌خورد - و میراث‌خواران دیگرت با بی‌وفایی به تو و وصیتت بدون اصلاح کارهای خرابت تو را فراموش می‌کنند - تو می‌مانی و بار سنگین گناهانی که مرتکب شدی، و آن معاصی نخواهند گذاشت که رستگار سعادتمند شوی.

در باب توبه حضرت با زبان شعر بهترین هدایت را فرموده که حقیقتاً شایسته است انسان ابیات ذیل را حفظ کند و در ذهن داشته باشد:

تعالج بالطبی کل داء

و لیس لداء دینک من علاج

سوی ضرع الی الرحمن محض

بنیه خائف و یقین راج

و طول تهجد بطلاب عفو

بلیل مدلهم الستر داج

و اظهار الندامه کل وقت

علی ما کنت فیه من اعوجاج

لعلک ان تکون غدا حظیاً

ببلغه فائز و سرور ناج

هر دردی را با کمک پزشکان درمان می‌کنی، در حالی که برای درد دینداری خود درمان نمی‌طلبی - جز تضرع کامل و نیت خالص و یقین همراه با بیم و امید نسبت به پروردگار مهربان - و شب زنده‌داری در شب‌های تاریک و اظهار پشیمانی از کارهای اشتباه و لغزش‌ها در تمام لحظه‌های زندگانی - شاید که در قیامت رستگار گردی، با خرسندی رستگاران و شادمانی نجات یافتگان.

اهل دقت چون نیک بنگرند متوجه می‌شوند این ابیات کاملاً منطبق با آیات قرآن است و درواقع آن حضرت ترجمه‌ای منظوم از آیات قرآن را در چند بیت کوتاه بیان فرموده است.

از این نوع اشعار در متن حیات سالار شهیدان فراوان است امید که همگان توفیق بهره‌مندی و به کارگیری آن را دریابیم.