آنها در آستانه مرگ زندگی می کنند

ارتباط با زندگان نباتی

مرگ و حواشی آن پس از گذشت هزاره‌ها همچنان بزرگ‌ترین معمای بشر باقی ‌مانده‌اند. با وجود این دانش امروزی ما در مورد حالت‌هایی که فاصله چندانی با مرگ کامل ندارند بسیار بیشتر از پیشینیان‌مان است. تنها کمتر از ۵۰ سال پیش قطع تنفس مساوی با مرگ تلقی می‌شد اما با اختراع دستگاه‌های تنفس مکانیکی مرگ تعریفی دقیق‌تر و البته پیچیده‌تر یافت. امروزه مرگ و حالت‌های نزدیک به آن بیش از همه با میزان کارایی دستگاه عصبی سنجیده می‌شود. هرچند بر سر تعریف‌های جدید نیز اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد، درست شبیه برداشتی که ما سال‌ها نسبت به (زندگی نباتی) داشته‌ایم...

سرگذشت بیمارانی که پس از سال‌ها زندگی نباتی به زندگی طبیعی بازگشته‌اند تا امروز دستمایه بسیاری از فیلم‌ها و داستان‌های مهیج بوده است. تری‌ والیس نمونه‌ای حیرت‌آور از این موارد سرراست‌تر است. اودر پی یک تصادف رانندگی در سال ۱۹۸۴ به کمای عمیق فرو رفت و پس از ۱۹ سال سرانجام در سال ۲۰۰۳ توانست بار دیگر حرف بزند اما همیشه ماجرا تا به این حد امیدوارکننده نبوده است. درست در روزهای آغازین سال ۲۰۰۵ میلادی تری‌شیاوو که از سال ۱۹۹۰ در وضعیت زندگی نباتی به سر می‌برد بر اثر بی‌آبی درگذشت. در حقیقت پس از یک سلسله دادگاه‌های جنجالی،‌ سرانجام همسر این زن ساکن فلوریدا توانست مجوز جدا کردن دایمی لوله تغذیه او را از دادگاه تجدیدنظر دریافت کند.

در آن سال‌ها مخالفت پدر و مادر تری و شکایت‌های پی‌در‌پی آنها به رای دادگاه‌های تجدیدنظر به چنان چالش بزرگی تبدیل شده بود که حتی پای جرج بوش، رییس جمهور پیشین آمریکا و مجلس سنا را هم به این ماجرا باز کرد. پس‌لرزه‌های این مرگ غم‌انگیز موجب شد تا تیم‌های پژوهشی تلاش‌های تازه‌ای را برای تشخیص قطعی (عدم پاسخ هوشیارانه مغزی) بیماران مبتلا به زندگی نباتی آغاز کنند. به بیان دیگر امروزه پژوهشگران می‌کوشند فراتر از آزمون‌های تشخیصی معمول میزان هوشیاری چنین افرادی را مستقیما از راه بررسی قشر مغز آنها تعیین کنند.

● تنیس در نیمکره‌های مغزی

در سال ۲۰۰۶ گروهی از دانشگاه کمبریج مطالعه عجیبی را روی یک زن ۲۳ ساله آغاز کردند. او به دنبال ضربه‌ای شدید به پیشانی در پی یک تصادف رانندگی به اغما رفته و پس از یک هفته وارد وضعیت نباتی شده بود. پژوهشگران پنج ماه پس از تصادف به بررسی فعالیت‌های مغزی بیمار به کمک دستگاه (MRI عملکردی) پرداختند. آنها در ابتدا جملاتی را به طور مکرر برای او پخش کردند. این کار موجب ایجاد فعالیت الکتریکی در برخی نواحی مغز بیمار شد که در درک سخنان و واژه‌ها دخیل هستند.

این یافته جدید احتمال پردازش آگاهانه زبانی را در برخی بیماران نباتی مطرح کرد. پس از آن تیم تحقیقاتی پا را فراتر نهاد و یک رشته آزمون‌های دیگر را به انجام رساند اما نتایج حیرت‌آور زمانی به دست آمد که تیم تحقیقاتی از طریق صدای ضبط شده‌ای از بیمار خواستند تا تصور کند که مشغول بازی تنیس است: اسکن‌های مغزی این زن ۲۳ ساله پس از پخش این پیام درست شبیه کسانی بود که در حال بازی تنیس هستند، یعنی درست همان محل در قشر حرکتی مغز فعال شده بود.

● ارتباط با برزخ

در تازه‌ترین تلاش‌ها پژوهشگران دانشگاه کمبریج توانسته‌اند با مردی ۲۹ ساله، از طریق سوال‌های (بله- خیر) ارتباط برقرار کنند. پزشکان برای این کار از بیمار خواسته‌اند که در ازای هر یک از پاسخ‌های مثبت و منفی یک حالت خاص را در ذهن خود تصور کند. سپس با اسکن فعالیت‌های الکتریکی مغز بیمار، جنس پاسخ او را مشخص نمایند. دکتر مارتین مونتی یکی از اعضای تیم تحقیقاتی می‌گوید: «ما حقیقتا پس از ثبت اسکن مغزی گیج شده بودیم! بیمار ما ۵ سال تمام با تشخیص زندگی نباتی شناخته شده بود.» باوجود این کارشناسان معتقدند که هنوز تا ساخت اسکنرهای تخصصی برای برقراری ارتباط با بیماران نباتی خیلی زود است.

در واقع نمی‌توان به طور قطع بیان کرد که این پاسخ‌ها به چه میزان توانایی مغزی و شناختی دلالت دارد. در این میان نکته بسیار مهم آن است که پاسخ‌های الکتریکی مثبت تنها در بیمارانی دیده شده که مغز آنها بر اثر تصادفات گوناگون آسیب دیده است. در عوض در اسکن مغزی کسانی که مستقیما به علت کمبود اکسیژن دچار کاهش سطح هوشیاری شده‌اند هیچ سیگنالی مشاهده نمی‌شود. این حالت بیشتر در سکته‌های قلبی و مغزی رخ می‌دهد. این یافته مهم تا حدی می‌تواند التهاب به جا مانده از مرگ جنجال‌برانگیز تری‌شیاوو را فرونشاند زیرا او نیز به علت کمبود اکسیژن به کما و سپس وضعیت نباتی پایدار فرو رفته بود.

● مراحل کار

نتایج پژوهش تازه دانشگاه کمبریج چهارشنبه گذشته در نسخه آن‌لاین مجله نیوانگلند منتشر شده است. این پروژه تحقیقاتی بخشی از پروژه‌های مشترک انگلستان، آمریکا و بلژیک در زمینه وضعیت نباتی است. چنان که دکتر استیون لویر نیز از همکاران اصلی این طرح محسوب می‌شود. دکتر لویر همان کسی است که در ماه نوامبر گذشته با معرفی رُم هوبن به عنوان فردی که ۲۳ سال امکان ارتباط با دنیای خارج را از دست داده بود به شهرتی جهانی دست یافت.

به هر ترتیب پروژه جدید تحقیقاتی روی ۲۳ بیمار با وضعیت پایدار نباتی و ۳۱ بیمار با کمای عمیق آغاز شد. سپس برای ثبت فرآیندهای مغزی این افراد از یک دستگاه خاص به نام MRI عملکردی مغز استفاده شد. سپس از آنها درخواست شد تا دو حالت خاص را تصور کنند. یکی در حالی که در زمین تنیس مشغول ضربه زدن به توپ هستند و دیگری حالتی که در خانه خود در حالت حرکت از یک اتاق به اتاق دیگر هستند. هر کدام از این تصورات در ذهن افرادسالم الگوی الکتریکی خاصی را ایجاد می‌کند. در این مطالعه الگوهای موردنظر در اسکن‌ مغزی ۵ نفر از شرکت‌کنندگان پدیدار شد. از این بین در ۴ نفر تشخیص وضعیت پایدار نباتی مطرح شده بود. دکتر مونتی در این مورد می‌گوید: «این یافته‌ها نشان می‌دهد که اگر ما برای بررسی هوشیاری افراد مستقیما مغز آنها را بررسی کنیم، واقعیت‌های بیشتری را خواهیم یافت.»

از میان شرکت‌کنندگان در این پروژه، پاسخ‌های جوان ۲۹ ساله‌ای که بر اثر تصادف رانندگی به وضعیت پایدار نباتی دچار شده بیش از سایرین امیدوار کننده بوده است. از میان ۶ سوال ساده او توانسته است به ۵ سوال به درستی پاسخ دهد. سوال‌هایی از جنس اینکه: (آیا نام پدر تو الکساندر است؟) او پاسخ‌های بله یا خیر خود را از طریق فکر کردن به بازی تنیس یا راه رفتن در خانه اعلام کرد. با وجود این دکتر مونتی و دکتر لویر مشترکا معتقدند که پاسخ صحیح به این سوال‌های ابتدایی نمی‌تواند مشخص کننده توانایی فرد برای پاسخگویی به سوال‌های مهم و پیچیده‌تر باشد. پرسش‌هایی با موضوع آنکه آیا تمایل به ادامه زندگی دارد یا خیر!

هرچند سوال‌های ساده و البته حیاتی دیگر هم هستند که با این روش می‌توان به پاسخ آنها دست یافت. مثلا می‌توان از بیمار پرسید که آیا درد دارد یا خیر؟ در این صورت اطرافیان و خانواده او می‌توانند شرایط بهتر یا حتی مسکن لازم را برایش فراهم کنند.

منبع: گاردین و AP

دکتر یاشا نهرینی