هم فال و هم تماشا

سفر به استان سرسبز کردستان

صحبت از سفر و مسافرت در فصل سرد زمستان شاید برای بعضی چندان لطفی نداشته باشد. بویژه اگر مقصد یکی از مناطق سردسیر و برفگیر کشور باشد. با این حال امروز سری به استان کردستان می‌زنیم، حتی اگر قصد مسافرت ندارید یا اهل مسافرت‌های زمستانی و اسکی روی برف و سایر تفریحات زمستانی نیستید، بد نیست این گزارش را بخوانید، شاید در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی شما برای سفرهای آینده تاثیرگذار باشد.

روی نقشه که نگاه کنید استان کردستان را در غرب کشور و بین استان‌های آذربایجان غربی، زنجان، همدان، کرمانشاه و از سمت غرب همجوار کشور عراق و استان کردنشین سلیمانیه می‌بینید. این استان از لحاظ اقلیمی و طبیعی منطقه‌ای کوهستانی با دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن است. کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم‌ارتفاع‌ترین نقطه استان کردستان است. اگر چندان اهل مسافرت‌های زمستانی نیستید، از اواسط اردیبهشت تا اواسط مهرماه زمان خوبی برای بازدید از این منطقه غربی کشور است. برای آن دسته از گردشگرانی که طبیعت بارانی آنان را سر ذوق می‌آورد، فروردین و اردیبهشت ماه را به علت بارندگی‌های زیاد و در نتیجه سرسبزی منطقه پیشنهاد می‌کنیم. کسانی که به ورزش‌های زمستانه بویژه اسکی علاقه دارند نیز بد نیست بدانند در فصل زمستان با توجه به سردی هوا و طول دوره یخبندان و با در نظر گرفتن شرایط خاص جغرافیایی و ارتفاع زیاد شهرهای استان و وجود ارتفاعات بلند، بارش‌های جوی زمستانه اغلب به صورت برف است که در نتیجه زمینه‌های بسیار مناسبی برای این دسته از گردشگران وجود دارد.

● منطقه‌ای بکر با فرهنگی متفاوت

این که می‌گویند جهاندیده به ز جهان‌خورده است، به این دلیل است که مسافر در سفرهای مکرر خود گذشته از کوه و دشت و طبیعت و شهرها و روستاهای متفاوت، با مردم، فرهنگ‌ها و آداب و سنن متفاوتی آشنا می‌شود و از بسیاری از آنها سرمشق می‌گیرد. ما در سفر به کردستان ، گذشته از اقلیم زیبای منطقه، هموطنان مهربانی را دیدیم که پوشش یکدست آنان بویژه در مورد آقایان بسیار جالب و قابل توجه بود.

کودکان و نوجوانان پسری که دسته دسته با لباس محلی راهی مدرسه بودند، منظره‌ای دیدنی و در عین حال دلگرم‌کننده ایجاد می‌کرد. می‌دیدیم مردم این منطقه هنوز به سنت‌های خود پایبندند و موج آرایه‌های مرکزنشینی که شبانه‌روز از تلویزیون به نمایش درمی‌آید اگرچه در شهرهای بزرگ‌تر و بویژه در سنندج کمابیش نفوذ کرده است در سایر مناطق استان رواج چندانی ندارد. اما مشاهده دانش‌آموزان دختری که با مانتو و مقنعه راهی مدرسه بودند، این سوال را در ذهن ما ایجاد کرد که آیا این امکان وجود ندارد برای ارزش گذاشتن و حفظ آداب و رسوم محلی پوشش خاص هر منطقه را چه در مورد آقایان و چه در مورد خانم‌ها به عنوان اونیفورم رسمی معرفی کرد؟

سایر جاذبه‌های فرهنگی استان از جمله زبان، موسیقی، رقص، جشن‌ها و مراسم خاص و صنایع دستی متنوع و زیبای آن باعث شد کردستان را دیار فرهنگ و هنر بنامیم.

در کنار همه اینها دیدار با هموطنان خونگرم اهل تسنن تجربه سفری متفاوت را برای ما رقم زد.

● شنیدن کی بود مانند دیدن

هر چند از قدیم گفته‌اند شنیدن کی بود مانند دیدن، اما معرفی مرکز دیدنی کردستان را از سنندج آغاز می‌کنیم. اگر از تهران به قصد استان کردستان حرکت کنید، مسیر شما از آزادراه قزوین به سمت زنجان و همدان خواهد بود. در دوراهی که شما را به داخل شهر همدان و کرمانشاه راهنمایی می‌کند، مسیر کرمانشاه را برگزینید. پس از ساعتی به کامیاران می‌رسید. اگر قصد دارید از همین مسیر بازگردید، می‌توانید در بازگشت از دیدنی‌های این شهر بازدید کنید، در غیر این صورت قبل از ادامه مسیر چند ساعتی را به اقامت در کامیاران اختصاص دهید. ما در ادامه دیدنی‌های این شهر را به شما معرفی خواهیم کرد.

سرانجام پس از طی ۵۱۲ کیلومتر به سنندج می‌رسید. به این ترتیب اگر با سرعت مطمئن رانندگی کرده باشید، حدود ۵ تا ۶ ساعت در راه بوده‌اید. اکنون قبل از هر چیز محلی را برای اقامت خود در نظر بگیرید، ساعتی استراحت کنید و با توجه به نقشه و راهنمای گردشگری که می‌توانید آن را از باجه‌ها یا ادارات گردشگری استان تهیه کنید، برای سفر خود که بهتر است کمتر از ۳ یا ۴ روز نباشد، برنامه‌ریزی کنید.

قطعا اولین روز سفر را به بازدید از سنندج اختصاص خواهید داد.

اگر به تماشای آثار و بناهای تاریخی و یادگارهای دوران گذشته علاقه‌مندید، دیدار از مسجدجامع شهر که بنایی مربوط به دوران قاجاریه است، خانه کرد یا عمارت آصف را از دست ندهید. این عمارت یکی از بزرگ‌ترین عمارت‌های اعیانی شهر سنندج و دارای ارزش‌های ویژه معماری از لحاظ آجرکاری، گچبری و اروسی سازی مربوط به دوران صفویه است.

این مکان اکنون بزرگ‌ترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یک قوم در کشور ایران را در خود جای داده است. علاوه بر این، موزه سنندج که مجموعه‌ای از آثار و اشیای تاریخی کشف شده از استان و سایر نقاط ایران را به نمایش گذاشته است، عمارت خسروآباد، عمارت وکیل، مربوط به دوران زندیه و قاجاریه، عمارت مشیردیوان که توسط میرزا یوسف مشیردیوان در دوره قاجار ساخته شده است و زیباترین ایوان با طرح کلاه فرنگی در سنندج متعلق به این بناست، حمام خان در ضلع شمالی بازار قدیم سنندج را نیز به شما پیشنهاد می‌کنیم. اگر مایلید از طبیعت کم‌نظیر شهر بهره‌ای برده باشید، ساعتی را در مجموعه پارک تفریحی آبیدر در غرب سنندج و در دامنه کوه آبیدر بگذرانید. شهر سنندج از فراز این پارک چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه است که بزرگ‌ترین سینمای روباز (تابستانه) کشور در آن جای گرفته است.

● سوغات سنندج

به طور قطع یکی از مراکز دیدنی هر شهر بویژه برای خانم‌ها بازار است. بنابراین بد نیست بدانید بازار سنندج در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال ۱۰۴۶ هجری قمری همزمان با مرکزیت شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان‌ها ساخته شده است. با وجود مراکز خرید جدید، این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را از لحاظ تجاری حفظ کرده است. اگر قصد خرید دارید به شما می‌گوییم در میان صنایع دستی قالی و گلیم استان کردستان از لحاظ تنوع رنگ آن هم رنگ‌های گیاهی، اصالت طرح و کیفیت شهرت جهانی دارد. شهرهای سنندج و بیجار مهم‌ترین نوع قالی را دارند. علاوه بر این تخته نرد و شطرنج‌های دست‌ساز استان نیز کم‌نظیرند. در مناطق کردنشین یک نوع گیوه به نام کلاش هم تولید می‌شود. رویه این کفش از نخ پنبه‌ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده شده ساخته می‌شود، به همین دلیل کلاش کفشی است سبک، نرم و قابل انعطاف و متناسب با محیط کوهستانی. تولید کلاش در اصل مختص منطقه اورامان بوده ولی اکنون در اکثر شهرهای استان تولید می‌شود.

از خوراکی های محلی نیز کنجد، بادام سوخته، نوعی باسلوق و نان برنجی را به شما معرفی می‌کنیم.

اگر مایل باشید می‌توانید سفر تفریحی خود را با زیارت‌ امامزاده هاجر خاتون، خواهر امام رضا (ع)، امامزاده پیر عمر، پسر بلافصل حضرت علی (ع) و امامزاده پیرمحمد تکمیل کنید.

● ماسوله‌ای در غرب

گفتیم در مسیر خود از تهران به سمت سنندج از کامیاران عبور خواهید کرد. کامیاران از شهرستان‌های استان کردستان است. مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهرستان بقعه پیر عکاشه، مقبره شیخ عباس کومایین، نقش برجسته اورامان مربوط به دوره آشوریان و روستا و قلعه پالنگان است. روستای پالنگان در دامنه کوه و در دو طرف دره قرار گرفته و خانه‌های آن با سنگ و عموما به حالت پلکانی ساخته شده و پشت بام منزل پایین ، حیاط منزل بالاست. این روستا علاوه بر داشتن معماری زیبا دارای چشمه‌ها، آبشارها و طبیعتی منحصر به فردی در استان کردستان است و در کنار رودخانه‌ای قرار گرفته که به رودخانه سیروان می‌پیوندد. بقایای قلعه پالنگان، از دوره سلجوقیان در مجاورت روستا و بالای کوه قرار گرفته است.

در منطقه کامیاران سری هم به اورامان، به معنی سرزمین اهورایی و جایگاه اهورامزدا بزنید. این منطقه یکی از مناطق بسیار زیبای کشور و دارای کوهستان‌هایی با پوشش جنگلی است. رودخانه بزرگ سیروان از این منطقه و دره اورامان عبور می‌کند و اگر مایلید یکی از جلوه‌های زیبای معماری در کوهستان را ببینید، تماشای روستای اورامانات تخت، در جنوب غربی سروآباد را از دست ندهید. خانه‌های این روستا که به طور کلی از سنگ و اغلب به صورت خشکه چین (بدون استفاده از ملات) و به شیوه پلکانی ساخته شده، بسیار دیدنی است و دیدار با مردم مهمان‌نواز و مهربان آن، خاطره‌ای خوش برای شما خواهد بود.

● تابلویی برای نگران شدن

در جای جای استان کردستان و از جمله در مسیر سنندج به مریوان، تابلوهای وزارت جهاد کشاورزی در زمینه مشخصات طرح‌های واگذاری اراضی ملی و دولتی این نگرانی را به وجود می‌آورد که نکند بلایی که بر سر منابع طبیعی شمال کشور آمد، در اینجا نیز تکرار شود؛ تغییر کاربری منابع طبیعی و تبدیل آنها به کارخانه و کارگاه و منازل مسکونی. نکند روزی بیاید که ببینیم کار از کار گذشته و زمین‌های بکر این استان نیز همانند گیلان، گلستان و مازندران جای خود را به کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و منازل مسکونی داده‌اند و تیتر رسانه نیز در این مورد روز به روز کمرنگ‌تر و سرانجام همه چیز به فراموشی سپرده شود.

● یک روز به یاد ماندنی

یکی از جاذبه‌های مهم استان کردستان که این روزها به دلیل تبلیغات غیررسمی و دهان به دهان رونق زیادی یافته، بازار بانه است. برای رسیدن به این شهر می‌توانید مسیر مریوان، سقز، بانه یا دیواندره، سقز، بانه را برگزینید و در طول مسیر از جاذبه‌های دیدنی شهرهای بین راه دیدن کنید.

شهرستان سقز در شمال غربی سنندج و هم‌مرز با استان آذربایجان غربی است. ریشه کلمه سقز (ساکز) است که به قوم سکاها نسبت داده می‌شود. پیش از رسیدن به این شهر می‌توانید از دریاچه سد قشلاق نیز دیدن کنید. این دریاچه محل مناسبی برای ورزش‌های آبی است و جزو جاذبه‌های طبیعی سنندج به شمار می‌رود.

قلعه باستانی زیویه نیز در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی سقز روی تپه‌ای نسبتا مرتفع که به محیط اطراف اشراف کامل دارد، بنا شده است. از حفاری‌های این منطقه که اکثرا به صورت غیرمجاز بوده، اشیایی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد به دست آمده است.

شهرستان دیواندره نیز در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شمال سنندج قرار دارد. در فاصله ۶۰ کیلومتری از شمال دیواندره می‌توانید از غار کرفتو که از غارهای طبیعی و آهکی است دیدن کنید. این غار در ادوار مختلف برای استفاده و سکونت تغییر حالت داده است. مهم‌ترین ویژگی غار، معماری صخره‌ای آن است که در ۴ طبقه در دل کوه حفر شده است. کتیبه‌ای یونانی بر سر در یکی از اتاق‌های طبقه سوم وجود دارد که از این غار به عنوان معبد هراکلس نام برده است. در معماری این غار علاوه بر ایجاد اتاق‌ها و راهروهای عبوری، سعی شده اتاق‌ها با هم مرتبط باشند و نورگیرهایی به سمت بیرون تعبیه شده و بر دیوارهای غار در بعضی اتاق‌ها نقوشی به صورت تجریدی از حیوانات، انسان و گیاه حجاری شده است.

● مواظب باشید! همه چیز آن طور که می‌گویند نیست

شهر بانه در شمال غربی استان و همجوار با مرز عراق و در فاصله ۲۶۲ کیلومتری شهر سنندج قرار دارد. ریشه کلمه بانه از کلمه کردی «بان» به معنای بلندی و ارتفاع است.

مدت زیادی نیست که شهرستان بانه به عنوان یک مرکز خرید مهم و پرجاذبه میان مردم شهرت یافته است. در مسیر حرکت به سمت بانه خودروهای زیادی را می‌بینید که در بازگشت، سقف و داخل خودرو را انباشته از اجناسی کرده‌اند که از بازار این شهر خریده‌اند و همین مشاهدات‌‌‌‌همراه موج تبلیغات دوستان و آشنایان ممکن است شما را نیز وسوسه کند تا دست به جیب شوید و از این بازار پر رونق اندوخته‌ای برگیرید.

اگرچه میان مردم شایع است که اجناس این بازار همه به صورت قاچاق تهیه می‌شود، اما با مشاهده انبوه اجناس، تعداد زیاد پاساژها و مراکز خریدی که روزبه‌روز بر آنها افزوده می‌شود و نیز تلاشی که برای بهبود زیرساخت‌ها از جمله عریض کردن جاده‌های منتهی به شهر دیده می‌شود، برداشت ما این است که دیر یا زود این شهر نیز رسما به عنوان یک منطقه آزاد تجاری، هم‌ردیف کیش، قشم، چابهار و آستارا معرفی خواهد شد. نکته قابل توجه در بازار بانه این است که برخلاف دیگر مناطق آزاد که گردانندگان و فروشندگان آنها را بیشتر ساکنان استان‌های همجوار و غیرهمجوار تشکیل داده‌اند و ساکنان بومی تنها نقش خدمت‌رسانی به این گروه را به عهده دارند، در منطقه بانه ساکنان بومی منطقه فعالیت دارند. به این ترتیب امید می‌رود ایجاد منطقه آزاد واقعا در ایجاد بازار کار برای ساکنان بومی و رونق اقتصادی اهالی محل تاثیرگذار باشد.

در هر صورت اگر قصد خرید از منطقه بانه را دارید، بهتر است قبلا فهرست خریدتان را با مشخصات کامل تهیه کرده و در محل سکونت خود درباره قیمت، کشور سازنده و دیگر ویژگی‌های آن تحقیق کنید. هزینه رفت‌وآمد و اقامت خود را به بهای پیشنهادی اضافه کنید، ریسک بدون گارانتی بودن اجناس را در نظر بگیرید و بعد تصمیم نهایی را بدون توجه به تبلیغات و جوسازی‌ها بگیرید.

توجه داشته باشید گاهی تنها یک شماره یا یک حرف کوچک ناقابل که روی جعبه یا جنس مورد نظر نقش بسته و شما به آن توجه و آشنایی ندارید، می‌تواند تفاوت قیمت زیادی را باعث شود. پس مطمئن شوید جنسی که ظاهرا با بهای کمتری به شما پیشنهاد شده، دقیقا همانی است که در محل سکونت خود قیمت گرفته‌اید. اگر از صداقت فروشنده یا مهارت خود مطمئن نیستید، شاید بهتر باشد تلویزیون، اسپیلت یا هر جنس برقی دیگر را با اطمینان از همان محل سکونت خود تهیه کنید تا در صورت مواجهه با هرگونه خرابی یا اشکالی با استفاده از گارانتی و با شناخت و دسترسی که به فروشنده دارید، مشکل را برطرف کنید و مانند دوست ما نشود که یک ال‌سی‌دی با هزار شوق و ذوق و به خیال خود ارزان‌تر خریده و تنها چند ماه کار کرد و خراب شد و هیچ کس هم مسوولیتی به عهده نگرفت.

اما بانه بجز این مراکز خرید پرجاذبه که رونق زیادی به منطقه داده‌اند، جاذبه‌های دیدنی دیگری هم دارد. حیف است اکنون که مسیری طولانی را طی کرده‌اید، سری به این مناطق نزنید و از زیبایی‌های طبیعت بهره‌ای نبرید. بانه یکی از شهرهای زیبای استان کردستان است که کوه آربابا ‌‌همراه جنگل‌ های اطرافش، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. در مسیر حرکت به سمت بانه، بعد از تونل گردنه خان دریاچه زیبای سد بانه را می‌بینید. تفریحگاه سورین در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر بانه نیز با پوشش جنگلی و چشم‌انداز طبیعی خود در فصل بهار و حتی تابستان بسیار دیدنی است. همچنین می‌توانید ساعاتی را در پارک دوکانان و پیر مراد در دامنه کوه آربابا استراحت کنید و از زیبایی‌های آنها لذت ببرید. اگر اهل غارنوردی هستید، آن هم در غارهای بکر و دست‌نخورده و نه در غارهایی که با کشیدن کابل‌های برق و ایجاد فضاهای مصنوعی از حالت طبیعی خود خارج شده است، سری به غار شوی در ۱۲ کیلومتری بانه در نزدیکی روستایی به همین نام بزنید. قطعا لحظه‌های پرخاطره‌ای را تجربه خواهید کرد.

● پایان سفر

تا اینجا در مسافرت خود به کردستان از چندین شهر این استان دیدن کرده‌اید. در ادامه اگر گذرتان به شهرستان بیجار در مسیر راه سنندج به زنجان افتاد، می‌توانید بقایای قلعه قمچقای را ببینید که مربوط به سده‌های ۸ و ۹ قبل از میلاد است. اطراف قلعه را دره‌های ژرف در بر گرفته که یک سوی آن مسلط به دره‌ای به نام دره شاهان است. منطقه حفاظت شده بیجار در شمال شرقی استان نیز گونه‌های کم‌نظیری از حیوانات را در خود جای داده و مورد توجه علاقه‌مندان به اکوتوریست است.

اگر قصد خرید فرش دارید، فراموش نکنید فرش و گلیم بیجار از نظر کیفیت شهرت بسیاری دارد.

در ادامه سفر خود اگر سری هم به شهرستان قروه بزنید، می‌توانید از پل فرهاد، مقبره شیدای نازار، بقعه بابا گرگر، حمام قصلان، آثار صخره‌ای فرهاد تاش و چشمه وینسار و باباگرگر دیدن کنید.

● قرآن نگل

یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان کردستان، دریاچه زریوار است. بهتر است یک روز صبح زود شال و کلاه کنید و راه بیفتید. برای رسیدن به مریوان باید از جاده‌ای که اهالی محل آن را جاده ۴۰۰۰ پیچ می‌نامند، عبور کنید. اگرچه ما حال و حوصله شمردن نداشتیم، ولی ظاهرا همین تعداد پیچ را باید پشت سر بگذاریم. در میان راه از روستای نگل هم می‌گذرید. در یکی از مساجد این روستا، قرآن خطی وجود دارد که بنابه اعتقاد مردم محلی دستنوشته خلیفه سوم بر پوست آهوست. خط قرآن، کوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات طلاکاری شده و مزین به نقوش گیاهی است. این قرآن میان مردم جایگاه والایی دارد و ما که به دلیل زلزله کامیاران این فرصت را پیدا کردیم از خانه‌های مردم محل دیدن کنیم، دیوار خانه‌ها را مزین به عکس‌های این قرآن دیدیم.

فاصله زمانی برای رسیدن به مریوان با وجود فاصله نه چندان زیاد ۱۲۵ کیلومتری، به دلیل همان جاده ۴۰۰۰ پیچ و انبوه تانکرهای نفتی عراق که از این مسیر عبور می‌کنند، کمی بیش از حد معمول است. شهر امروزی مریوان حدود یک قرن سابقه تاریخی دارد. به دلیل قلعه‌ای که یکی از شاهزادگان قاجار در این شهر بنا کرده بود، تا سال ۱۳۴۴ رسما دژ شاهپور نامیده می‌شد. دریاچه زریوار در فاصله ۲ کیلومتری غرب مریوان با پوشش جنگلی مناسب و متوسط بارندگی ۸۰۰ میلی‌متر در سال، این شهر را به یک تفریحگاه تبدیل کرده است. نکته قابل توجه در مورد دریاچه زریوار این است که هیچ رودخانه‌ای به آن وارد نمی‌شود و آبش را چشمه‌های آب شیرینی تامین می‌کنند که از کف دریاچه می‌جوشند. فضای سبز کنار دریاچه که با سنگفرش‌ها و آلاچیق‌ها تزیین شده برای آن دسته از گردشگرانی که فضاهای پارک‌گونه را می‌پسندند، بسیار زیباست، اما کسانی که به طبیعت بکر و دست‌نخورده بیشتر علاقه دارند نیز می‌توانند از مسیرهای دسترسی دیگر برای رسیدن به ساحل دریاچه استفاده کنند. به گفته ساکنان محلی، در فصل زمستان به علت شیرینی آب دریاچه و برودت هوا، سطح دریاچه یخ می‌بندد و منظره بسیار زیبایی را به وجود می‌آورد. اگر فرصت داشته باشید، دیدار از بازار مرزی باشماق را نیز به شما توصیه می‌کنیم.

سعیده کافی