سگ شناسی

هیچ کس به طور دقیق نمی داند سگ ها از کی به وسیله آدم ها اهلی شده اند اما به احتمال زیاد ۱۷ هزار سال پیش نخستین سگ ها به یاری انسان آمدند در ایران سفالینه هایی مربوط به ۷ هزار سال پیش یافت شده که روی آنها نگاره سگ هایی موسوم به «تازی» نقش بسته است

هیچ‌کس به‌طور دقیق نمی‌داند سگ‌ها از کی به‌وسیله آدم‌ها اهلی شده‌اند اما به احتمال زیاد ۱۷ هزار سال پیش نخستین سگ‌ها به یاری انسان آمدند. در ایران سفالینه‌هایی مربوط به ۷ هزار سال پیش یافت شده که روی آنها نگاره سگ‌هایی موسوم به «تازی» نقش بسته است...

این سگ‌ها که به «سالوکی» هم معروفند، به‌دلیل سرعت بالایشان از زمان‌های دور برای شکار استفاده می‌شده‌اند و تنها سگ‌هایی بوده‌اند که اجازه حضور در خیمه عرب‌ها را داشته‌اند. به تنگه واشی که بروید، سنگ‌نگاره بسیار زیبا و نفیسی را از دوره فتحعلی‌شاه قاجار می‌بینید که سگ‌های تازی در آن حضوری برجسته دارند. به غیر از شکار، سگ‌ها در ایران عمدتا به‌عنوان سگ گله و نگهبان هم شناخته می‌شوند اما واقعیت این است که در دنیای امروز سگ‌ها کاربرد بسیار گسترده‌ای از جمله در حوزه سلامت دارند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.

● سگ‌های راهنما یا کمک‌رسان

این سگ‌ها برای کمک‌رسانی به معلولان جسمی مانند نابینایان، ناشنوایان و معلولان ذهنی و جسمی تربیت شده‌اند. اولین مدرسه تربیت سگ‌های کمک‌رسان در زمان جنگ جهانی اول در آلمان تاسیس شد. هدف از این کار بهبود وضعیت زندگی و افزایش تحرک سربازانی بود که در نبردها نابینا شده بودند. این سگ‌ها نابینایان یا کم‌بینایان را هدایت می‌کنند تا به موانعی که سر راه آنها قرار دارند، برخورد نکنند. سگ‌های کمک‌رسان به ناشنوایان به‌عنوان یکی دیگر از شاخه‌های سگ‌های کار، در زیرمجموعه گروه سگ‌های کمک‌رسان طبقه‌بندی می‌شوند و به سگ‌های شنوایی معروفند. سگ‌های شنوایی، برای خدمت‌رسانی به افراد ناشنوا و کم‌شنوا آموزش دیده‌اند و صاحب خود را از صداهایی مانند زنگ در، در زدن، صدا کردن نام صاحب سگ، زنگ ساعت، زنگ خطر حسگر دود و سایر صداهای اعلام خطر آگاه می‌کنند و در لحظه?های دلتنگی باعث آرامش صاحبشان خواهندشد. به غیر از اینها، از سگ‌ها برای روان درمانی و کاهش مشکلاتی همچون افسردگی نیز استفاده می‌شود.

● سگ‌ها ی محافظ

«پارسال پایم را شکستند و امسال کتفم را. لطفا صدای مظلومیت جنگلبانان را به گوش مسوولان برسانید.» پژواک فریاد مظلومیت جنگلبانان و محیطبانان سال‌هاست به گوش می‌رسد. استفاده از اسلحه کارساز نبوده است و به احتمال قوی هرگز هم کارساز نخواهدبود. محیطبانان در صورت استفاده از اسلحه ولو اینکه برخلاف مقررات استفاده نشده باشد (که اثباتش هم بسیار مشکل است)، هرگز

تحت حمایت‌های قانونی قرار نگرفته و در تمام موارد مشمول قصاص یا پرداخت دیه شده‌اند. سزاوار هم نیست پاسداری از عرصه‌های طبیعت ایران زمین چنین نبرد‌های خونباری را رقم بزند. تاکنون استفاده از سگ نگهبان برای محیطبانان حتی در حد پیشنهاد هم مطرح نشده است اما به نظر می‌رسد وجود یک سگ آموزش‌دیده در کنار محیطبان به خودی?خود کافی است که بسیاری از افراد حداقل از درگیری‌های رو در رو و ایراد ضرب و جرح به کلی منصرف شوند. این سگ‌ها اگر به خوبی آموزش دیده باشند، در زمان درگیری‌های مسلحانه و برای خلع سلاح هم کارساز خواهند بود و برای ردیابی شکارچیان کمک مفیدی محسوب می‌شوند. هرچند عملیاتی شدن احتمالی این پیشنهاد به کارشناسی‌های فراوان نیاز دارد.

● سگ‌های تجسس

این سگ‌ها برای جستجو و پیدا کردن مواردی که به آنها آموزش داده شده، به کار گرفته می‌شوند. پیداکردن موادمخدر، مواد منفجره و افرادی که در زیر آوار گرفتار شده‌اند، از مهم‌ترین و متداول‌ترین موارد استفاده از سگ‌های تجسس هستند. در بعضی از کشورها که ورود بذرهای گیاهی ممنوع است، سگ‌های تجسس در مبادی ورودی کشور برای کشف و جلوگیری از ورود این دانه‌ها کمک می‌کنند.

به معاونت امداد و نجات هلال‌احمر رفتیم تا ببینیم سگ‌های زنده‌یاب در عملیات امداد و نجات چه نقشی بازی می‌کنند. سگ‌های مشغول به کار در هلال‌احمر از نژاد ژرمن‌شپرد هستند و از سال ۱۳۷۸ برای کمک‌رسانی در عملیات امداد و نجات به هلال‌احمر آورده شده‌اند. اولین مرکز آموزش و نگهداری سگ‌های تجسس (آنست) در کمال‌شهر کرج شروع به کار کرد اما امروزه در همه استان‌ها مراکز آنست وجود دارد. در ابتدای کار، مربیان خارجی کار را شروع کردند و در حال حاضر همه مربیان این سگ‌ها ایرانی هستند. هر قلاده سگ همراه مربی خود یک گروه تجسس را تشکیل می‌دهند. از مهم‌ترین عملیاتی که سگ‌ها به شکل جدی در آن شرکت کردند، عملیات امداد و نجات در زلزله بم بود. در این عملیات آنها توانستند محل ۷۶ نفر را که زنده مانده بودند، در زیر آوار شناسایی کنند. سگ‌ها به جز زنده‌یابی در زلزله، برای جستجو و نجات گمشدگان در کوهستان، زیر بهمن‌ماندگان و کسانی که در گودبرداری‌های غیراصولی یا سایر سوانح شهرهای بزرگ زیر آوار می‌مانند، استفاده می‌شوند و بنا بر گفته‌های کارشناسان، کارایی آنها از دستگاه‌های مدرن زنده‌یاب بیشتر است. برای افزایش سرعت در امداد‌رسانی و همچنین مشارکت هرچه بیشتر امدادگران داوطلب، جمعیت هلال‌احمر شمیرانات به‌طور رایگان اقدام به آموزش تعدادی از سگ‌های خانگی شهروندان کرده است. این سگ‌ها و صاحبان آنها پس از آموزش‌های لازم، امدادگران داوطلبی را تشکیل می‌دهند که در مواقع بحرانی برای امداد و نجات فراخوانده می‌شوند.

● سگ در قوانین ایران

طبق آگهی منتشره در «روزنامه رسمی» سال ۱۳۱۸، در ایران طی ماده واحده‌ای «به وزارت مالیه اجازه داده شد که مبلغ ۵۰۰۰ تومان برای خرید سگ معلم (به فتح لام به معنی تعلیم‌دیده) و متصدیان آن در وجه اداره نظمیه بپردازد» و این اولین قانون تصویب‌شده در مجلس شورای ملی درباره سگ‌هاست. اگرچه قوانین دیگری درباره واردات و حمل و نقل سگ‌ها و سایر حیوانات وضع شده اما قانون مهم بعدی، قانون جلوگیری از مرض ‌هاری مصوب ۱۳۱۸ است. بنا بر این قانون، تهیه گردنبند و قلاده برای سگ‌ها اجباری شد و صاحبان آنها مکلف شدند نگذارند سگ‌هایشان در اماکن عمومی بدون پوزه‌بند گردش کنند و سرانجام در آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی مصوب همان سال، «حرکت دادن سگ در معابر شهری بدون گردنبند و ‌بند ممنوع شد.» بعد از انقلاب اسلامی قوانین دیگری درباره سگ وضع شد از جمله طبق ماده ۳۶۰ قانون مجازات اسلامی «هرگاه کسی با اذن وارد خانه کسی بشود و سگ خانه به او آسیب برساند، صاحبخانه ضامن است خواه آن سگ قبلا در خانه بوده یا بعدا وارد شده باشد و خواه صاحبخانه بداند که آن حیوان آسیب می‌رساند و خواه نداند.»برای تربیت سگ‌های هلال‌احمر از حضرت آیت‌ا...خامنه‌ای استفتا شد که فرمودند: «اعمال مذکور برای تربیت سگ مانعی ندارد ولی برای انجام عبادات، بدن و لباس انسان باید پاک و عاری از موی سگ باشد.»

کیارش یشایایی

فعال محیط‌زیست