۴۳ درصد کودکان ایرانی در معرض دود سیگارند

گفتگو با دکتر هومن شریفی, قائم مقام مرکز تحقیقات کنترل و پیشگیری دخانیات دانشگاه شهید بهشتی

سال‌‌ها پیش هنگامی که سوار اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های بین شهری می‌شدم، همیشه با افرادی که سیگار می‌کشیدند بگومگو و گاهی دعوا می‌کردم اما خدا را شکر امروزه کسی داخل اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها سیگار نمی‌کشد و این کار به ضد ارزش تبدیل شده است. به تازگی نیز جریمه‌هایی برای افرادی که در اداره‌ها و اماکن بسته سیگار می‌کشند، وضع شده است اما هنوز برای سیگار کشیدن در خانه‌ها و کنار خانواده قانونی نداریم. بنابراین پای صحبت دکتر هومن شریفی، قائم مقام مرکز تحقیقات کنترل و پیشگیری دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نشستیم تا عوارض استنشاق تحمیلی دود سیگار را از ایشان جویا شویم.

▪ تعریف استنشاق تحمیلی دود سیگار، چیست؟

ـ هنگامی که ما به طور غیرداوطلبانه در معرض دود دخانیات قرار می‌گیریم، درواقع دچار استنشاق تحمیلی دود سیگار شده‌ایم.

▪ آیا آماری از افرادی که دچار استنشاق تحمیلی سیگار می‌شوند، در دست دارید؟

ـ سازمان بهداشت جهانی به تازگی اعلام کرده است که یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون سیگاری در جهان وجود دارد که سه میلیارد نفر افراد بالغ را به طور غیرداوطلبانه در معرض دود دخانیات قرار می‌دهند یعنی اینکه تنها یک میلیارد نفر از هوای سالم و عاری از دخانیات استفاده می‌کنند.

▪ وضعیت کودکان در معرض خطر دود سیگار در ایران چگونه است و در مقایسه با کشورهای دیگر چه جایگاهی داریم؟

ـ براساس آمار سال ۲۰۰۶ سازمان بهداشت جهانی ۹/۴۲ درصد کودکان ایرانی در معرض دود سیگار هستند و از نظر علمی اگر در محدوده ۴۰ تا ۵۰ درصد قرار بگیریم یعنی اینکه برنامه‌های کنترل دخانیات کشورمان به خوبی انجام نمی‌شود. این در حالی است که ۱/۴۲ درصد کودکان آمریکایی در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار قرار دارند. این رقم در کشور امارات ۳۰ درصد است اما در فرانسه و فنلاند به صفر رسیده است یعنی اینکه در این کشورها هیچ کودکی در معرض دود تحمیلی دخانیات نیست. بنابراین به نظر می‌رسد یکی از وظایف سیاستگذاران این است که قوانینی وضع کنند که از افراد در معرض دود سیگار، حمایت‌های قانونی شود.

▪ خطر ابتلا به سرطان ریه در افرادی که در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار هستند چقدر جدی است؟

ـ در سال ۱۹۸۵ دکتر دال، نخستین فردی بود که ارتباط میان دخانیات و سرطان ریه را کشف کرد و گفت: «اگر ۲۰ سال در خانه‌ای زندگی کنیم که پر از مواد آزیست (ماده سرطان‌زا در ریه) باشد، در مقایسه با خانه‌ای که فردی سیگاری روزانه یک ساعت در آن سیگار بکشد، صد برابر احتمال ابتلا به سرطان ریه افزایش می‌یابد.» فراموش نکنیم از سال ۱۹۹۳ به بعد، سیگار به عنوان قوی‌ترین ماده سرطان‌زا در جهان شناخته شده است. بنابراین همه خطرهای سیگار برای فرد سیگاری درباره افرادی که در معرض دود سیگار هستند نیز مشاهده می‌شود.

خاطرنشان کنم که هر پنج سال زندگی با فرد سیگاری ۵/۶ درصد احتمال ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهد. هم‌اکنون ۱۴ نوع سرطان اثبات شده از طریق دود سیگار وجود دارد که افراد در معرض دود نیز ۳۰ درصد بیشتر از دیگران به این سرطان‌ها دچار می‌شوند.

▪ سیگار کشیدن کنار کودکان چه عوارضی برای آنها دارد؟

ـ سیگار کشیدن والدین پیش از دوران بارداری، حین دوران بارداری و پس از زایمان مشکلات تنفسی بی‌شماری برای کودکان به دنبال دارد. همچنین استنشاق دود سیگار به وسیله مادر و هنگامی که جنین در شکم مادر است، روی دستگاه عصبی او تاثیر می‌گذارد.

▪ وضعیت آسم در این کودکان چگونه است؟

ـ میزان بروز آسم در کودکانی که والدین سیگاری دارند، به شدت زیاد است که علاوه بر مراجعه بسیار زیاد این افراد به مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، کاهش پاسخ‌دهی به درمان را دارند و افزایش خس‌خس سینه و سرفه در آنان بسیار بالاتر از کودکان دیگر است.

▪ سیگار کشیدن در اتاق‌های دیگر خانه نیز همین تاثیر را دارد؟

ـ هر پکی که به سیگار زده می‌شود، ۳۰ سانتی‌متر مکعب دود تولید می‌کند و وقتی بازگشت داده می‌شود نیز به همان حجم در فضای بسته منتشر می‌شود. بنابراین کشیدن سیگار در هر کدام از اتاق‌های خانه همان خطرهایی را ایجاد می‌کند که سیگار کشیدن در نزد خانواده موجب می‌شود.

▪ استنشاق تحمیلی دود سیگار فقط مشکلات تنفسی کودکان را در بر دارد یا بقیه ارگان‌ها را نیز درگیر می‌کند؟

ـ تردید نکنید که کشیدن سیگار همه ارگان‌های بدن افراد سیگاری و افرادی را که در معرض دود آن هستند، تحت تاثیر قرار می‌دهد. به جز مشکلات تنفسی که درباره آن صحبت شد، نیکوتین دود سیگار از طریق پوست نیز به فرزندان انتقال داده می‌شود. به طور مثال، به ماده کوتینین اشاره می‌کنم که نخستین ماده حاصل از متابولیسم سیگار در بدن است. میزان کوتینین ادرار کودکانی که در معرض دود سیگار نیستند، چهار نانوگرم است اما در کودکانی که والدین سیگاری داشته‌اند، این رقم ۴۵۸ نانوگرم یعنی صد برابر است. همچنین دود سیگار به لباس و پوست ما نیز می‌چسبد و هنگام بغل کردن کودکان مقدار دیگری از آن را به کودکان منتقل می‌کنیم. یک مثال دیگر هم این است که افراد سیگاری و افرادی که در معرض استنشاق تحمیلی دود آن هستند، بیشتر از دیگران دچار ناباروری می‌شوند. در آخرین نسخه از کتابی موسوم به اختلالات ناشی از اعتیاد و در نخستین بخش آن آمده که اعتیاد و سیگار میلیاردها بیماری به دنبال دارد و هیچ عضوی در بدن نیست که از خطرهای آن مصون باشد.

▪ هنگامی که درباره استنشاق تحمیلی دود دخانیات صحبت می‌کنیم، در ذهنمان بیشتر به سیگار فکر می‌کنیم. آیا قلیان نیز همین خطرها را دارد؟

ـ بله، حتی بیشتر از سیگار زیرا هر قلیان دست کم برابر ۴۰ تا ۵۰ نخ سیگار است و مقدار دودی که از قلیان در فضا پخش می‌شود، به اندازه دودی است که یک خودروی روشن در اتاق تولید می‌کند. حالا بهتر می‌توانید تصور کنید چه میزان مونوکسید کربن و دیگر ذرات سمی وارد بدنتان می‌شود.

▪ یکی از سنت‌های قدیمی ما در جمع‌های خانوادگی این است که فکر می‌کنیم کشیدن یک بار یا دو بار قلیان در سال خطر چندانی ندارد. نظر شما چیست؟

ـ هنگامی که ما درباره اعتیاد صحبت می‌کنیم، سه موضوع اتفاق می‌افتد. نخست سمیت حاد، سپس سمیت مزمن و در نهایت، وابستگی و اعتیاد. بنابراین کسی که سالی یک بار قلیان می‌کشد، تعداد گیرنده نیکوتین مغزش به مرور افزایش می‌یابد اما فردی که به طور مدام این کار را می‌کند، در عرض دو سال گیرنده‌های نیکوتینی‌اش به ۲۰۰ درصد افزایش می‌یابد. حالا تصور کنید فردی که سالی یک بار قلیان می‌کشد در نهایت در عرض پنج سال گیرنده نیکوتینی‌اش به همین عدد نزدیک می‌شود. بنابراین روزی فراخواهد رسید که ماهی یک بار و هفته‌ای یک بار نیز کفاف وابستگی‌اش را نمی‌دهد.

▪ درباره درمان هم صحبت کنید؟

ـ روش‌های درمانی متعددی برای ترک دخانیات وجود دارد که یکی از آنها استفاده از داروهای جایگزین نیکوتین است. یک نوع از آنها قرص جویدنی تولید داخل است که بدون نسخه در داروخانه‌های کشور به فروش می‌رسد. نوع دیگر، استفاده از برچسب است که آن هم بدون نسخه به فروش می‌رسد اما با توجه به اینکه دستورالعمل‌های فارسی ندارد اغلب با تجویز پزشکان و راهنمایی آنان استفاده می‌شود.

▪ قیمت این داروها در داروخانه‌ها مقرون به صرف است یا نه؟

ـ متاسفانه در کشور ما هزینه سیگار کشیدن خیلی ارزان‌تر از این برچسب‌ها است. به‌طور مثال، شما با ۴۰۰ تومان می‌توانید یک بسته سیگار بخرید اما برای خریدن یک برچسب ترک سیگار، دست کم باید هفت هزار تومان پرداخت کنید و در نتیجه فردی که از این نوع درمان استفاده می‌کند باید انگیزه بسیار زیادی برای ترک سیگار داشته باشد.