بمب ساعتی زیر گوش جهان امروز

به انگیزه روز جهانی مبارزه با مواد مخدر مواد مخدر مصنوعی

در حال حاضر مواد مخدر جدیدی وارد بازار شده است که نه تنها جوانان نسبت به عوارض و خطرات آنها اطلاعاتی ندارند، بلکه می پندارند که این مواد اعتیادآور نیست و عوارض مواد مخدر قبلی را ندارند.تغییر الگوی مصرف مواد مخدر از انواع سنتی به مواد صنعتی و شیمیایی چند سالی است که به عنوان یک تهدید جدی تلقی می شود.

کارشناسان مسائل اجتماعی نسبت به گسترش مواد مخدر شیمیایی در میان جوانان هشدار می دهند. براساس آمارها ۳۰ درصد از مراجعه کنندگان به کلینیکهای ترک اعتیاد را جوانان ۲۵ تا ۳۰ سال تشکیل می دهند.

بر اساس اظهارات درمانگران اعتیاد، رویکرد به مصرف مواد مخدر در میان جوانان تغییر یافته است، به گونه ای که اگر تا دو سال پیش مصرف کنندگان بیشتر از مواد سنتی مانند تریاک و یا شیره استفاده می کردند، هم اکنون مخدرهایی به نام اکستازی، شیشه، کراک، برف، تم چیزک، نورچیزک، پیپرنیوز، پان پراک و قرصهای برنج در میان معتادان رایج شده است که با قیمت بسیار بالا در بازار مواد مخدر عرضه می شود.

کارشناسان معتقدند، دسترسی آسان، نبود وحدت رویه در مبارزه با این آسیب، مصرف آسان و نبود آگاهی در میان قشرهای مختلف جامعه، از دلایل تشدید استفاده از این مواد است.

آنان هشدار داده اند، استفاده از این مواد، بویژه در محیطهای دانشگاهی و آموزشی از آسیبهای بزرگ اجتماعی است و به راهکارهای اساسی نیاز دارد.

مواد مصنوعی اعتیادآور، عمدتاً قشر جوان جامعه را مورد هدف قرار می دهد و دارای چهره پنهانی در جامعه است. نبود تجهیزات آزمایشگاهی جدید در شناسایی مواد مصنوعی و یا متابولیتهای آنها در نمونه های بیولوژیک بدن، جوانان را بیشتر در معرض سوء مصرف مواد قرار داده است.

● مواد مخدر مصنوعی

هر ماده مخدر مصنوعی تاریخ تولید خاص خود را دارد، ولی به طور کلی استفاده از این مواد از نیمه دوم قرن بیستم در جهان متداول شد.در سال ۱۹۶۱ کنوانسیون سازمان ملل متحد مواد مخدر را متشکل از موادی دانست که منبع گیاهی داشتند؛ یعنی مواد مخدر مصنوعی نادیده گرفته شد تا اینکه در دهه ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۱ سازمان ملل متحد متوجه استفاده مردم جهان از مواد مخدر مصنوعی شد به این ترتیب در سال ۱۹۷۱ کنوانسیون مواد مخدر مصنوعی مورد تصویب قرار گرفت.

آخرین بررسیها نشان می دهد که هم اکنون بیش از یک هزار و ۷۰۰ نوع مواد مخدر مصنوعی در جهان تولید می شود و این در حالی است که در چند سال اخیر، الگوی مصرف مواد مخدر در جامعه بخصوص در میان جوانان و نوجوانان به سوی استفاده از مواد مخدر مصنوعی تغییر کرده است.

دکتر اسدی، کارشناس مواد مخدر در مورد تعریف مواد مخدر مصنوعی می گوید: مواد مخدر مصنوعی جدید مخلوطی از چند ماده اعتیادآور با درجه خلوص بالاست که مصرف آن وابستگی به چند ماده را به طور همزمان به دنبال دارد؛ به عنوان مثال، کریستال همان هرویین با درجه خلوص بالاتری است و یا کراک در خارج از کشور کوکایین غلیظ شده است.

در ایران هروئین همراه با کوکایین و سایر مواد محرک زا مصرف می شود، به همین دلیل مصرف آن عوارض شدیدتری به همراه دارد. افراد با این تصور که این ماده جدید هروئین نیست، به مصرف آن گرایش بیشتری دارند.

او می افزاید: در گذشته اصطلاحی به نام داروهای مخدر یا «نارکوئیک» وجود داشت که امروزه استفاده از این واژه منسوخ شده است و به جای آن از اصطلاح «مواد غیر قانونی» استفاده می شود. این مواد غیر قانونی شامل ۸ تا ۹ گروه مختلف است که چهار گروه شایع آن عبارتند از: فارکونیکها (تریاک، هروئین، مورفین، کدیین)، محرکها (کوکایین، نیکوتین)، کانابینوییدها (حشیش، گراس، ماری جوانا) و توهم زاها داروهایی که امروزه داروهای شادی آور نامیده می شوند، از سه دسته محرکها و توهم زاها و گازهایی مانند چسبهای تولوئن ویون تشکیل شده اند. این گازها به صورت استنشاقی استفاده می شوند؛ مثلاً افرادی هستند که به استنشاق چسب با بنزن وابسته اند و بر اثر مصرف از نظر مغزی تحریک می شوند و به آنان حالت سرخوشی دست می دهد، ولی قرصهای شادی آور مانند اکستازی شامل دو دسته اند: محرکها و توهم زاها.

کانابینوییدها یا حشیش ها نیز شامل سه نوع مشهور حشیش، گراس و ماری جوانا هستند که شادی آور نیستند، ولی اثر توهم زایی دارند.

در این میان حشیش خالص ترین آنها و ماری جوانا دارای خلوص بینابین و گراس از کمترین درجه خلوصی برخوردار است. تمام این سه نوع ماده با سیگار کشیده می شود.

او اضافه می کند: کراک غربی همان «کوک» یا کوکایین خالص شده است که جزو محرکهاست، ولی کراک ایرانی یک ماده «فارکوتیک» است که شیشه تریاک بوده است. مصرف کنندگان، دودی را که بر اثر حرارت از آن متصاعد می شود، با بینی استنشاق می کنند.

شیشه ایرانی نیز مخلوطی از اکستازی و کوکائین و مواد دیگری مانند «ال.اس.دی» است.

او یادآوری می کند: مواد مخدر مصنوعی منبع گیاهی ندارند؛ مانند اکستازی، انواع آمفتامین و متامفتامین که در لابراتورها ساخته می شود و جزو داروهای شیمیایی به شمار می آید. البته بسیاری از این آمفتامین ها در پزشکی هم کاربردهای خاص خود را دارند.

● گرایش جوانان

دکتر فردوس قهاشچی، مدیرکل مشاوره و مددکاری نیروی انتظامی چندی پیش اظهار داشته بود: طی سالهای اخیر گرایش جوانان به مواد مخدر صنعتی بیشتر شده است، زیرا استعمال این مواد به وسایل خاصی نیاز ندارد و به مراتب آسان تر و راحت تر از مواد مخدر سنتی است. استفاده از ده ها نوع رنگ، شکل و اسامی فریبنده برای این مواد به لحاظ روانی، عامل مؤثری در گرایش جوانان به این مواد است.

او در مورد عوارض سوء استفاده از این نوع ماده مخدر افزوده است: تأثیر شدید این مواد که اثرات روانی مخربی دارند، به گونه ای است که استعمال این مواد در چند ساعت اولیه به صورت کاذب احساس انرژی و حالات خوشایندی در انسان ایجاد می کند که در نهایت مبارزه با آن، تنها از راه مبارزه های فیزیکی امکان پذیر نیست و نیازمند روشهای اجتماعی و روانی نیز هست.

دکتر شریعت، روانپزشک در مورد گرایش جوانان به کراک می گوید: کراک ۶۰ تا۷۰ درصد از هرویین خالص تر است و چون هرویین اسم بدی داشت، لذا سودجویان مواد مخدر نام آن را به کراک تغییر دادند و بسیاری از جوانان ناآگاهانه به خیال اینکه یک ماده جدید و کم خطر است و اعتیادی ندارد، آن را مصرف می کنند، در حالی که آنان غافلند از اینکه آنچه با عنوان کراک مصرف می کنند همان هرویین است، البته به مراتب خالص تر و خطرناک تر.

وی می افزاید: کراک بشدت اعتیادآور است و اگر فردی یک بار کراک مصرف کند، همیشه به دنبال حسی است که در اولین مصرف خود تجربه کرده است، حسی که دیگر تکرار نخواهد شد و فرد را وادار می کند در تلاشی بیهوده هر بار دوزهای مصرفی خود را افزایش دهد. مصرف کراک تأثیرات زیاد و سریعی روی رفتار و حالات فرد گذاشته و او را بشدت وابسته خواهد کرد. افزایش مصرف آن و قیمت بالای کراک خیلی زود فرد را تحت فشار قرار خواهد داد.

وی یادآوری می کند: بعضی از افراد دچار اضطراب، افسردگی و بی حوصلگی هستند. گاه برای رسیدن به حالی بهتر به مواد مخدر متوسل شده و سپس به آن وابسته می شوند. افراد خیلی گوشه گیر و منزوی ممکن است برای رهایی موقت از احساس کمبودهای خود به مواد روی آورند. در بسیاری از افراد هم فشار همسالان و گروه دوستان ممکن است یکی از دلایل مهم آن باشد. اغلب وقتی تعدادی از افراد از یک گروه از مواد استفاده کننده، احتمال پیشنهاد آنان به سایرین خیلی زیاد است و رد کردن این پیشنهاد مشکل است.وی می گوید: متأسفانه بسیاری از افراد مهارت لازم را برای «نه» گفتن و رد پیشنهاد دیگران را ندارند و فکر و تصورات اشتباه و شایعی مانند «هر چیزی را باید یک بار امتحان کرد» یا «با یک بار مشکلی پیش نمی آید» به این امر دامن می زنند، گاهی هم این پیشنهاد به عنوان راه حلی برای فرار از مشکلات و استرسها به فرد ارائه می شود.

وی می افزاید: یکی از دلایلی که سن ابتلا به مواد مخدر و از جمله سیگار پایین آمده، کاهش جاذبه های محیطی است. اگر مدرسه های ما محیط خوبی باشند و اجبارهای غیرجذاب در آن نباشد و معلم و شاگردان در محیطی صمیمی بنشینند و به حالت گروه درمانی با هم حرف بزنند و مشکلات و حرفهای ناگفته را بگویند، تخلیه می شوند و محیط مدرسه جذاب می شود و آن گروه تابعه از افراد ذاتاً خلافکار، به همین راحتی نجات می یابند.

متأسفانه در خانه های امروزی ارتباطات کلامی وجود ندارد و همین یک حریم شخصی را دارند و هر کس در آن حریم هر کار دلش بخواهد می کند. این در حالی است که اگر جوان و نوجوان به جای حریم شخصی اتاقش، حریم خانوادگی داشته باشد، اتوماتیک وار تحت ضوابط قرار می گیرد که بدون هر نظارتی جلوی خیلی از کارهایش گرفته می شود.

● پیشگیری

دکتر فرجام، روان شناس اجتماعی می گوید: نوجوانانی که ارتباط آزادانه ای با والدینشان دارند و احساس حمایت از طرف والدین می کنند، کمتر احتمال دارد مستعد مصرف مواد شوند. حتی در شرایطی که والدین اعتیاد به مصرف مواد دارند چندین عامل می تواند جنبه محافظت کننده داشته باشد. ممکن است نوجوانان به واسطه اعتیاد والدین از مصرف مواد بیزار شوند؛ زیرا پیامدهای اعتیاد را تجربه کرده اند.وی می افزاید: والدینی که بر فرزندان خود نظارت دارند شرایطی را فراهم می آورند که نوجوانشان به سمت مواد گرایش پیدا نکند. مهارت والدین در امر تربیت ممکن است به نوجوان کمک کند هیجان طلبی خود را کنترل نماید و با بیان انتظارات واضحی که والدین در مورد مصرف مواد دارند، می توانند حد و حدودی را برای نوجوانان کم سن که تفکر عینی دارند، ترسیم کنند.

وی یادآوری می کند: گروه همسالان می تواند اثرات محافظت کننده معناداری داشته باشد.

نوجوانان، دوستانشان را برمی گزینند، اما ارتباط با آنان سبب تشویق نوجوان به انجام اعمال مخاطره آمیز و رفتارهای انحرافی نمی شود. دوستان دارای علایق مشترک بوده و به فعالیتهای مشابه گرایش دارند؛ به عنوان مثال شرکت در فعالیتهای ورزشی یا موسیقی باعث می شود نوجوانان با کسانی که مبتلا به سوء مصرف مواد هستند، ارتباط نداشته باشند. اگرچه والدین نمی توانند دوستان فرزند خود را انتخاب کنند، باید بدانند که این دوستان را بشناسند و با والدین آنان در تماس باشند، بدین ترتیب خانواده ها درصدد برمی آیند که از رفتارهای مخاطره جویانه پیشگیری نمایند.

وی می گوید: اغلب مشکلات تحصیلی و مصرف مواد در هم آمیخته می شوند. نوجوانانی که پیشرفت تحصیلی ضعیف و انگیزه کمی برای تحصیل دارند، به احتمال زیاد مستعد مصرف مواد هستند. نوجوانانی که اهداف خود را شناخته اند و برای آینده خود طرحهایی در نظر دارند به احتمال خیلی کم به مصرف مواد روی می آورند. در نهایت، عوامل مخاطره آمیزی مانند: پیشرفت تحصیلی ضعیف، امید کم به ادامه تحصیل، کاهش علاقه نسبت به مدرسه و ارتباط ضعیف با آموزگاران می توانند به عنوان شاخصهایی از خطر باشند که سطح بالای مصرف مواد را پیش بینی کند.

بیتا مهدوی