درباره سرطان های شایع زنان بیشتر بدانید

بدخیمی رحم و تخمدان, ازجمله بیماری های شایع در میان زنان بوده و متاسفانه علایم بروز این بیماری ها طوری است که معمولا در وضعیتی که بیماری به شدت گسترش یافته, تشخیص داده می شوند

بدخیمی رحم و تخمدان، ازجمله بیماری‌های شایع در میان زنان بوده و متاسفانه علایم بروز این بیماری‌ها طوری است که معمولا در وضعیتی که بیماری به‌شدت گسترش یافته، تشخیص داده می‌شوند. از این‌رو خانم‌ها باید در مورد نشانه‌ها و هشداردهنده این بیماری‌ها آگاهی داشته باشند تا درصورت مشاهده آنها بتوانند به موقع به پزشک متخصص مراجعه کنند و از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند. در اینجا دکتر آمنه لاهوتی، دارای بورد تخصصی زنان، زایمان و نازایی اطلاعات جامعی در مورد روش‌های درمانی و آگاهی‌های لازم در مورد سرطان رحم و تخمدان در اختیار شما قرار می‌دهد.

● عملکرد دستگاه تناسلی زنان به چه صورت است؟

دستگاه تولیدمثل داخلی زنان شامل رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی یا فالوپ و دهانه رحم یا سرویکس می‌شود. وظیفه اصلی این اعضا تخمک‌گذاری به موقع توسط تخمدان‌هایی تحت‌ تاثیر هورمون‌های ترشح‌شده از غده هیپوفیز است که در مغز قرار دارد و گرفتن تخمک توسط لوله‌ای رحمی و انجام عمل لقاح در لوله‌ها و همچنین ایجاد محیط مناسب در رحم برای قرارگیری جنین که به آن لانه‌گزینی می‌گویند تا وقتی که رشد جنین کامل شود و بتواند در محیط خارج از رحم زندگی کند. در طول هر ماه، تحت‌تاثیر هورمون‌هایی که از غده هیپوفیز تشرح می‌شوند، درنهایت یک تخمک شروع به رشد می‌کند و معمولا در میانه سیکل قاعدگی که درواقع فاصله روز اول خونریزی قاعدگی در یک ماه مخصوص تا روز اول خونریزی در ماه بعدی است، تخمک آزاد می‌شود. در زمان رشد تخمک، هورمون اصلی‌ای که از تخمدان ترشح می‌شود، استروژن نام دارد و بعد از مرحله تخمک‌گذاری استروژن و پروژستون ترشح می‌شود. اگر در زمان آزادشدن تخمک، اسپرم برای لقاح در لوله رحمی وجود داشته باشد لقاح صورت می‌گیرد و به این ترتیب تخمک بارور می‌شود. در غیر این صورت تخمک بارور نمی‌شود و بعد از گذشت دو هفته از تخمک‌گذاری خونریزی قاعدگی شروع می‌شود. مثل اعضای دیگر بدن در هریک از اعضای دستگاه تناسلی، اگر گروهی از سلول‌ها به دلایلی شروع به تکثیر غیرطبیعی بکنند، این شروع مقدمه‌ای برای بدخیمی یا سرطان است.

● علت بروز سرطان رحم در زنان چیست؟

سرطان رحم، شایع‌ترین بدخیمی دستگاه تناسلی زنان است و چهارمین سرطان شایع در زنان بعد از سرطان‌های پستان، ریه و روده است و همچنین هشتمین عامل منجر به مرگ ناشی از بدخیمی در زنان است و به طور کلی حدود دو تا سه درصد زنان در طول زندگی خودشان دچار سرطان رحم می‌شوند. سرطان رحم، ضایعه‌ای است که عمدتا در دوران بعد از یائسگی اتفاق می‌افتد و شدت آن با بالارفتن سن، افزایش پیدا می‌کند به طوری که سن متوسط ابتلا به این بیماری حدود ۶۰سالگی است. هورمون، ماده‌ای است که از داخل عضوی به خون ترشح می‌شود و توسط جریان خون، به قسمت‌های مختلف بدن می‌رود و اعمال اثر می‌کند، همان‌طور که گفتیم هورمون‌های اصلی تخمدان استروژن و پروژسترون است و به طور کلی دو نوع سرطان تخمدان وجود دارد که یک نوع آن وابسته به استروژن است که ۷۵ تا ۸۵ درصد سرطان‌های رحم را تشکیل می‌دهد و نوع دیگر وابسته به پروژسترون است که شامل بقیه موارد می‌شود. نوع اول این بیماری در خانم‌های جوان‌تر که در حوالی یائسگی هستند، رخ می‌دهد که این افراد سابقه‌ای از تماس طولانی‌مدت با استروژن بدون همراهی با پروژسترون دارند. چنین سابقه طولانی‌مدتی می‌تواند مصرف استروژن بدن پروژسترون باشد یا ممکن است سیکل‌های متوالی بدون تخمک‌گذاری باشد چون پروژسترون بعد از تخمک‌گذاری از تخمدان آزاد می‌شود. به همین دلیل اگر این افراد برای مدت‌طولانی در معرض استروژن قرار بگیرند و پروژسترون در بدن‌شان وجود نداشته باشد، این استروژن در طول زمان، اثر سرطان‌زایی روی سلول‌ها اعمال می‌کند. معمولا پیش‌آگاهی سرطان رحمی که وابسته به استروژن است که از نوع دوم که با استروژن ارتباط ندارد بهتر است. نوع دوم این بیماری بعد از مرحله یائسگی و در خانم‌هایی اتفاق می‌افتد که سن‌شان بیشتر است.

● کدام دسته از زنان بیشتر مستعد ابتلا به سرطان رحم هستند؟

خطر ابتلا به سرطان رحم در خانم‌هایی که تا به حال باردار نشده‌اند، دو تا سه‌برابر بیشتر از زنانی است که سابقه بارداری دارند و همچنین خطر ابتلا به این بیماری در خانم‌هایی که در سنین بالاتر یائسه می‌شوند، مثلا اگر خانمی در ۵۲سالگی یائسه شود خطر ابتلا به سرطان رحم ۴/۲ بیشتر از زنانی است که قبل از ۴۹سالگی یائسه می‌شوند. چاقی هم می‌تواند یکی از عوامل خطر برای ابتلا به سرطان رحم باشد. باید بدانید که دیابت قندی ۳/۱ تا ۸/۲ میزان خطر را افزایش می‌دهد. مصرف استروژن بدون استفاده از پروژسترون خطر ابتلا به سرطان رحم را در دوره یائسگی چهار تا هشت برابر می‌کند. ضخیم‌شدن بیش از لایه داخلی رحم به نام ایزومتر که به آنها یپرپلازی آندرومتر می‌گویند تحت‌تاثیر استروژن بدون پروژسترون صورت می‌گیرد و می‌تواند یکی از عوامل خطر سرطان رحم باشد و درصورتی که این ضخیم‌شدگی حاوی سلول‌های بدخیم باشد، احتمال تبدیل به سرطان رحم افزایش پیدا می‌کند. عامل خطر دیگر مجموعه‌ای از بیماری‌هاست که شامل سرطان‌های روده بزرگ نیز می‌شود و اگر شخصی ژن این بیماری را در بدن داشته باشد احتمال ابتلا به سرطان رحم ۴۰ تا ۶۰ درصد در طول زندگی فرد افزایش می‌یابد.

● آزمایش غربالگری چیست و برای چه مواردی انجام می‌شود؟

در پزشکی، اصطلاحی به نام غربالگری بیماری‌ها وجود دارد. وقتی می‌گوییم که برای بیماری خاصی قسمت غربالگری مناسب صورت می‌گیرد یعنی این آزمایش در افرادی که در معرض بیماری هستند و کسانی که احتمال ابتلا آنها به بیماری بیشتر است را به پزشکان نشان می‌دهند در این حالت آزمایش‌های اصلی تشخیص بیماری برای چنین افرادی انجام می‌شود مثلا ماموگرافی روش غربالگری‌ای است که برای سرطان پستان انجام می‌شود. یک تست غربالگری مناسب باید دارای چند خصیصه اصلی باشد یعنی باید قابل اجرا و مقرون به صرفه باشد و به این دلیل که روی جمعیت زیادی از افراد صورت می‌گیرد و از آنجایی که افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند را نشان می‌دهد، باید یک تست تشخیص نهایی وجود داشته باشد. در حالت بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و روش درمانی نیز برای آن بیماری وجود دارد. اگر تست غربالگری همه این ویژگی‌ها را داشته باشد به عنوان یک تست غربالگری موفق شمرده می‌شود. هدف اصلی از انجام تست غربالگری کاهش مرگ و میر افراد از بیماری‌های خاص است. با اینکه هنوز تست غربالگری مناسب و مقرون به صرفه‌ای برای سرطان رحم وجود ندارد اما خوشبختانه ماهیت این بیماری طوری است که در مراحل اولیه خود را به شکل خونریزی غیرطبیعی از ناحیه رحم نشان می‌دهد که با مراجعه بیمار به پزشک، مورد بررسی و درمان قرار می‌گیرد.

● علایم هشداردهنده سرطان رحم چه مواردی هستند؟

خونریزی یا ترشح غیرطبیعی از ناحیه واژن، احساس فشار و ناراحتی در ناحیه لگن از علایم شایع سرطان رحم هستند که در برخی موارد نیز این بیماری با علایم دیگری هشدار می‌دهد. مثلا خانمی به دلیل دیگری رحمش از بدن خارج شده و وقتی برای بررسی‌های بیشتر به قسمت پاتولوژی فرستاده ‌شد پزشکان متوجه شدند که فرد دچار سرطان رحم شده است. خانم‌ها باید خونریزی غیرطبیعی در حوالی یائسگی را بسیار جدی بگیرند و باید بدانند اگر چنین خونریزی‌هایی حتی اگر خفیف یا غیرمداوم باشد هم حتما باید توسط متخصص تحت بررسی قرار بگیرد. هر خونریزی به غیر از دوره قاعدگی خونریزی غیرطبیعی شمرده می‌شود چون به‌طور طبیعی خانم‌ها باید بعد از اتمام دوره قاعدگی تا مرحله بعد خونریزی دیگری نداشته باشند و اگر این اتفاق رخ دهد به‌عنوان خونریزی غیرطبیعی شمرده می‌شود که حتما باید توسط پزشک مورد معاینه قرار گیرند، خصوصا خانم‌هایی که در حوالی یا بعد از دوره یائسگی قرار دارند و با این خونریزی‌های غیرطبیعی مواجه می‌شوند. در مرحله اول با مراجعه بیمار به متخصص، او تحت آزمایش و معاینه قرار می‌گیرد و در مرحله بعدی باید بیوپسی یا نمونه‌برداری رحمی صورت بگیرد که ۹۰ تا ۹۸ درصد دارای ارزش تشخیص است. در افرادی که به هر دلیلی نمی‌توان نمونه‌برداری را روی آنها انجام داد مثلا خانم‌هایی که تحمل درد را ندارند یا دهانه رحم‌شان تنگ است، باید گرفتن نمونه تشخیص در اتاق عمل صورت گیرد. سونوگرافی نیز از راه واژن می‌تواند ضخامت لایه داخلی رحم را به پزشک نشان دهد و اگر این آزمایش ضخامت بیش از حد آندرومتر را نشان دهد، گویای این است که احتمال خطر بسیار افزایش یافته است. با این حال سونوگرافی جای نمونه‌برداری را نمی‌گیرد. پزشک مربوطه برحسب جواب نمونه‌برداری که مثبت یا منفی باشد در این حالت در مورد نحوه پیگیری، درمان بیماری و روش‌های تشخیصی دیگر تصمیم می‌گیرد. درمان بیماری نیز برحسب شدت بیماری و گسترش آن شامل درآوردن رحم و تخمدان، انجام شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و دیگر روش‌هاست.

● بدخیمی تخمدان در چه شرایطی رخ می‌دهد؟

در میان همه سرطان‌های مربوط به دستگاه تولید مثل زنان، سرطان تخمدان بیشترین بحث‌ها را به خود اختصاص می‌دهد، چون شایع‌ترین انواع این سرطان زمانی تشخیص داده می‌شود که بیماری در بدن پیشرفت کرده است. سرطان تخمدان بیشترین میزان مرگ و میر به ازای هر مورد را در بین بدخیمی‌های زنان دارد و پنجمین علت مرگ ناشی از بدخیمی سرطان در میان زنان است. تعداد کم فرزندان و ناباروری مهم‌ترین علت ابتلا به این بیماری است. این احتمال در مورد این سرطان وجود دارد که در هر بار تخمک‌گذاری روی سطح تخمدان تخریبی صورت می‌گیرد و بعد دوباره ترمیم شود و این روند تخریب و ترمیم مداوم ممکن است در سال‌های متوالی باعث بروز تغییراتی در ژن‌ها شود و در نهایت به بروز سرطان تخمدان بینجامد.

● چگونه می‌توان از ابتلا به سرطان تخمدان پیشگیری کرد؟

چون تعداد زایمان‌ها ارتباط معکوسی با شدت سرطان دارد، بنابراین داشتن حداقل فرزند سبب محافظت فرد در برابر این بیماری می‌شود. استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری نیز به علت جلوگیری از تخمک‌گذاری میزان خطر تخریب تخمدان را کاهش می‌دهد و زمانی که به مدت پنج سال یا بیشتر از این قرص‌ها استفاده می‌شود احتمال ابتلای آنها به سرطان تخمدان تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد و اگر خانمی دارای فرزند باشد و به مدت پنج سال است که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کند احتمال ابتلا به سرطان تخمدان تا ۷۰ درصد کاهش می‌یابد به همین دلیل استفاده از قرص‌های ضدبارداری تنها روش دارویی اثبات‌شده برای پیشگیری از سرطان تخمدان است.

● آیا سرطان تخمدان به صورت ارثی منتقل می‌شود؟

سرطان تخمدان جزو سرطان‌هایی است که برخی از انواع آن می‌تواند به صورت ارثی منتقل شود و همین‌طور با سرطان‌هایی مثل سرطان روده بزرگ یا پستان همراه باشد، به همین دلیل در کسانی که دارای سابقه خانوادگی قوی سرطان تخمدان هستند باید شجره‌نامه آنها حداقل در سه نسل متوالی مورد بررسی قرار گیرد و در کسانی که میزان خطر ابتلا آنها بیشتر است آن‌وقت تصمیم گرفته می‌شود که بعد از اینکه تعداد فرزندان‌شان کامل شد، تخمدان‌ها با عمل جراحی از بدن‌شان خارج شود. خانم‌هایی که در معرض خطر این سرطان هستند باید حتی مشاوره ژنتیک انجام دهند تا اگر خطر ابتلا زیاد بود از لحاظ ژنتیکی نیز مورد آزمایش و بررسی قرار گیرند. خانم‌هایی که می‌خواهند باروری خود را حفظ کنند باید هر شش ماه یک‌بار سونوگرافی واژینال انجام دهند. دختران جوانی که در خانواده‌هایی هستند که سرطان در میان آنها به طور موروثی وجود دارد باید قبل از ازدواج مصرف قرص‌های ضد بارداری را شروع کنند و خانم‌هایی که در این خانواده تعداد فرزندان‌شان کامل شده و دیگر تمایلی به بارداری مجدد ندارند بهتر است تخمدان‌هایشان با عمل جراحی بیرون آورده شود. کسانی که سابقه خانوادگی سرطان تخمدان یا پستان دارند بعد از ۳۰سالگی باید ماموگرافی سالانه انجام دهند و کسانی که دچار سرطان روده بزرگ هستند باید غربالگری دوره‌ای ماموگرافی و کلوروسکوپی انجام دهند.

● نشانه‌های سرطان تخمدان چیست؟

سرطان تخمدان، علایم خاصی ندارد و ممکن است قاعدگی منظم و وجود توده‌ای در شکم که به اعضای مجاور فشار وارد می‌کند و درنتیجه تکرر ادرار یا یبوست را ایجاد می‌کند، یا درد تحتانی شکم، افزایش موی مردانه بیش از حد در مدتی کوتاه در نواحی مختلف بدن یا ایجاد خصوصیت مردانه در زنان از علایم و نشانه‌های سرطان تخمدان باشند که باز هم باید تحت بررسی پزشک تشخیص داده شود. اگر در بررسی سونوگرافی که به هر علتی مثلا قاعدگی نامنظم درد شکم یا خونریزی غیرطبیعی انجام شده، کیست تخمدان گزارش شود پزشک براساس اندازه و ویژگی‌هایی که آزمایش سونوگرافی برای کیست مطرح می‌کند تصمیم می‌گیرد که وی را تحت‌نظر بگیرد یا عمل جراحی روی آن انجام دهد.

شیوا بامداد