افزایش آمار ناباروری در کشور

گفتگو با دکتر آزیتا صفارزاده کرمانی درباره یکی از مشکلات مهم زنان و مردان

ناباروری یکی از مشکلاتی است که به‌خصوص زوج‌های جوان را نگران می‌کند، در مورد درمان ناباروری مشکلی که امروزه به گفته دکتر آزیتا صفارزاده کرمانی، شیوعی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد دارد، گفت‌وگوی ما را در این خصوص با این جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی و لاپاراسکوپی بخوانید....

▪ خانم دکتر! تعریف شما از ناباروری چیست؟

- باردار نشدن یک زوج بعد از گذشت یک سال بدون داشتن هرگونه وسیله جلوگیری از بارداری را ناباروری می‌گویند. به این ترتیب که اگر زوجین اواسط سیکل قاعدگی که تخمک‌گذاری انجام می‌شود نزدیکی داشته باشند اما پس از گذشت یک سال در افراد زیر ۳۰ سال و گذشت ۶ ماه در افراد بالای ۳۰ سال، بارداری حاصل نشود به معنای ناباروری در زوجین است و باید مورد بررسی و معاینه پزشکی قرار بگیرند.

▪ در حال حاضر با پیشرفت‌هایی که علم پزشکی داشته است، آیا اصلا موضوعی به اسم ناباروری وجود دارد؟

- بله! متاسفانه حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افرادی که به ما مراجعه می‌کنند بچه‌دار نمی‌شوند. اما آخرین جمله‌ای که در کتاب‌های ناباروری نوشته می‌شود این است که هیچ‌گاه مراجعه‌کنندگان‌تان را ناامید نکنید زیرا همیشه ممکن است درمان‌های جدیدی کشف شود و آن کسی را که ما نابارور قطعی تلقی می‌کنیم بتواند بارور شود. به همین دلیل به مراجعان خود توصیه می‌کنیم اولا همیشه راه صحیح را پیش بگیرند و اگر دیدند بعد از طی مدتی که ذکر شد باردار نشدند به مراکز فوق تخصصی باروری که خوشبختانه امروزه هم در کشور کم نیستند مراجعه کنند که اگر زود اقدام کنند و به موقع درمان بگیرند تا ۹۰ درصد بچه‌دار خواهند شد.

▪ آماری از میزان شیوع ناباروری در ایران داریم؟

- آماری که حدود ۱۵ تا ۲۰ سال پیش ارائه می‌شد، میزان ناباروری را بین ۵ تا ۱۰ درصد تخمین می‌زد اما متاسفانه این میزان امروزه به حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد رسیده است. متاسفانه شیوع این مشکل در ایران و در سایر کشورهای دنیا افزایش یافته است. در گذشته ۳۰ درصد ناباروری‌ها را به آقایان و ۷۰ درصد را به خانم‌ها نسبت می‌دادند اما در حال حاضر این نسبت ۵۰ به ۵۰ است. یعنی نازایی مردان نیز افزایش چشمگیری پیدا کرده است.

▪ چه عواملی را در ایجاد این مشکل دخیل می‌دانید؟

- عوامل مختلفی مانند آلودگی هوا، نوع تغذیه بشر، هورمون‌هایی که به مواد غذایی افزوده می‌شود، آفات و کودهای شیمیایی که به محصولات غذایی زده می‌شوند، به تاخیر افتادن سن ازدواج و همچنین به تاخیرافتادن سن اولین بارداری در ایجاد ناباروری دخالت دارند.

به طور کلی در باروری موفق ۳ عامل اصلی وجود دارد؛ اول مسیری است که اسپرم باید خود را به تخمک برساند. این مسیر شامل دهانه رحم، رحم و لوله‌های رحمی است. عامل دوم تخمک‌گذاری مناسب و درست است که به موقع انجام شود. معمولا در بیشتر خانم‌های نابارور مشکل تخمک‌گذاری داریم. عامل سوم هم مربوط به تعداد اسپرم‌ها، حرکت آنها و شکل اسپرم است.

▪ یکی از بحث‌هایی که امروزه در باب ناباروری مطرح می‌شود، افزایش سن مادر است. چه اتفاقی در سنین مختلف می‌افتد که منجر به ناباروری می‌شود؟

- متاسفانه ما چند سن بحرانی برای باروری در خانم‌ها داریم. اول اینکه سن مناسب برای بارداری در خانم‌ها حدود ۲۵ سالگی است. بعد از ۳۰ سالگی یک افت بسیار مهم در کیفیت تخمک‌ها ایجاد می‌شود. بعد از ۳۵ سالگی هم علاوه بر افت شدید در تخمک‌گذاری و اختلالات هورمونی نسبتا زیادی که منجر به افزایش سقط در این سنین می‌شود، مشکل شیوع نشانگان داون یا منگولیسم را هم داریم. بعد از ۳۹ سالگی معمولا بارداری‌ به‌طور اتفاقی رخ می‌دهد و به ندرت پیش می‌آید. بنابراین پایین آوردن سن بارداری و نزدیک کردن آن در حد امکان به ۲۵ سالگی تا حدود زیادی از ناباروری‌های ناشی از سن می‌کاهد. اما به خانم‌هایی که تمایل دارند یکی، دو سال بعد از ازدواج صبر کنند و بعد بچه‌دار شوند توصیه می‌کنیم حتما همان ابتدا به مراکز تخصصی باروری مراجعه کنند. برخی آزمایش‌های هورمونی مانند عمل رزرو تخمدان را انجام دهند تا قابلیت تخمدان‌هایشان برای به تاخیر انداختن بارداری برای مدتی که در نظر دارند بررسی شود.

▪ گفته می‌شود عفونت دستگاه تناسلی خانم‌ها نیز می‌تواند نقش عمده‌ای در ناباروری داشته باشد. درست است؟

- بله! متاسفانه خانم‌ها نسبت به عفونت‌های دستگاه تناسلی خود سهل‌انگارند و درمان آن را جدی نمی‌گیرند. به عنوان نمونه خانم‌ها باید رنگ ترشحات‌شان را مدنظر قرار دهند. اگر رنگ ترشحات‌شان زردرنگ، کف‌آلود، سبزرنگ همراه با خارش و بوی بد باشد باید حتما به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند زیرا این چند مشخصه، عفونت‌هایی هستند که می‌توانند از راه دهانه رحم، وارد رحم و لوله‌های رحمی و عامل بسته شدن لوله‌ها و نازایی شوند.

▪ در حال حاضر از چه روش‌های کمک‌درمانی برای باروری استفاده می‌کنید؟

- خوشبختانه از حدود ۲۵ تا ۳۰ سال پیش روش‌های بسیار موثری برای کمک به باروری ایجاد شده‌اند.

ساده‌ترین راه درمان، تزریق اسپرم به داخل رحم است. در این نوع درمان با روش‌هایی که انجام می‌دهیم اسپرم خوب و باکیفیت را از دیگر اسپرم‌ها جدا و آن را داخل رحم خانم تزریق می‌کنیم. ضمن اینکه روز تخمک‌گذاری خانم را تعیین کرده‌ و مطمئن هستیم که تخمک‌گذاری انجام می‌شود. این عمل حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد احتمال باروری خانم‌ها را بالا می‌برد.

روش بعدی لقاح آزمایشگاهی یا IVF است. در لقاح آزمایشگاهی نیز بعد از اینکه تخمک خانم را به مقدار زیادی تولید کردیم از طریق سونوگرافی داخلی آنها را بیرون می‌کشیم و در آزمایشگاه، اسپرم‌ها را به داخل آنها تزریق می‌کنیم. بعد از طی ۳ روز جنین‌هایی را که مطمئن‌ایم تشکیل شده‌اند و شکل خوبی دارند، داخل رحم جایگزین می‌کنیم. موفقیت این روش حدود ۳۰ درصد است. روش دیگر روش میکروگیفت است. در این روش تخمک‌ها را می‌گیریم و همان زمان اسپرم را به داخل آن تزریق می‌کنیم. سپس همان موقع تخم بارور شده را در لوله‌های رحمی که مطمئن هستیم باز هستند، می‌گذاریم. موفقیت این روش از لقاح آزمایشگاهی یا IVF بالاتر است.

روش جدیدتری هم که این روزها انجام می‌شود IVM است. در این روش تخمک‌هایی که نارس هستند را جدا می‌کنیم و در محیط آزمایشگاه آنها را بالغ می‌کنیم. سپس اسپرم را به داخل آنها تزریق کرده و تخم بارور شده را به بدن مادر برمی‌گردانیم. این روش امروزه در ایران مطابق سایر کشورهای پیشرفته دنیا انجام می‌شود و تقریبا آمار موفقیت‌اش با آنها یکی است.

روش رحم اجاره‌ای نیز آخرین روشی است که امروزه می‌توان استفاده کرد. به این شکل که اگر در نهایت نتوانیم اسپرم کافی را از مرد بگیریم یا رحم خانم مشکلاتی داشته باشد که برای باروری مناسب نباشند یا قابلیت پذیرش جنین را نداشته باشد یا در مواردی که بارداری می‌تواند به مرگ مادر منجر شود با اجازه شرعی می‌توانیم از رحم اجاره‌ای استفاده کنیم. این کودکان از نظر ژنتیکی هیچ تفاوتی با پدر و مادرشان که تخمک و اسپرم را از آنها گرفته‌ایم، ندارند.

مریم منصوری