هدیه ای آلمانی برای رییس جمهور آمریکا

چطور نقشه دلیرانه آنگلا مرکل برای نجات اروپا ممکن است باعث نجات باراک اوباما شده باشد

در اواسط سپتامبر و هنگام حمله‌ به سفارتخانه‌های آمریکا در خاورمیانه، باراک اوباما چیزهای زیادی در چنته داشت. اما مدفون شدن داستان بزرگ اروپا توسط درام آتشین لیبی، شورش‌ها‌ی قاهره و شلوغی‌ها‌ی تونس شاید خواب آرام‌تری را برای وی به ارمغان آورده باشد.

مرکل، کسی که ماه قبل مجله فوربس وی را به عنوان قدرتمندترین زن دنیا معرفی کرد، ادعا می‌‌کند «امروز آلمان دوباره در حال ارسال پیامی قدرتمند به اروپا و ماورای اروپا است.» دادگاه اساسی فدرال- معادل آلمانی دادگاه عالی ایالات متحده آمریکا- تصویب کرد که دولت مرکل می‌تواند هزینه‌هایی را به مکانیزم ثبات اروپا (ESM) برای کمک به وام‌دهی به کشورهای تازه واردشده به منطقه پولی یورو و همین‌طور خرید اوراق قرضه اقتصادهای مشکل‌دار ایتالیا و اسپانیا، اختصاص دهد.

اگر دادگاه فدرال آلمان در شهر جنوبی «کارلسروهه» به این جمع‌بندی می‌رسید که ESM مطابق با قوانین اساسی نیست، تصویب کردن این قانون تمام بازارهای اروپایی (و احتمالا آمریکایی) را به سختی تکان می‌داد. هولگار اشمیدینگ، اقتصاددان بانک «برنبرگ»، از این تصمیم به عنوان «گام بزرگ دیگری به منظور کاهش بحران پول یورو» یاد کرد.

تلاش خستگی‌ناپذیر مرکل در مورد معاهده ESM،‌ که به موجب آن چیزی نزدیک به ۱۹۰ میلیارد یورو برای حمایت از اقتصادهای مشکل‌دار ایتالیا، اسپانیا و یونان توسط آلمان پرداخت می‌شود، باید به عنوان خبر مسرت‌بخشی برای اوباما، باشد. زیرا به بهبود و بالا بردن شانس دوباره انتخاب شدن وی کمک خواهد کرد. حداقل اینکه این امر نتیجه سوئی در پی نخواهد داشت.

بازارهای سهام آمریکا به اخبار این تصویب توسط آلمان خوش‌بین بودند. شاخص‌های عمده بازار سهام آمریکا، یعنی شاخص‌های «داوجونز» و «نزدک»، هفته بعد از این تصویب را با سود قابل توجهی به پایان بردند.

اما حداقل خود اوباما، ‌رییس کل بانک مرکزی آمریکا «بن برناکه»‌ و وزیر دارایی این کشور «تیم گیدنر»، پول خود و نیز پول مالیات‌دهندگان آمریکایی را جایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که خودشان می‌گویند. دولت آمریکا بارها به آلمان در مورد هزینه‌های تحمیل ریاضت اقتصادی به اروپا هشدار داده است. در ماه جولای اخیر، «گیدنر» مانند یک معلم مدرسه در آلمان قرن ۱۹، شلاق خود را باز کرد و به مرکل هشدار داد که از بسته محرکه اقتصادی عقب مانده است: «اگر به عنوان وسیله‌ نفوذ و اعمال قدرت خود اروپا را در میانه این ورطه رها کنید، تاکتیک شما جواب نخواهد داد.» گیدنر می‌گوید «زیرا شما تصمیم دارید که هزینه نهایی بحران را بالا ببرید… و شما تصمیم دارید … آسیب‌های زیادی به سیاست این کشورها وارد کنید،‌ از این رو که هزینه‌های انسانی، چیزی که هم‌اکنون نه تنها در یونان بلکه در سرتاسر اروپا اتفاق می‌افتد، فوق‌العاده بالا است و می‌بینید که این موضوع در افراط‌گرایی سیاسی هرچه بیشتر منعکس می‌شود.»

البته گیدنر می‌توانست مطلبی که در پس ذهنش وجود داشت را نیز اضافه کند؛ این مطلب که: سیاست‌های مبنی بر ریاضت اقتصادی در اروپا، می‌تواند بر اقتصاد آمریکا، و در نتیجه بر شانس دوباره انتخاب شدن رییس گیدنر هم، تاثیر گذارد!

هفته گذشته یک کارشناس اقتصادی به کنایه گفت که احتمالا اقدامات «ماریو دراگی»، رییس کل بانک مرکزی اروپا (ECB)، برای دوباره انتخاب شدن و ماندن اوباما در کاخ سفید، بیشتر از خود رییس‌جمهور اوباما بوده است. اشاره وی به این اقدام دراگی بوده است که ECB را برای چراغ سبز نشان دادن به منظور خریداری اوراق قرضه دولتی کوتاه‌مدت از کشورهای مقروض، با هدف نجات اقتصاد متزلزل آنها هدایت کرد؛ حرکتی که منتقدان بسیاری داشت و از جمله باعث شد تا بوندس بانک آلمان و مدیر قدرتمندش جنز ویدمن، اختلاف عقیده شدید و بی‌سابقه‌ای را مطرح کرده و خاطرنشان کنند که تصمیم ECB «معادل تولید پول توسط دولت‌ها از طریق چاپ اسکناس است.»

برای آلمان‌هایی با حافظه‌ قوی تاریخی در مورد نرخ‌های تورم وحشتناک و پول بی‌ارزش دوره بحران‌های

«جمهوری وایمار»، به نظر می‌رسد که دراگی در حال چیدن پایه‌های موجی از تورمی خطرناک باشد. مرکل هفته‌ها برای پیش‌برد نسخه‌‌های اقتصادی دراگی صرف کرد تا یورو را نجات دهد؛ از سرمایه‌گذاری مجدد در بانک‌های بحران‌زده اسپانیا تا حمایت طولانی‌مدت از اقتصاد یونان. هر چند ممکن است مردم آلمان در مورد این موضوع کمی گیج شده باشند، اما تا به امروز، مرکل و اوباما چیزی را که می‌خواستند به دست آورده‌اند. علاقه مرکل به اوباما به لحظه‌ای عجیب در روابط آمریکا- آلمان برمی‌گردد. لحظه‌ای که تنش‌ها از حالت عادی بیشتر شده بود. رابطه بین این دو رهبر فراز و فرودهای خود را داشته و همیشه هم به این خوبی نبوده. در سال ۲۰۰۸ مرکل به طور غیرمستقیم (از زبان سخنگوی خود) اظهار کرد که به نظرش عجیب است اوباما، ‌که در آن هنگام نامزد ریاست‌جمهوری بود، تصمیم دارد از برلین دیدار کند و اینکه «موافقت کمی با استفاده از این ملاقات در راستای مبارزات انتخاباتی آمریکا دارد.» در سال‌های بعد از آغاز ریاست‌جمهوری اوباما، آن شروع شوم به فراموشی سپرده شد و رابطه بین مرکل و اوباما گرم‌تر شد. اما این رابطه گرم، به طور قابل ملاحظه‌ای در مارس سال ۲۰۱۱، به سردی گرایید؛ یعنی هنگامی که مرکل در شورای امنیت سازمان ملل با امتناع از رای دادن به راه‌حلی با رهبری و هدایت آمریکا مبنی بر تحمیل منطقه ممنوع الپرواز

(No-fly zone) با هدف توقف نیروهای معمر القذافی از حمله به شهروندان لیبی، به روسیه و چین پیوست. اوباما در آن زمان، با دلگیری از این اقدام مرکل، به شکلی کنایه‌آمیز چنین گفت: «برخی کشورها شاید قادر باشند که چشم خود را به روی بی‌رحمی در کشورهای دیگر ببندند؛ اما ایالات‌متحده نمی‌تواند این‌چنین رفتار کند.» کمتر از دو هفته بعد و هنگامی که وزارت خارجه آلمان معامله خرید نفت خام ایران توسط هند و از طریق بانک آلمانی «بوندس بانک»که بالغ بر ۵/۱ میلیارد یورو (۱/۲ میلیارد دلار) می‌شد را جوش داد،‌ دولت اوباما به کلی ناکام و ناامید گشت. در آن زمان یکی از مدیران بلندپایه وزارت دارایی آمریکا بیان کرد: وزارت دارایی در مورد گزارش‌های اخیر مبتنی بر صدور اجازه از طرف دولت آلمان برای استفاده از مشارکت «بوندس بانک» و EIH (بانک معاملاتی اروپایی- ایرانی در هامبورگ) به عنوان کانالی برای پرداخت‌های نفتی هند به ایران، اظهار نگرانی کرده است.

این موضوع ممکن است باعث ناراحتی ایالت متحده آمریکا شود،‌ اما برای مرکل این فقط یکی دیگر از ترفند‌های استادانه سیاست داخلی است: وزارت خارجه و وزارت اقتصاد آلمان، هر دو توسط شرکای ائتلافی دولت مرکل اداره می‌شوند؛ یعنی حزب «دموکرات‌های آزاد» که رای بخش بزرگی از مالکان شرکت‌های کوچک و متوسط آلمانی را به همراه خود دارند. «بوندس بانک» هم بانکی است که مدیران ارشد آن، از افراد بسیار نزدیک به حزب دموکرات‌های آزاد هستند!

اما در کنار این مسائل، آلمان هنوز هم برای ایران بزرگ‌ترین شریک تجاری در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا است،‌ با حجمی از معاملات دوجانبه‌ای که حدودا بالغ بر ۴ میلیارد یورو می‌شود‌ و این رابطه تجاری قوی سرچشمه ناراحتی‌ها و نارضایتی‌های بسیاری برای دولت‌های بوش و سپس اوباما شده است. طبق گزارش‌های «ویکی لیکس»، منابع دیپلماتیک آمریکا اظهار کرده‌اند که «دولت آلمان، هیچ‌گاه اجازه نخواهد داد یک بانک آلمانی تحریم شود، زیرا جامعه معاملاتی و تجاری آلمان خیلی قوی است.» به هر صورت از پر شدن شکاف دیپلماتیک بین واشنگتن و برلین زمان زیادی نمی‌گذرد. دقیقا ۲ ماه بعد از مطرح شدن رسوایی EIH، اوباما در جشن ماه ژوئن کاخ سفید، «نشان آزادی» کاخ سفید را در یک مراسم رسمی به مرکل اعطا کرد. در این مراسم، اوباما گفت: «صدراعظم مرکل آزادی و رونق را در کشورش، در اروپا و در سرتاسر جهان توسعه داده است.»

تا کنون مرکل در دنبال کردن خواسته‌هایش با مشکلات اندکی مواجهه شده است، با یا بدون تایید واشنگتن. وی از محبوبیت زیادی در بین هموطنانش برخوردار است و به نظر می‌رسد که در انتخابات آلمان در سال ۲۰۱۳ برای دور سوم هم برنده باشد. نظرسنجی امنید ( Emnid) در یکشنبه ۱۶ سپتامبر نشان داد که مرکل ۲ امتیاز دیگر به دست آورده و ۱۲ امتیاز بالاتر از نزدیک‌ترین رقیب خود، حزب سوسیال دموکرات(SPD) است. بر اساس ادعای هفته‌نامه دای زیت نیز، مدیریت موفقیت‌آمیز بحران‌های اقتصادی توسط مرکل به بالا رفتن برتری وی نسبت به SPD کمک کرده است و از انتخابات فدرال سال ۲۰۰۹ به این طرف این برتری به بالاترین میزان خود رسیده است.

اما انتخابات آلمان عمیقا بر اساس درک و برابری وام‌دهی به اقتصاد‌های ضعیف جنوب اروپا تقسیم می‌شود. با به چالش کشیدن وام‌دهی غیرقانونی به ESM، آلمان با جمع‌آوری ۳۷هزار امضا و ارائه آن به دادگاه‌ عالی بزرگ‌ترین درخواست مردمی تاریخ خود را تجربه کرد. روزها قبل از حکم دادگاه، نظرسنجی که توسط آژانس مطبوعاتی آلمان (DPA) درخواست شده بود و توسط یوگاو مدیریت شد نشان داد که ۵۳ درصد از آلمان‌ها مخالف انتقال قدرت بیشتر به اتحادیه اروپا هستند و ۵۴ درصد از افرادی که مورد سوال قرار گرفته‌اند در خواست تجدیدنظر قانونی در مورد ESM و کمک‌های بیشتر به اتحادیه اروپا را کردند. بزرگ‌ترین و پرتیراژترین روزنامه آلمان، یعنی روزنامه بیلد، که غالبا مقاله‌هایش موافق با خروج یونان از اتحادیه پولی یورو بوده است این تصمیم دادگاه آلمان را با تیتر «موفقیت پرهزینه مرکل» به چاپ رساند. به رغم تردیدهای عمیق نسبت به یورو در بین گروه‌های انتخاباتی آلمان،‌ مرکل از پروژه اتحادیه پول مشترک اروپا جدا مانده است.

روزنامه اشپیگل چاپ برلین و روزنامه معتبر و تجاری آلمان هاندلسبالت نیز، هر دو اظهار کردند که قضات و هیات تصمیم‌گیری مرکل را از شکستی داخلی و قبیح نجات داده‌اند. این موضوع نوعی خشونت سیاسی از جانب مرکل را به نمایش می‌گذارد. اما همچنان پرهزینه است و صدراعظم را مجبور خواهد کرد که به مردم تخفیف دهد. این‌ طور فکر کنید که: این حکم دادگاه، مانند تصمیم دادگاه عالی ایالات متحده آمریکا در ماه ژوئن برای حفظ امضای اوباما در قانون مراقبت‌های بهداشتی است. اگر اوباما این حق را از دست می‌داد، قطعا از لحاظ سیاسی به سختی ضربه می‌خورد. اما حتی به‌رغم برنده شدن و کسب چنین حقی همچنان باید مردم را متقاعد کند که این سیاست‌، سیاستی درست و بجا است.

دادگاه اساسی آلمان بعضی سختگیری‌ها و موانع را سر راه حرکت مرکل قرار داده است. هر چند وی از دسترسی بیشتر به صندوق پول مالیات‌دهندگان به جای کشورهای ضعیف‌تر اتحادیه اروپا منع می‌کند. قاضی آندیاس ووسکوهل گفته است که «هیچ قانونی مرتبط با این معاهده نباید بدون رضایت نماینده آلمان طوری تفسیر شود که منجر به الزامات بیشتر در مورد پرداخت توسط آلمان شود.»

به عبارت دیگر اگر مرکل خواهان آن است که بیش از ۱۹۰ میلیارد یورویی که آلمان هم‌اکنون به عنوان جدیدترین وام بودجه‌بندی کرده است، به این کمک‌ها اختصاص دهد به تایید مجلس این کشور نیاز خواهد داشت. اما چون بیشتر احزاب در «بوندستاگ» (پارلمان آلمان) پشت سر وی ایستاده‌اند، ‌مرکل سرمایه‌ای سیاسی برای اختصاص دادن به این امر در اختیار دارد و وی اخیرا یک پیروزی ملی خیره‌کننده را هم برای خود ثبت کرده است. مرکل که ۴ سال قبل در پایتخت آلمان به تلاش‌های مبارزاتی اوباما برای انتخابات بی‌اعتنایی کرد ممکن است که اکنون، ‌۴ سال پس از آن ماجرا، تفاوتی مسلم و واضح را درباره انتخاب وی به نمایش گذارد. اگر بازارهای اروپا در چند ماه آینده آشوب خاصی را تجربه نکنند که منجر به ایجاد تاثیر متقابل اقتصادی در ایالات متحده شود اوباما ممکن است که اسب مرکل را در پیروزی انتخاباتی بتازاند و به سبب وی برنده این انتخابات باشد.

بنجامین وینتهال

مترجم: ملالی حبیبی

منبع: فارن پالیسی