خشکسالی بدن

با دکتر غلامرضا خاتمی, رئیس انجمن علمی گوارش کودکان درباره اسهال و درمان آن

اسهال یکی از شایع ترین بیماری‌های کودکان است، که دغدغه بسیاری از مادران محسوب می‌شود.

یک بیماری به ظاهر ساده که حتی جان کودک را در معرض خطری جدی قرار می‌دهد.

متاسفانه گاهی خود درمانی‌ها و توجه به تجویزهای دوست و آشنا مثل افزودن کمی طعم دهنده(آبلیمو) به شربت ORS نه تنها به روند درمان کودک کمک نمی‌کند بلکه مانع از بهبودی شده و عواقب دیگری نیزبه دنبال خواهد داشت. برای آشنایی بیشتر با این بیماری و راه‌های درمانش گفت وگوی کوتاهی داریم با دکتر غلامرضا خاتمی، رئیس انجمن علمی گوارش کودکان.

▪ اسهال، بیشتر در چه سنی از کودکان شایع است و چه عوارضی به دنبال خواهد داشت؟

ـ اسهال در بچه‌ها به‌ویژه بچه‌های زیر دو سال شایع‌تر است چون در این سن دفاع بدن بچه‌ها کامل نیست. کم‌آبی ‌بدن و کاهش وزن از جمله عوارض اسهال محسوب می‌شود که اگر به موقع به آن توجه نشود، می‌تواند باعث تلف شدن کودک شود.

▪ آیا آماری از تلفات کودکان در اثر اسهال در دنیا وجود دارد؟

ـ بله، سالانه در دنیا حدود ۳ میلیون کودک زیر ۵ سال به علت عفونت روده‌ای یا اسهال تلف می‌شوند.

▪ عفونت روده‌ای؟

ـ از آن تحت عنوان اسهال عفونی هم یاد می‌شود که در نتیجه ورود میکروب یا ویروس به داخل روده بچه‌ها به وجود می‌آید.

▪ چه گروهی از بچه‌ها بیشتر مستعد ابتلا به اسهال هستند؟

ـ بچه‌هایی که از شیرخشک استفاده می‌کنند، بیشتر از کودکانی که شیر مادر می‌خورند، در معرض ابتلا به اسهال هستند. چون شیر مادر حاوی موادی است که اجازه فعالیت به میکروب‌ها را در روده نمی‌دهد، این مواد مصونیتی فقط در شیر مادر وجود دارد و شیر خشک فاقد آن است. در نتیجه تغذیه از شیر مادر اولین قدم برای پیشگیری از اسهال در کودکان است.

▪ لطفا کمی درباره انواع اسهال توضیح دهید.

ـ اسهال عفونی یا معمولی که در آن بچه بیش از ۳ بار در روز مدفوع آبکی دارد، بعد از یک هفته خوب می‌شود. اسهال خونی علاوه بر آبکی بودن آغشته به خون هم هست و اسهال مداوم هم، اسهالی است که مطابق معمول شروع می‌شود اما بعد از دو هفته باز هم ادامه پیدا می‌کند.

▪ این اسهال‌ها با چه علائمی همراه خواهند بود؟

ـ علائم این اسهال‌ها برحسب مقدار آب از دست رفته بدن متفاوت است، با این حال این علائم را به سه گروه می‌توان تقسیم کرد؛ بچه مبتلا به اسهال عفونی که یکی دو روز بعد از ابتلا پیش ما می‌آورند، هوشیار است و مدام به اطراف نگاه می‌کند، چشمش گود نیفتاده، دهنش خشک نیست، وقتی پوست شکم او را جمع کرده و رها کنیم پوست سریع سرجایش برمی‌گردد و اگر به او آب بدهیم فقط کمی می‌خورد و علاقه‌ای به نوشیدن مایعات ندارد چون مقدار آبی‌که این کودک در این دو روز از دست داده‌است. در مقابل این گروه بچه‌های دیگری هم هستند که در بغل مادرشان هم ناراحت هستند، گریه می‌کنند، بی‌تاب و بی‌قرارند، چشمشان گود افتاده، دهانشان خشک است و وقتی پوستشان را می‌کشیم دیرتر به حالت اول باز می‌گردد. این بچه‌ها با علاقه آب می‌نوشند و اگر برای لحظاتی لیوان را از آنها دور کنیم گریه می‌کنند چون بین ۵ تا ۸ درصد آب بدنشان را از دست داده‌اند.

▪ و گروه سوم؟

ـ این گروه بچه‌هایی هستند که به علت اسهال شدید بی‌حال و یا حتی نزدیک به کما هستند. چشمشان خیلی گود رفته و دهانشان خیلی خشک است و پوستشان را که بکشیم، خیلی دیر(بیش از ۲ ثانیه) به حالت اول باز می‌گردد. این بچه‌ها حال خوردن مایعات را ندارند و در یک حالت بی‌حالی شدید هستند. آنها حدود ۱۰ درصد از وزن بدنشان را با اسهال از دست داده‌اند.

▪ والدین چه اقداماتی برای هرکدام از این گروه‌ها می‌توانند، انجام دهند؟

ـ در صورتی که علائم گروه دوم را مشاهده کردند باید به او مایعات و به ویژه ORS‌ بدهند. یک بسته ORS را باید در یک لیتر آب حل کرد و در مدت ۴ ساعت به‌صورت قاشق قاشق (با فواصل حدود ۲ دقیقه) به بچه داده و از هرگونه عجله‌ای خودداری کرد چون این اسهال‌ها معمولا با استفراغ همراه است و سریع دادن مایع به کودک ممکن است باعث تشدید استفراغ او شود. در مورد گروه سوم دادن ‌ORS بی‌فایده است و باید خیلی زود به پزشک مراجعه کنند تا برای بچه سرم وصل شود.

▪ آیا آماری از میزان ابتلا به اسهال‌ها وجود دارد؟

ـ درحدود ۹۰ درصد اسهال کودکان در گروه اول قراردارد و حدود ۷ درصد متعلق به گروه دوم است در حالی‌که فقط حدود ۳ درصد اسهال‌ها در گروه سوم قرار می‌گیرد.

▪ گاهی خانواده‌ها از امتناع بچه از خوردن ORS گلایه می‌کنند، در این موارد باید چه کار کنند؟

ـ هنگامی که بچه میلی به خوردن مایعات و ORS ندارد، یعنی احتیاجی به آن ندارد، بچه‌های گروه دوم که احتیاج دارند خیلی راحت ORS را خواهند خورد.

گاهی والدین برای بهتر خوردن بچه‌ها ORS را در آبمیوه و یا نوشابه حل می‌کنند، آیا این کار ضرری ندارد؟

ORS یک محلول کاملا بی‌ضرر است اما باید فقط با آب حل شود. ORS موادی دارد که در درمان و بهبود کودک اسهالی مفید است، حال اگر به آن آبلیمو اضافه شود بی‌کربنات آن خنثی خواهد شد و اگر نوشابه که شیرین است به آن افزوده شود قند آن بالا رفته اثرش برعکس می‌شود. یعنی به جای بهبود اسهال، باعث تشدید آن می‌شود.

▪ دادن آنتی‌بیوتیک چطور؟

ـ متاسفانه این یکی از اشتباهات رایج در مورد این کودکان است. بهترین راه درمان دادن مایعات و تغذیه مناسب است و مصرف آنتی بیوتیک فقط در برخی از انواع اسهال و به تجویز پزشک باید به کودک داده‌شود.

لطفا در مورد تغذیه افراد مبتلا به اسهال توضیح دهید.

هنگامی که دو ساعت به آرامی به بچه ORS دادیم باید تغذیه را شروع کنیم. دادن شربت روی هم باعث کاهش طول مدت، مقداروحجم اسهال می‌شود.

▪ اسهال خونی چیست؟

ـ اسهال خونی به اسهالی گفته‌می‌شود که به علت میکروبی ‌خاص در روده کودک ایجاد می‌شود و علاوه بر از دست دادن مایعات بدن، میکروب موجود هم مشکلات زیادی برای کودک ایجاد می‌کند، در این اسهال استثنائا نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک هست. این میکروب باعث ایجاد زخم در روده و خونریزی می‌شود و همراه خون مقداری از پروتئین‌های بدن هم از دست می‌رود. این اسهال حتی گاهی با تشنج هم همراه است و خطر مرگ دارد. ما در این نوع اسهال همیشه نگران علل دیگر به‌وجود آورنده آن هستیم (اسهال خونی دلایل گوناگونی دارد) و مثلا در یکی از اسهال‌های خونی که عامل آن در هم رفتن روده است، حتی نیاز به عمل جراحی وجود دارد.

▪ لطفا کمی هم در مورد اسهال مداوم توضیح دهید.

ـ اسهال مداوم در گروه‌های مختلف دیده می‌شود و کودکانی با وزن کم، بچه‌هایی که از شیر خشک استفاده می‌کنند و بچه‌هایی که سابقه اسهال‌های قبلی داشته‌اند، بیشتر مستعد هستند. این اسهال خطرناک است چون به دنبال آن سوء تغذیه بروز خواهدکرد. در این اسهال هم در صورت نیاز و وجود منشأ عفونت نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک است.

شهرزاد عبدیه