خرچنگ ها و آدم ها

روند روبه رشد سرطان در جهان نگران کننده است

هـنگام شنیـــدن خبر پاهایش سست می‌شود، چشمانش سیاهی می‌رود و دنیا بر سرش آوار می‌شود. همه چیز را تمام شده می‌بیند. گویا به آخر خط رسیده است. این حال و روز افرادی است که برای نخستین بار خبر ابتلای خود یا نزدیک‌ترین عزیزانشان را به سرطان می‌شنوند. چنگال‌های این خرچنگ شوم در ذهن ایرانیان تنها به یک واژه می‌رسد. مرگ! به باور صاحب نظران، این صرفا تصور عموم مردم نیست. بسیاری از متخصصان نیز در مواجهه با این بیماری، چنین تصوری دارند.

البته این تصور بیشتر ناظر به کشور‌های در حال توسعه مانند ایران است و دلیلش هم ظاهرا میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری در چنین کشورهایی است‌ اما واقعا سرطان در زندگی امروز ایرانیان چه جایگاهی دارد و تا چه اندازه خطرناک است و توان ما در برابر آن تا چه حد است؟ آیا چیزی در چنته داریم یا در جدالی نابرابر و کاملا دست و پا بسته گرفتاریم؟

● ضرورت تقویت آمار

در نخستین مساله‌ای که در این زمینه باید به آن توجه داشته باشیم ضعف آمارهای مرتبط با سرطان است. این آمارها دقت بالایی ندارند و به همین دلیل صرفا می‌توان به نتایجی احتمالی بر اساس آمارهای موجود اکتفا کرد. طبیعی است که رویارویی کلان با این پدیده شوم نیازمند پرداختن دقیق‌تر به برنامه‌های آماری و جمع‌آوری و ثبت اطلاعات است.

● سومین عامل مرگ‌ومیر

سرطان به روایت آمار یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان است و ظاهرا پس از حوادث رانندگی و بیماری‌های قلبی و عروقی سومین عامل مرگ در ایران به شمار می‌رود. همین نکته می‌رساند که ما با یک حریف گردن کلفت مواجهیم و باید خود را برای یک نبرد تمام عیار آماده کنیم.

سرطان پیش‌رونده است، یعنی در بدن فرد مبتلا به مرور زمان پیشروی می‌کند و گسترش می‌یابد. این روند دارای مراحل مختلفی است که از یک توده بدخیم اولیه با ابعادی کوچک آغاز می‌شود و تا یک توده بزرگ که به اعضا و بافت‌های دیگر چنگ می‌اندازد پیش می‌رود. به این ترتیب به یک بیماری مهارنشدنی تبدیل می‌شود. این ویژگی سرطان ضرورت غربالگری و تمهیدات لازم برای تشخیص زودهنگام را به میان می‌کشد. از جمله مهم‌ترین این تمهیدات باید به آموزش همگانی برای بالابردن سطح آگاهی عمومی در این زمینه اشاره کرد.

● سرطان همچنان پیش‌رونده است

این بار پیشروی سرطان ناظر به افزایش میزان ابتلای افراد به مرور زمان است. بر اساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، میزان ابتلا به سرطان از سال ۲۰۰۰ میلادی تا سال ۲۰۲۰ روندی شتابان دارد چنان که ظرف ۲۰ سال از ده میلیون مبتلا در سال، به ۲۰ میلیون مبتلا در سال خواهد رسید. آمارهای سال ۲۰۱۰ نیز این روند را تائید می‌کند زیرا در این سال، میزان مبتلایان ۱۵ میلیون نفر برآورد شده که نشان می‌دهد روند واقعی با روند پیش‌بینی شده مطابقت دارد.

● وضعیت سرطان در ایران

در همین راستا میانگین سالانه ابتلا به سرطان در ایران حدود ۸۵ هزار نفر اعلام شده و در سال جاری حدود ۹۰ هزار مورد ابتلا به ثبت رسیده در حالی که این آمار طی سه سال گذشته ۷۰ هزار نفر در سال بوده است. در عین حال، صاحب‌نظران براین عقیده‌اند که احتمالا این آمار با تعداد واقعی مبتلایان فاصله دارد زیرا تمام موارد ابتلا به سرطان در ایران به ثبت نمی‌رسد.

● درآمد کمتر، مرگ و میر بیشتر

آمار ابتلا به سرطان در کشورهای پیشرفته و دارای درآمد بیشتر، بالاتر از کشور‌های در حال توسعه و کم درآمد است، اما متاسفانه ۷۰ درصد مرگ و میرهای ناشی از سرطان در کشورهای در حال توسعه یا کشورهای کم درآمد رخ می‌دهد. کشور ما نیز درزمره کشورهای ۷۰ درصدی قرار دارد.

● خرچنگ‌ها جوان‌تر می‌شوند

متاسفانه سن ابتلا به سرطان در ایران رو به کاهش است و بسیاری از افراد در سنین زیر ۵۰ سال به انواع این بیماری مبتلا می‌شوند. این در حالی است که در مورد سرطان پستان این جنبه نگران‌کننده‌تر است و حتی در سنین کمتر از ۴۰ سال نیز مشاهده می‌شود.

● امان از سبک زندگی

سبک زندگی در ابتلا به سرطان نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر، سهم بسیار بالایی دارد چنان که در سراسر جهان ۵۰ درصد موارد ابتلا به سرطان به دلیل درپیش گرفتن سبک ناسالم در زندگی روزمره است. جالب است که سهم این عامل در ایران بیش از ۵۰ درصد است.

● مولتی‌ویتامین خرچنگ‌ها

مصرف آب آلوده، استعمال دخانیات، مصرف بسیار بالای انواع غذاهای آماده و فست‌فودها و به کارگیری کودهای شیمیایی شامل مقادیر زیاد نیترات در زراعت از جمله مهم‌ترین عوامل ابتلا به سرطان محسوب می‌شود. به این عوامل باید کم‌تحرکی و البته بتازگی آلودگی بالای هوا را نیز اضافه کرد. در کنار همه این عوامل وراثت نیز نقش دارد و بیشتر متوجه افرادی است که در اقوام درجه یک خود، فرد مبتلا به سرطان داشته‌اند. جالب است بحث برخی از این عوامل، هرازگاهی در ایران و بخصوص در کلانشهرها داغ می‌شود. آلودگی آب، آلودگی هوا و نیز مصرف بی‌رویه غذاهای آماده از مهم‌ترین آنهاست.

● دورنمایی نگران‌کننده

فرض کنید برنامه مدونی برای کنترل سرطان در سطح کشور را از همین امسال و البته مطابق برنامه سازمان بهداشت جهانی به مرحله اجرا بگذاریم. برآورد می‌شود با همه این تمهیدات، سال ۱۴۲۱ یعنی ۳۰ سال بعد، آمار مبتلایان به سرطان در ایران به دو برابر برسد.

● سواره نظام دشمن

بر‌آوردها می‌گویند اگر روند حاضر ادامه پیدا کند، آرام‌آرام در سرطان‌های دستگاه گوارش در دنیا گوی سبقت را از دیگر کشورها خواهیم ربود و به مقام نخست خواهیم رسید. بعلاوه در سرطان پستان نیز روند رو به رشد قابل توجهی را شاهد خواهیم بود. این سرطان هم اکنون چیزی حدود ۸ تا ۱۳ درصد مبتلایان را در کشورمان به خود اختصاص می‌دهد و مطابق برآوردها رتبه دوم را بین کل سرطان‌ها در ایران دارد. توجه داشته باشید این سرطان تقریبا فقط خانم‌ها را مبتلا می‌سازد.

● جان کلام

با نگاهی گذرا و اجمالی به بندهای یادشده براحتی می‌توان به پرسش های آغاز این نوشته پاسخ داد و بسادگی می‌توان دریافت چرا مسئول کمیته سیاستگذاری شبکه ملی وزارت بهداشت و دبیر علمی کنگره انجمن علمی جراحان ایران (دکتر پیام آزاده) اظهار می‌دارد که «آمار مبتلایان به سرطان در ایران بسیار وخیم است» و «بیماری سرطان در ده سال آینده معضل اصلی حوزه سلامت در کشور خواهد بود.»

● ما و سرطان

نخست آن که تا حد ممکن با مطالعه، میزان آگاهی خود را نسبت به انواع سرطان، عوامل خطرساز و نیز شیوه‌های پیشگیری و درمان افزایش دهیم.

دوم، با در پیش گرفتن سبک سالم زندگی از میزان خطر بکاهیم و با توجه به پایین‌تر بودن سن ابتلا به سرطان در ایران، پس از چهل سالگی برای انجام آزمایش‌های لازم به پزشک متخصص مراجعه کنیم و در این زمینه از او مشورت بخواهیم. این کار در تشخیص زودهنگام بیماری بسیار موثر است. توجه داشته باشید بسیاری از موارد ابتلا را می‌توان در مراحل اولیه مهار و درمان کرد. این اقدام بویژه برای افراد دارای سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان، بسیار ضروری است.

سوم و آخر، در صورت ابتلا باید با بیشترین امید، تمام تلاش خود را برای انجام موبه موی مراحل درمانی در پیش گیریم تا احتمال بهبود و درمان را به حداکثر برسانیم.

تمام این موارد ظاهرا کلیشه‌ای و نخ‌نما تنها اقداماتی است که برای پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان از ما در مقام شهروند ساخته است. فراموش نکنید در جنگ نابرابر ما با سرطان اینها تنها تیرهایی است که در ترکش داریم.

البته چندان هم نباید به این تیرها بی‌اعتماد باشیم. اگر از آنها درست استفاده کنیم، به احتمال زیاد هیولای سرطان هرگز جرات نخواهد کرد به ما نزدیک شود و در صورت نزدیک‌شدن با این اقدامات همچنان می‌توانیم امیدوار باشیم که نتواند کار چندانی از پیش ببرد. ـ تمام آمارها و اطلاعات فوق براساس گزارش خبرگزاری مهر و باشگاه خبرنگاران از اظهارات مسئول کمیته سیاستگذاری شبکه ملی وزارت بهداشت و دبیر علمی کنگره انجمن علمی جراحان ایران (دکتر پیام آزاده) و رئیس انجمن سرطان ایران‌ (دکتر عبدالله فضلعلی‌زاده) در شهریور امسال ارائه شده است.

مسعود ایثاری