سه شنبه, ۱۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 30 April, 2024
کمی با اَصحاب عَقَبَه و اَصحاب قَلیب آشنا شویم
عقبه که در لغت به معنای راه دشوار در کوه است، یادآور دو رخداد مهم در تاریخ اسلام است که در دو مکان مشهور به عقبه به وقوع پیوست: یکی بیعت گروهی از اهل یثرب در سال دوازدهم و سیزدهم بعثت با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در عقبه منا ـ در راه منا به مکه ـ که برخی منابع از ایشان با عنوان اصحاب عقبه یاد کرده اند۱ و تعبیر از پیمان آنان به بیعت عقبه شهرت بیشتری دارد و دیگری سوء قصد نافرجام به جان پیامبر صلی الله علیه و آله است که در عقبه ای واقع در مسیر تبوک به مدینه صورت گرفت.۲
● اصحاب عقبه چه کسانی بودند؟!
بنا بر نوشته برخی از مورخان و مفسران ، اصحاب عقبه کسانی بودند که در بازگشت رسول خدا صلی الله علیه و آله از غزوه تبوک در سال نهم هجری ، تصمیم داشتند شب هنگام ، شتر آن حضرت را بِرَمانند و از گردنه ای خطرناک پرتاب کنند ، امّا قبل از عملی ساختن نقشه خود ، پیامبر صلی الله علیه و آله از توطئه آن ها آگاه شد و به " حذیفة بن یمان " که از پشت سر ، شتر آن حضرت را می راند، فرمود تا ایشان را دور کند و به آن ها بگوید که اگر کنار نروند ، پیامبر صلی الله علیه و آله آنان را با نام های پدران و قبیله هایشان صدا خواهد زد .
منافقان که از نقشه خود سودی نبرده بودند ، با اقدام حذیفه گریختند و خود را در میان سپاه پنهان ساختند . در روایت آمده است که حذیفه گفته است : « من نام ایشان و نام های پدران و قبیله های آنان را می دانم . »۳ بنا بر گزارش واقدی افزون بر حذیفه ، پیامبر صلی الله علیه و آله عمار را نیز از نام آن ها آگاه ساخته بود .۴
برخی دیگر از مورخان ، سوء قصد به جان پیامبر صلی الله علیه و آله را نه در عقبه مسیر تبوک ، بلکه در عقبه دیگری دانسته اند. ۵چنین به نظر می رسد که گویا دو یا سه بار برنامه قتل رسول خدا صلی الله علیه و آله طراحی شده بود .
● اصحاب عقبه در شأن نزول
برخی از مفسران تنها جمله «و هَمّوا بِما لَم‌یَنالوا »۶ را درباره اقدام اصحاب عقبه ذکر کرده اند۷؛ هرچند نظری دیگر تمام این آیه را در شأن آن ها دانسته و آورده اند که چون ایشان از آگاهی پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به سوء قصدشان با خبر شدند ، سوگند یاد کردند که چنین تصمیمی نداشته اند .
در این باره آیه : « یَحلِفونَ بِاللّهِ ما قالوا و لَقَد قالوا کَلِمَةَ الکُفرِ وکَفَروا بَعدَ اِسلـمِهِم و هَمّوا بِما لَم یَنالوا ؛ به خدا سوگند یاد می کنند که [ در غیاب پیامبر، سخنان نادرست] نگفته اند ، در‌حالی که قطعاً سخنان کفرآمیز گفته اند و پس از اسلام آوردنشان کافر شدند و تصمیم به‌کاری [خطر ناک] گرفتند که به آن نرسیدند .»۸ نازل شد و نیت آنان را آشکار ساخت.۹
اما طبرسی ماجرای اصحاب عقبه را افزون بر آیه۷۴ سوره توبه ، در ذیل این آیات « یَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِی قُلُوبِهِم قُلِ اسْتَهْزِئُواْ إِنَّ اللّهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ * وَ لَئِن سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَ آیَاتِهِ وَ رَسُولِهِ کُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ؛ منافقان بیم دارند از اینکه [مبادا] سوره ای در باره آنان نازل شود که ایشان را از آنچه در دل هایشان هست، خبر دهد؛ بگو ریشخند کنید، بی تردید خدا آنچه را که [از آن] می ترسید، برملا خواهد کرد و اگر از ایشان بپرسی، مسلما خواهند گفت ما فقط شوخی و بازی می کردیم؛ بگو آیا خدا و آیات او و پیامبرش را ریشخند می کردید.»۱۰ نیز آورده و نزول این آیات را به نقلی در این باره دانسته است .۱۱
در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است که مراد از « اِنَّمَا‌استَزَلَّهُمُ الشَّیطـنُ بِبَعضِ ما کَسَبوا ؛ همانا شیطان آنان را به سبب برخی از آنچه کرده بودند، بلغزانید»۱۲ اصحاب عقبه هستند .۱۳
● "اصحاب عقبه" چند نفر بودند؟
برخی مفسران تعداد نفرات آنان را از ۱۲ تا ۱۵ تن برشمرده اند.۱۴ در حدیثی از امام باقر علیه السلام آمده که تعداد آن ها ۱۲ تن که ۸ تن از قریش و ۴ تن از سایر عرب بوده است.۱۵ شیخ صدوق نیز بر اساس روایتی ، ۱۲ تن از آنان را از بنی امیه و ۵ تن را از سایر مردم دانسته است .۱۶
« اِنَّ الَّذینَ کَفَروا و صَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ ثُمَّ ماتوا و هُم کُفّارٌ فَلَن یَغفِرَ اللّهُ لَهُم ؛کسانی که کافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند، سپس در حال کفر از دنیا رفتند، خدا هرگز آنان را نخواهد بخشید»نام های " اصحاب عقبه "
بیهقی و سیوطی ، نام های ایشان را چنین ذکر کرده اند : عبداللّه بن ابی سعد ، سعد بن ابی سرح ، ابوحاضر(حاصر) الأعرابی ، عامر ، ابوعامر ، جُلاس بن سوید ، مجمع بن حارثه ، ملیحاتیمی ، حصین بن نمیر، طعمة بن ابیرق ، عبداللّه بن عیینه و مرة بن ربیع که گویا رئیس آن ها نیز ابوعامر بوده است .۱۷ برخی منابع نام های دیگری برای آن ها ذکر کرده و بیشتر این افراد را از صحابه سرشناس و نیز برخی از کسانی دانسته اند که پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله عهده دار امور حکومت بوده اند .۱۸
● اَصحاب قَلیب
قَلیب در لغت به معنای چاهی است که دهانه آن سنگ چین نشده و اصحاب قلیب به آن دسته از سران قریش گفته می شود که در جنگ بدر به دست مسلمانان کشته و در چاه بدر مدفون شدند .۱۹
پیامبرصلی الله علیه و آله هرگاه مرده ای را می دید ، فرمان می داد او را دفن کنند و در این کار میان کافر و مسلمان فرقی نمی گذاشت ، ولی در جنگ بدر چون شمار کشتگان دشمن فراوان و دفن یکایک آنان برای مسلمانان دشوار بود ، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود تا جنازه همه سران شرک را در چاهی کثیف و بدبو افکنند.۲۰ تنها جنازه امیة بن خلف را به این علت که فربه بود و در زره خود متورم و متلاشی شده بود، در همانجا که افتاده بود ، دفن کردند.۲۱
پیامبر صلی الله علیه و آله پیش از حرکت به سوی مدینه بر سر چاه آمد و یکایک آنان را به اسم خود و پدرانشان صدا زد و گفت : « ای عتبة بن ربیعه، ای شیبة بن ربیعه، ای ابوجهل بن هشام، ای ابوالبختری، ای عقبة بن ابی معیط، ای نضر‌بن حارث، ای نوفل بن خویلد، ای ربیعة بن اسود، چه بد خویشاوندان و امّتی برای پیامبر خود بودید . تکذیبم کردید، در حالی‌که مردم مرا تصدیق کردند . از شهر بیرونم کردید ، در حالی‌که دیگران پناهم دادند . به جنگ با من شتافتید، در حالی‌که مردم مرا یاری کردند. ما به آنچه خداوند به ما وعده داده بود، رسیدیم و به حقّانیّت آن پی بردیم. آیا شما هم به آنچه خداوند به شما وعده داده بود، رسیدید و به حقّانیّت آن پی‌بردید؟ »
عمربن خطاب پرسید: آیا با کسانی سخن می گویید که مرده اند و صدای شما را نمی شنوند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: شما از آن ها شنواتر نیستید ، ولی آن ها قادر به جوابگویی نیستند . آنگاه حسان بن ثابت به این مناسبت اشعاری سرود .۲۲
پیامبرصلی الله علیه و آله هرگاه مرده ای را می دید ، فرمان می داد او را دفن کنند و در این کار میان کافر و مسلمان فرقی نمی گذاشت ، ولی در جنگ بدر چون شمار کشتگان دشمن فراوان و دفن یکایک آنان برای مسلمانان دشوار بود ، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود تا جنازه همه سران شرک را در چاهی کثیف و بدبو افکنند
از ابن اسحاق روایت شده است که وقتی مسلمانان عتبة بن ربیعه را می کشیدند تا وی را در چاه افکنند ، فرزندش ابو حذیفه حاضر بود . پیامبر صلی الله علیه و آله در چهره اش اندوهی یافت ، به گونه ای که از شدّت ناراحتی تغییر کرده بود. به او فرمود : آیا برای پدرت غمگین هستی ؟ وی عرض کرد: نه، یا رسول اللّه! من در کفر پدرم و در جنگ با او تردیدی نداشتم؛ بلکه اندوهم از آن است که در او فضایلی سراغ داشتم که امیدوار بودم باعث هدایت او شود، امّا وقتی فرجام او را دیدم، اندوهگین شدم. پیامبر صلی الله علیه و آله برای ابو حذیفه طلب خیر کرد.۲۳
● سوره ای در رابطه با " اصحاب قلیب "
مفسران آیه ۳۴ سوره محمّد را در رابطه با اصحاب قلیب دانسته اند که می فرماید: « اِنَّ الَّذینَ کَفَروا و صَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ ثُمَّ ماتوا و هُم کُفّارٌ فَلَن یَغفِرَ اللّهُ لَهُم ؛کسانی که کافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند، سپس در حال کفر از دنیا رفتند، خدا هرگز آنان را نخواهد بخشید».۲۴
زهرا رضائیان
پی نوشت ها :
۱. مفردات، ص۵۷۶؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۸
۲. المغازی، ج۳، ص۱۰۴۲؛ دلائل النبوه، ج۵، ص۲۵۶
۳. مجمع البیان، ج۵، ص۷۰
۴. التبیان، ج۵، ص۲۶۱
۵. تفسیر قمی، ج۱، ص۳۰۰
۶. توبه : ۷۴
۷. مجمع البیان، ج۵، ص۷۹
۸. توبه: ۷۴
۹. روض الجنان، ج۹، ص۲۹۸; الدر المنثور، ج۴، ص۲۴۲ـ۲۴۳
۱۰. توبه: ۶۵-۶۴
۱۱. مجمع البیان، ج۵، ص۷۰ـ۷۱
۱۲. آل عمران: ۱۵۵
۱۳. تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۱; الصافی، ج۱، ص۳۹۴
۱۴. مجمع البیان، ج۵، ص۷۹
۱۵. التبیان، ج۵، ص۲۶۱
۱۶. الخصال، ج۲، ص۳۹۸
۱۷. الدرالمنثور، ج۴، ص۲۴۳
۱۸. الخصال، ج۲، ص۴۹۹
۱۹. السیرة الحلبیه، ج۲، ص۴۳۰ـ۴۳۱
۲۱. مسند احمد، ج۴، ص۶۱۰; صحیح البخاری، ج۵، ص۱۱
۲۲. السیرة النبویه، ج۲، ص۶۳۸
۲۳. صحیح البخاری، ج۵، ص۱۱؛ بحار الانوار، ج۱۸، ص۱۸۸؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۳۹
۲۴. کشف‌الاسرار، ج۹، ص۱۹۶
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی بابک زنجانی مجلس خلیج فارس دولت سیزدهم دولت لایحه بودجه 1403 حجاب شورای نگهبان مجلس یازدهم محمدباقر قالیباف
قوه قضاییه هواشناسی تهران سیل شهرداری تهران فضای مجازی سلامت شورای شهر تهران دستگیری پلیس آموزش و پرورش قتل
خودرو قیمت دلار قیمت خودرو سایپا کارگران ایران خودرو دلار بازار خودرو قیمت طلا مالیات بانک مرکزی تورم
تلویزیون رسانه سریال سینمای ایران سینما فیلم تئاتر موسیقی دفاع مقدس بازیگر کتاب رسانه ملی
ناسا سازمان سنجش شورای عالی انقلاب فرهنگی آموزش عالی
رژیم صهیونیستی اسرائیل فلسطین غزه آمریکا جنگ غزه حماس روسیه نوار غزه عربستان اوکراین ترکیه
فوتبال استقلال پرسپولیس سپاهان تراکتور تیم ملی فوتسال ایران فوتسال باشگاه استقلال وحید شمسایی بازی باشگاه پرسپولیس لیگ برتر
هوش مصنوعی اینترنت تبلیغات اپل نخبگان همراه اول ماه آیفون گوگل روزنامه ایرانسل
داروخانه ویتامین کاهش وزن بارداری خواب دیابت طول عمر سلامت روان فروش اینترنتی دارو هندوانه