توهم سیاسی امید اجتماعی

اگر «قدرت» زبان رایج در سرزمین سیاست باشد، «امید» سکه رایج در بازار جامعه است و «اعتماد» پلی میان این هر دو. امید اجتماعی یک ساختار (structure) نیست، یک سازه (construct) است. سازه یی پویا که همگام با تغییر …

اگر «قدرت» زبان رایج در سرزمین سیاست باشد، «امید» سکه رایج در بازار جامعه است و «اعتماد» پلی میان این هر دو. امید اجتماعی یک ساختار (structure) نیست، یک سازه (construct) است. سازه یی پویا که همگام با تغییر اهداف اجتماعی دائما در حال تغییر، دگردیسی و نوشدگی است و از این رو است که این تک تک افراد درگیر در زندگی اجتماعی اند که سازه امید را می سازند نه دولت ها، اما دولت ها توان ویژه یی دارند در آنچه می توان آن را ویران کردن امید اجتماعی خواند. در عالم سیاست «آرمان گرایان» قدرتمندانی اند که به امید افزایش قدرت، اهدافی بلند برمی گزینند و در مقابل «محافظه کاران» ساکن قدرت آنانی اند که امید به تحقق اهداف در کنار ترس از عدم تحقق، آنان را وامی دارد تا سقف هدف را کوتاه تر از ستون قدرت زنند تا نرسیدن به هدف ویران کننده قدرتشان نباشد و در میانه این دو سیاستمدارانی زیست می کنند که روشی میانه برگزیده اند و «عمل گرا» می خوانندشان که با اینکه کنش معطوف به نتیجه را سرلوحه عملکردشان قرار داده اند به امید تحقق نتیجه یی هرچه ملموس تر کنشگری می کنند.

از آرمان گرایی، محافظه کاری و عملگرایی که بگذریم قدرتمندان بسیاری می مانند که به نظر نامی مناسب تر از «رویاگرا» نتوان بر آنها نهاد. رویاگرایی آفت سیاست است و چون خوره یی بر جان سیاستمدارانی می افتد که به واسطه ناتوانی در کسب قدرت بر کوس اهدافی بلند می کوبند و وجه مشترک تمامی این اهداف آن است که دست نیافتنی اند و از این راه در پی آن هستند تا مگر از این نمد کلاهی برای خود دست و پا کنند. اینجاست که امید به کسب نتیجه فاصله یی اندک با توهم کسب نتیجه می یابد و راهی نمی ماند جز اینکه هر نتیجه یی پیروزی قلمداد شود. در اینجاست که سیاستمدارانی میاندار می شوند که چون جبه دوخته شده توهم شان بر تنً هم سازً واقعیت زار می زند، به جای آنکه در کار اصلاح جامه توهمشان برآیند دست و پای از واقعیت می برند. تاریخ یادهای فراوانی از نادیده انگاری تفاوت ذاتی میان امید و توهم به ویژه در میان اهالی سیاست در خاطر دارد، سیاست در «روسیه استالین» اگر نه بهترین اما یکی از بهترین ها است. در امید به داشتن جامعه بی طبقه، توهم انقلاب پرولتری آنچنان بالید و بالید که سوسیالیسم تخیلی به جد بدل به نام دیگری برای «برابری» شد و چون این قبا بر تن ناساز نابرابری در اروپای شرقی پوشاندنی نبود دست و پای از واقعیت انسان ها بریدند و این گونه بود که نام لنینگراد را به استالینگراد تغییر دادند، دست نوازش لنین در میدان بزرگ شهر را قلم کردند و دست بزرگ استالین را بر جای آن گذاشتند تا این بار این استالین باشد که دست بر سر کودک بینوای نشانده شده در میانه میدان شهر بکشد. اما چه فایده که فقط توهم جایگزین توهم شده بود، کودک همان کودک بود و نابرابری همان نابرابری، با اینکه لنین جای خود را به استالین داده بود همچنان از امید در چشمان کودک خبری نبود و این تراژدی جایگزین آن تراژدی شده بود. آنچنان که فقدان قدرت در سیاست «بحران کارآمدی» می آفریند، ویران شدن امید در جامعه «بحران مسوولیت اجتماعی» می سازد و در هروله میان این دو بحران خدشه در اعتماد، سازنده «بحران مشروعیت» می شود. امید اجتماعی ساخته دولت نیست بلکه نتیجه تبعی موفقیت در عملکرد دولت است و ملاک موفقیت، قضاوت ملت. دولت هایی که خود هم در مقام مجری اند و هم در مقام داور یکطرفه به قاضی می روند و البته که راضی بازمی گردند فارغ از این ماجرا که همیشه نمی توان به شعور جمعی توهم پیروزی را به نام پیروزی فروخت و اگر به زور فروخته شد هزینه اش از امید ملت پرداخته خواهد شد. ویرانه امید اجتماعی مرادف بحران مسوولیت اجتماعی است و در خلاء مسوولیت اجتماعی، اعتماد محلی از اعراب نمی یابد. در این میانه باید کارهای کارستان را فراموش کرد که در جامعه یی که بحران خصوصیت ذاتی آن شد نباید به دنبال توسعه گشت. از یاد نبریم دولت ها امید اجتماعی را مستقیم نمی سازند، مستقیم آن را ویران می کنند.

امید ملکی