وبلاگ دریچه ای نو در دنیای كتابداری و اطلاع رسانی

كتابداران از جمله اولین افرادی بودند كه از این وبلاگ استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید, افكار و اطلاعات خود به نحوه های مختلف استفاده كردند وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوری­ها, نیازی به تخصص در دیگر حوزه ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه می­توانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج آگاهی های خود , معرفی خدمات کتابخانه خود , ارتباط با همکاران دیگر, و افزایش دانش خود استفاده کنند

كتابداران از جمله اولین افرادی بودند كه از این وبلاگ استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید، افكار و اطلاعات خود به نحوه‌های مختلف استفاده كردند. وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوری­ها، نیازی به تخصص در دیگر حوزه‌ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه می­توانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج آگاهی‌های خود , معرفی خدمات کتابخانه خود , ارتباط با همکاران دیگر، و افزایش دانش خود استفاده کنند. به وسیله وبلاگ می‌توان به راحتی خوانندگان و كاربران كتابخانه را از منابع، كتب و مواد جدید مطلع كرد، قوانین و خدمات كتابخانه را منتشر نمود، سؤالات مرجع را پاسخ داد، اطلاعات و اخبار جدید در حوزه كتابداری و اطلاع‌رسانی را به سرعت منتشر كرد و برای آموزش كتابداری از آن بهره گرفت. در این مقاله ضمن معرفی وبلاگ و مروری بر تحقیقات انجام‌شده در این زمینه , کارکردهای مختلف آن در دنیای کتابداری و کتابخانه­ها بررسی شده است.

۱. وبلاگ چیست؟

وبلاگ از دو واژه «وب» و «لاگ» تشکیل شده و در لغت به معنای «به اشتراک گذاشتن وب» می­باشد، یعنی فضایی که در آن هر یک از کاربران اینترنت می­توانند به صورت پیوسته (آنلاین) اطلاعات, افکار، عقاید، یادداشت‌های شخصی، مقالات، عکس خود را به اشتراک بگذارند (بهبهانی، ۱۳۸۲).

از نقطه نظر کاربران، وبلاگ صفحه­ای است با:

۱. محتوای مرتب‌شده که مطالب آن به صورت متن، پیوند (لینک) و تصویر، با نظم تاریخی معکوس منتشر می­شود؛

۲. برچسب زمان برای هر مطلب تا خواننده، زمان ارسال مطالب را بداند؛

۳. آرشیو مطالب قدیمی­ترکه به سادگی قابل دسترسی است (Loft, ۲۰۰۴).

وبلاگ­ها اطلاعات دسته­بندی‌شده و قابل جستجو را برای گروه زیادی از کاربران قابل دسترسی می­سازند و در واقع نوعی اجتماع اطلاعاتی فراهم کرده­اند که در آن، به افراد اجازه شرکت در بحث‌ها داده می­شود. نرم‌افزارهای وبلاگ­نویسی نظر بسیاری از مردم را نسبت به وب تغییر داده­اند، زیرا به سادگی و با فشار دادن یک دکمه می­توان مطالب را به هر جای دیگر ارسال کرد. عوامل اساسی محبوبیت و موفقیت وبلاگ­ها عبارت‌اند از: تعامل دو یا چند جانبه, فناوری ساده, سرعت و سهولت خواندن, ارائه اطلاعات فراتر از اخبار، و ایجاد روحیه همکاری و مشارکت (Carver, ۲۰۰۳).

۲. وبلاگ­نویسی از کجا شروع شد؟

به جرأت می­توان درباره ظهور اولین وبلاگ‌ها بحث كرد، اما به نظر می­رسد كه صفحه "What۰۳۹;s new page" متعلق به "Mosaic"كه از ژوئن۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶ فعالیت می­كرد به عنوان آغازگر این كار شناخته شده است. برخی از علاقه‌مندان به وب تصمیم گرفتند پیوند­هایی را كه روزانه جمع­آوری كرده بودند در یك صفحه وب قرار دهند؛ برخی از آن‌ها هم فایل‌های معینی را گردآوری كرده بودند, اما به علت حجم بالای آن‌ها به دنبال راه بهتری برای سازماندهی مطالب مورد علاقه خود بودند. جستجوهای جالب، صفحات خانگی آن‌ها را تبدیل به لیست‌های متوالی از پیوند­ها - همراه با متن توصیفی برای اطلاع خوانندگان - كرد (Blood, ۲۰۰۲, p. ۵).

واژه وبلاگ را «یورن بارگر» نخستین بار در دسامبر ۱۹۹۷ به این قصد به كار برد؛ در نوامبر ۱۹۹۸ «جسی جیمز گارت»[۱] ویراستار «اینفوسیفت»[۲] حین گشت‌وگذار در وب، فهرستی از پایگاه­هایی را كه «مثل پایگاه خودش»[۳] بودند جمع­آوری كرد و آن را برای «كمرون برت» فرستاد، «برت» هم آن را در پایگاه "Camworld" منتشر كرد. پس از آن افراد دیگری هم نشانی صفحات خود را برای او فرستادند تا نامشان به فهرست اضافه شود. در ابتدای سال ۱۹۹۹ در صفحه اختصاصی «جسی» نام ۲۳ وبلاگ فعال دیده می­شد (Barrett, ۲۰۰۲).

«پیتر مرهولز»[۴] در اوایل ۱۹۹۹ این عبارت را به صورت"We-Blog" تلفظ كرد و واژه مخفف «بلاگ» این گونه بر سر زبان‌ها افتاد. ویراستار و تهیه‌كننده وبلاگ هم «بلاگر» نامیده شد. در همین موقع عده زیادی شروع به وبلاگ­نویسی كردند و روز به روز بر تعداد كسانی كه وبلاگ تهیه می­‌كردند، افزوده می­شد.

تا ژوئیه ۱۹۹۹ افزایش وبلاگ‌ها به نحو یكنواختی ادامه داشت, اما زمانی كه سر وكله «پیتاس»[۵] ( اولین ابزار رایگان وبلاگ­نویسی) پیدا شد، ناگهان صدها وبلاگ تازه ساخته شدند. در آگوست همان سال شركت «پیرا»[۶] نیز ابزاری موسوم به «بلاگر» را كه هنوز پر استفاده‌ترین ابزار وبلاگ­نویسی است, عرضه كرد؛ با سهولتی كه این ابزارها ایجاد كردند موج وبلاگ‌نویسی به نحو سرسام‌آوری بالا گرفت (Baush, & et al, ۲۰۰۲, p. ۱۰).

به این ترتیب وبلاگ‌ها جای سایت­های مشابهی را كه امكانات اشتراك را به وجود آورده بودند، گرفتند. با رواج خدمات وبلاگ­نویسی و سهولت ایجاد وبلاگ، تعداد وبلاگ‌ها روز به روز بیش‌تر شد و به این ترتیب وبلاگ‌ها به مداخل كوتاه شخصی تبدیل شدند كه همیشه با نوع جدیدی از ابزارهای ساده وبلاگ­نویسی به وجود می‌آمدند و پیوند­هایی كه در این وبلاگ‌ها وجود داشت عمدتاً به دیگر وبلاگ‌ها اشاره داشتند.

امروزه صدها هزار وبلاگ و ده‌ها نوع نرم‌افزار و ابزار, طراحی شده كه به طور ویژه كار روزآمدسازی وبلاگ‌ها را انجام می­دهند. این وبلاگ‌ها برای احاطه بر هر موضوعی و انعكاس نگرش‌های متنوع, از دنیای خصوصی نویسندگان گرفته تا دنیای عمومی، فرهنگ و وقایع جاری و هر چیزی كه حول و حوش آن‌ها است، ایجاد شده‌اند. به طور كلی جذابیت هر وبلاگ به شخصیت, علائق و عقاید نویسنده آن و تركیب پیوندها و تبلیغات شخصی آن بستگی دارد. این پیوند­ها در واقع به همه چیز و هیچ چیز اشاره دارند؛ از مقالات پیچیده درباره هنرمندان تا تحلیل اخبار و وقایع جاری كه در سایت‌های دوستانشان قرار دارند. به این ترتیب وبلاگ‌ها كم­كم وارد دنیای حرفه‌ای­ها و متخصصان هم شدند.

۳. وبلاگ, کتابخانه و كتابداران

كتابداران ازجمله اولین افرادی بودند كه از این پدیده جدید استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید، افكار و اطلاعات خود به نحو‌های مختلف استفاده كردند. «بلیندا ویور»[۷] نویسند‌ه خبرنامه "Incite" در «انجمن کتابداری و اطلاع­رسانی استرالیا» می­گوید: «هر چه بیشتر از وبلاگ استفاده می­کنم بیشتر به این نتیجه می­رسم که وبلاگ، شکل مناسبی برای آگاهی­رسانی جاری است.» وی وبلاگ­های اطلاعاتی را منابع معتبری از اطلاعات تازه, آرا، و نظرات مربوط به یک موضوع می­داند. امروزه نه‌تنها تعداد زیادی وبلاگ­های اطلاعاتی توسط متخصصان موضوعی ایجاد شده و نگهداری می­شوند، بلکه غالباً مشارکت دیگر متخصصان را از طریق نظردهی به خود جلب می­کنند (Clyde, ۲۰۰۴a, p. ۲۳).

«پائولا جی. هین»[۸] می­گوید: «وبلاگ­ها برای کتابداران پدیده­ای طبیعی هستند.» تعدادی از کتابداران به سرعت وبلاگ­ها را به عنوان منابع مهم عقاید، اطلاعات، تفریح و سرگرمی شناخته­اند و وبلاگ­هایی به وسیله کتابداران، کتابخانه­ها و سرویس‌های اطلاع‌رسانی، بخش‌های کتابداری و اطلاع­رسانی دانشگاه­ها، و انجمن­های حرفه­ای کتابداری ساخته می­شوند. بدین ترتیب در حوزه کتابداری و اطلاع­رسانی، وبلاگ­هایی به وجود آمده­اند که اطلاعات جاری درباره علوم کتابداری و اطلاع­رسانی را به صورت عام یا خاص، برای خوانندگان تهیه می­کنند (Clyde, ۲۰۰۴a, p. ۶۷). وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوری­ها نیازی به تخصص در دیگر حوزه‌ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه می‌توانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج علم خود, معرفی خدمات کتابخانه خود, ارتباط با همکاران دیگر، و افزایش دانش خود استفاده کنند.

مدارس و انجمن­های کتابداری نیز وبلاگ­هایی برای اعضای خود تهیه کرده­اند. کتابداران و دانشجویان رشته کتابداری و اطلاع­رسانی در ایجاد وبلاگ­های شخصی که تمام یا قسمتی از وبلاگ درباره موضوعات تخصصی بحث می­کند، فعال‌اند. از وبلاگ­ها در حوزه میز مرجع و در گستره وسیعی از موضوعات، می­توان به عنوان منابع اطلاعات و عقاید جاری بهره گرفت. به علاوه، وبلاگ­هایی درباره وبلاگ­ها یا «ابر ابزار»هایی[۹] که به سرعت تغییرات هر حوزه را منتقل می­کنند، وجود دارند.

«لئورل­كلاید» با هدف بررسی وبلاگ‌های کتابخانه‌ها, با استفاده از موتورهای جستجو و راهنماهای اینترنتی تعداد ۵۵ وبلاگ را كه توسط كتابخانه‌ها نگهداری و حمایت می‌شدند، شناسایی­كرد. وی این وبلاگ‌ها را با استفاده از فنون­­­ تحلیل محتوای وب‌سایت‌ها مورد مطالعه قرار داد. وبلاگ‌های انتخاب‌شده متعلق به ۳ كشور امریكا، كانادا و انگلستان، و اكثریت آن‌ها آمریكایی بودند. مطالعات وی نشان می­دهد كه كتابخانه‌های عمومی و آكادمیك نسبت به دیگر انواع كتابخانه‌ها علاقه بیش‌تری به داشتن وبلاگ دارند. مهم‌ترین هدف از ایجاد وبلاگ تهیه اخبار، اطلاعات، و دادن ارجاعاتی به منابع اینترنتی برای كاربران آن‌ها است. تعداد بسیاركمی از وبلاگ‌ها از امكانات جذاب در وبلاگ‌های خود استفاده كرده­اند و تنها یك‌‌پنجم وبلاگ‌ها به صورت روزانه، و تنها نیمی از آن‌ها به صورت هفتگی روزآمد می­شوند.كم‌‌تر از نیمی از آن‌ها از خدمات «آراس‌اس»[۱۰] استفاده كرده­اند. تعداد زیادی از كتابخانه‌ها از نرم‌افزارهای وبلاگ­نویسی رایگان مانند «بلاگر»[۱۱] استفاده كرده­اند. وی پس از ارائه پیشنهادهایی برای كتابخانه‌هایی كه قصد ایجاد وبلاگ دارند به این نتیجه می­رسد كه وبلاگ‌های كتابخانه‌ها هم مانند دیگر فناوری‌ها، در طی سال‌های آینده قدیمی خواهند شد (Clyde, ۲۰۰۴b).

۴. انگیزه­ها، اهداف و کارکردهای وبلاگ‌نویسی

قدرت اصلی وبلاگ‌ها سهولت روزآمدی آن‌ها است که از طریق میز کار یا به وسیله یک تلفن همراه امکانپذیر است. شکل وبلاگ که در آن اطلاعات جدیدتر در اول ظاهر می‌شود، این جنبه را روشن‌تر کرده است. همچنین تعداد زیادی از وبلاگ‌های اطلاعاتی به طیف گسترده‌ای از آرا و عقاید و دیگر منابع اطلاعاتی ارجاع می‌دهند. بیش‌تر وبلاگ‌های اطلاعاتی علاوه بر پیوندهای داخل پیغام‌ها، به دیگر وبلاگ‌های موجود در آن زمینه موضوعی، یا وبلاگ‌هایی که به سایر منابع مفید راهنمایی می‌کنند، پیوند می‌دهند و از آن‌ها می‌توان به‌عنوان میز مرجع یا برای ارائه خدمات اطلاعاتی استفاده كرد. همچنین می‌توانند پایه مواد خواندنی و توسعه فعالیت‌های حرفه‌ای باشند.

«یان وینش» وبلاگ‌ها را نوعی شیوه آگاهی­رسانی حرفه‌ای معرفی می‌نماید و اشاره می‌كند مواردی كه معمولاً در یك وبلاگ دیده می‌شوند عبارت‌اند از: آرشیو مطالب قدیمی­تر (با قابلیت جستجو), امكان نظردهی خوانندگان درباره مطالب وبلاگ. وی همچنین ۳ كاركرد عمده وبلاگ­ها برای كتابداران را چنین برمی‌شمارد: استفاده شخصی كتابداران برای روزآمدكردن اطلاعات، به عنوان وسیله‌ای برای جلب توجه كاربران، و به عنوان وسیله‌ای برای تهیه اطلاعات درباره كتابخانه‌ها و خدمات آن‌ها (Winsh, ۲۰۰۴). بنابراین با توجه به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد وبلاگ مانند سرعت و سهولت انتشار اطلاعات, بهره‌گیری از سیستم‌های اشاعه خودکار اطلاعات, نظم تاریخی معکوس, آرشیوهای قابل تورق و دیگر موارد گفته‌شده، این منابع می‌توانند سهم مهمی در اطلاع‌رسانی و خبررسانی در میان رسانه‌های خبری، خصوصاً در جوامع الکترونیکی داشته باشند.

انگیزه­های وبلاگ­نویسی متفاوت‌اند، ولی بیش‌تر وبلاگ­نویسان در یک ویژگی مشترک‌اند: «تمایل به اشتراک اطلاعات، عقاید و یافته‌ها با دیگران». «ربکا بلاد» سه انگیزه را مهم­تر می­داند: اشتراک اطلاعات، کسب شهرت، و ابراز وجود. وی معتقد است هر یک از این دلایل ممکن است دلیل ابتدایی برای ایجاد وبلاگ باشد، ولی هیچکس برای مدت طولانی بدون داشتن یکی از این سه انگیزه، وبلاگی را نگهداری نمی­کند (Blood, ۲۰۰۲, p. ۵۹). «اولیور رد» پنج انگیزه مهم وبلاگ­نویسی را ثبت وقایع زندگی شخصی نویسنده، بیان احساسات، ابراز عقاید به صورت نوشتاری، شکل دادن به ارتباطات، و نگهداری برنامه­های شخصی بر‌می­شمارد (Wrede, ۲۰۰۳).

علاوه بر افراد، سازمان‌ها و شرکت­ها، مؤسسات و انجمن­هایی هم که وبلاگ می‌نویسند اهداف خاصی مثل اشتراک اطلاعات یا مدیریت دانش، ارتباط با مشتریان یا جامعه محلی، تأثیر بر افكارعمومی، آزمودن محصولات، یا ایجاد فرصت‌هایی برای کسب آرای عمومی دارند. از جمله این سازمان‌ها می‌توان از کتابخانه­ها نام برد که بر اساس نوع، هدف و جامعه کاربران خود، اهداف و انگیزه­های متفاوتی از تهیه وبلاگ دارند؛ از جمله: اشاعه اخبار و اطلاعات کتابخانه، معرفی منابع جالب و جدید به کاربران، اشتراک اطلاعات حرفه­ای برای کتابداران، آموزش کتابداری، و...

طاهره كرمی كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی

منابع

برت، كمرون (۱۳۸۲). وبلاگ‌ها: جایی برای زندگی روی خط. ترجمه شهاب مباشری. تهران: ماهنامه شبکه.

بلاد، ربكا (۱۳۸۲). وبلاگ‌ها: تاریخ و چشم انداز. ترجمه شهاب مباشری. تهران: ماهنامه شبکه.

بهبهانی، رضا (۱۳۸۳). پدیده وبلاگ. کتاب ماه کلیات،۸۰-۷۹، ۱۲.

Barrett, C. (۲۰۰۲). Anatomy of a Weblog. In J. Rodzvilla (Ed.), We۰۳۹;ve Got Blog: How Weblogs are Changing Our Culture (pp. ۲۵-۲۷). Cambridge MA: Perseus Publishing.

Baush, P., Haughey, M., Hourihan, M. (۲۰۰۲). We Blog: Publishing online with weblogs. Indianapolis: Wiely Publishing, Inc.

Block, M. (۲۰۰۱, September ۱۵). Communicating off the page. Library Journal, ۱۲۶(۱۵), ۵۰-۵۳. Retrieved May ۵, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۸۲۱۹۰۲۹۹&sid=۶&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Blood, R .(۲۰۰۲). The weblog handbook: practical advice on creating and maintaining your blog. Cambridge: Perseus Publishing.

Carver, B. (۲۰۰۳, Winter). Is it time to get blogging? Library Journal, ۳۰-۳۳. Retrieved June ۱۶, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۲۷۹۶۲۷۳۸۱&sid=۱&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Clyde, L. A. (۲۰۰۴a). Weblogs and Libraries. Oxford: Chandos Publishing.

Clyde, L. A. (۲۰۰۴b). Library Weblogs. Library Management, ۲۵(۴/۵), ۱۸۳-۱۸۹. Retrieved September ۲۶, ۲۰۰۴, from http://ceres.emeraldinsight.com/vl=۱۹۶۵۶۸۷۲/cl=۲۰/nw=۱/fm=html/rpsv/w/mcb/۰۱۴۳۵۱۲۴/v۲۵n۴/s۳/p۱۸۳

Dmoz open directory project (۲۰۰۴). Retrieved September ۲۶, ۲۰۰۴,fromhttp://dmoz.org/Reference/Libraries/Library_and_Information_Science/Weblogs/

Embrey, T. R. (۲۰۰۲). You blog, we blog: a guide to how teacher-librarian can use weblogs to build communication and research skills. Teacher librarian, ۳۰(۲), ۷-۱۰. Retrieved May ۵, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۲۶۸۰۱۵۰۳۱&sid=۳&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Goans, D., & Vogel, T. M. (۲۰۰۳). Building a home for library news with a blog. Computers in libraries, ۲۳(۱۰). Retrieved April ۵, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۴۷۶۱۹۷۰۵۱&sid=۲&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Loft, J. B. (۲۰۰۴). Understanding community weblogs. Dissertation Abstracts International, ۶۵(۰۷), ۲۷۹۰. (UMI No. ۳۱۳۸۵۶۵). Retrieved January ۱۲, ۲۰۰۵, from http://wwwlib.umi.com/dissertations/fullcit/۳۱۳۸۵۶۵

Scott, P. (۲۰۰۴). Library weblog. Retrieved May ۶, ۲۰۰۴, from http://www.libdex.com/weblogs.html.

Vogel, T. M., & Goans, D. (۲۰۰۵). Delivering the news with Blogs: The Georgia State University Library Experience. Internet Reference Services Quarterly, ۱۰(۱), ۵-۲۷. Retrieved February ۱۵, ۲۰۰۵, from http://www.library.gsu.edu/scholarship/articles/vogel-۲۰۰۴-۱۱-IRSQ-blog.pdf (preprint version)

Weblog (۲۰۰۴, November ۱۲). In Wikipedia, the Free encyclopedia. Retrieved May ۶, ۲۰۰۴, from http://en.wikipedia.org/wiki/Weblog

Winsh, I. (۲۰۰۴, May ۱۱). Weblogs and RSS in information work: How can weblogs be used in a library and information services? Update. Retrieved May ۲۴, ۲۰۰۴, from http://www.cilip.org.uk/publications/updatemagazine/archive/archive۲۰۰۴/may/update۰۴۰۵b.htm

‌پی‌نوشتها

[۱] . Jesse James Garrett

[۲] . Infosift

[۳] . Sites Like His

[۴] . Peter Merholz

[۵] . Pitas

[۶] . Pyra

[۷] . Belinda weaver

[۸] . Paula J. Hane

[۹] . Meta Tools

[۱۰]. Real Simple Syndication

[۱۱] .Blogger

[۱۲] .Invisible Web

[۱۳] .Theresa Ross Embrey

[۱۴] .Educational Blogs

[۱۵] .Collaborative Blogs

[۱۶]. www.Handheld.Blogspot.com

[۱۷]. Aggregators

[۱۸] . Personal Blogs

[۱۹] . Informational Blogs

[۲۰] . Open Directory Project

[۲۱] . Pullen Library

[۲۲] . Logo

[۲۳] . Baner

[۲۴] . Databases

---