جمعه, ۲۶ بهمن, ۱۴۰۳ / 14 February, 2025

مجله ویستا

وبلاگ دریچه ای نو در دنیای كتابداری و اطلاع رسانی

كتابداران از جمله اولین افرادی بودند كه از این وبلاگ استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید، افكار و اطلاعات خود به نحوه‌های مختلف استفاده كردند. وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوریها، نیازی به تخصص در دیگر حوزه‌ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه میتوانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج آگاهی‌های خود , معرفی خدمات کتابخانه خود , ارتباط با همکاران دیگر، و افزایش دانش خود استفاده کنند. به وسیله وبلاگ می‌توان به راحتی خوانندگان و كاربران كتابخانه را از منابع، كتب و مواد جدید مطلع كرد، قوانین و خدمات كتابخانه را منتشر نمود، سؤالات مرجع را پاسخ داد، اطلاعات و اخبار جدید در حوزه كتابداری و اطلاع‌رسانی را به سرعت منتشر كرد و برای آموزش كتابداری از آن بهره گرفت. در این مقاله ضمن معرفی وبلاگ و مروری بر تحقیقات انجام‌شده در این زمینه , کارکردهای مختلف آن در دنیای کتابداری و کتابخانهها بررسی شده است.

۱. وبلاگ چیست؟

وبلاگ از دو واژه «وب» و «لاگ» تشکیل شده و در لغت به معنای «به اشتراک گذاشتن وب» میباشد، یعنی فضایی که در آن هر یک از کاربران اینترنت میتوانند به صورت پیوسته (آنلاین) اطلاعات, افکار، عقاید، یادداشت‌های شخصی، مقالات، عکس خود را به اشتراک بگذارند (بهبهانی، ۱۳۸۲).

از نقطه نظر کاربران، وبلاگ صفحهای است با:

۱. محتوای مرتب‌شده که مطالب آن به صورت متن، پیوند (لینک) و تصویر، با نظم تاریخی معکوس منتشر میشود؛

۲. برچسب زمان برای هر مطلب تا خواننده، زمان ارسال مطالب را بداند؛

۳. آرشیو مطالب قدیمیترکه به سادگی قابل دسترسی است (Loft, ۲۰۰۴).

وبلاگها اطلاعات دستهبندی‌شده و قابل جستجو را برای گروه زیادی از کاربران قابل دسترسی میسازند و در واقع نوعی اجتماع اطلاعاتی فراهم کردهاند که در آن، به افراد اجازه شرکت در بحث‌ها داده میشود. نرم‌افزارهای وبلاگنویسی نظر بسیاری از مردم را نسبت به وب تغییر دادهاند، زیرا به سادگی و با فشار دادن یک دکمه میتوان مطالب را به هر جای دیگر ارسال کرد. عوامل اساسی محبوبیت و موفقیت وبلاگها عبارت‌اند از: تعامل دو یا چند جانبه, فناوری ساده, سرعت و سهولت خواندن, ارائه اطلاعات فراتر از اخبار، و ایجاد روحیه همکاری و مشارکت (Carver, ۲۰۰۳).

۲. وبلاگنویسی از کجا شروع شد؟

به جرأت میتوان درباره ظهور اولین وبلاگ‌ها بحث كرد، اما به نظر میرسد كه صفحه "What۰۳۹;s new page" متعلق به "Mosaic"كه از ژوئن۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶ فعالیت میكرد به عنوان آغازگر این كار شناخته شده است. برخی از علاقه‌مندان به وب تصمیم گرفتند پیوندهایی را كه روزانه جمعآوری كرده بودند در یك صفحه وب قرار دهند؛ برخی از آن‌ها هم فایل‌های معینی را گردآوری كرده بودند, اما به علت حجم بالای آن‌ها به دنبال راه بهتری برای سازماندهی مطالب مورد علاقه خود بودند. جستجوهای جالب، صفحات خانگی آن‌ها را تبدیل به لیست‌های متوالی از پیوندها - همراه با متن توصیفی برای اطلاع خوانندگان - كرد (Blood, ۲۰۰۲, p. ۵).

واژه وبلاگ را «یورن بارگر» نخستین بار در دسامبر ۱۹۹۷ به این قصد به كار برد؛ در نوامبر ۱۹۹۸ «جسی جیمز گارت»[۱] ویراستار «اینفوسیفت»[۲] حین گشت‌وگذار در وب، فهرستی از پایگاههایی را كه «مثل پایگاه خودش»[۳] بودند جمعآوری كرد و آن را برای «كمرون برت» فرستاد، «برت» هم آن را در پایگاه "Camworld" منتشر كرد. پس از آن افراد دیگری هم نشانی صفحات خود را برای او فرستادند تا نامشان به فهرست اضافه شود. در ابتدای سال ۱۹۹۹ در صفحه اختصاصی «جسی» نام ۲۳ وبلاگ فعال دیده میشد (Barrett, ۲۰۰۲).

«پیتر مرهولز»[۴] در اوایل ۱۹۹۹ این عبارت را به صورت"We-Blog" تلفظ كرد و واژه مخفف «بلاگ» این گونه بر سر زبان‌ها افتاد. ویراستار و تهیه‌كننده وبلاگ هم «بلاگر» نامیده شد. در همین موقع عده زیادی شروع به وبلاگنویسی كردند و روز به روز بر تعداد كسانی كه وبلاگ تهیه می‌كردند، افزوده میشد.

تا ژوئیه ۱۹۹۹ افزایش وبلاگ‌ها به نحو یكنواختی ادامه داشت, اما زمانی كه سر وكله «پیتاس»[۵] ( اولین ابزار رایگان وبلاگنویسی) پیدا شد، ناگهان صدها وبلاگ تازه ساخته شدند. در آگوست همان سال شركت «پیرا»[۶] نیز ابزاری موسوم به «بلاگر» را كه هنوز پر استفاده‌ترین ابزار وبلاگنویسی است, عرضه كرد؛ با سهولتی كه این ابزارها ایجاد كردند موج وبلاگ‌نویسی به نحو سرسام‌آوری بالا گرفت (Baush, & et al, ۲۰۰۲, p. ۱۰).

به این ترتیب وبلاگ‌ها جای سایتهای مشابهی را كه امكانات اشتراك را به وجود آورده بودند، گرفتند. با رواج خدمات وبلاگنویسی و سهولت ایجاد وبلاگ، تعداد وبلاگ‌ها روز به روز بیش‌تر شد و به این ترتیب وبلاگ‌ها به مداخل كوتاه شخصی تبدیل شدند كه همیشه با نوع جدیدی از ابزارهای ساده وبلاگنویسی به وجود می‌آمدند و پیوندهایی كه در این وبلاگ‌ها وجود داشت عمدتاً به دیگر وبلاگ‌ها اشاره داشتند.

امروزه صدها هزار وبلاگ و ده‌ها نوع نرم‌افزار و ابزار, طراحی شده كه به طور ویژه كار روزآمدسازی وبلاگ‌ها را انجام میدهند. این وبلاگ‌ها برای احاطه بر هر موضوعی و انعكاس نگرش‌های متنوع, از دنیای خصوصی نویسندگان گرفته تا دنیای عمومی، فرهنگ و وقایع جاری و هر چیزی كه حول و حوش آن‌ها است، ایجاد شده‌اند. به طور كلی جذابیت هر وبلاگ به شخصیت, علائق و عقاید نویسنده آن و تركیب پیوندها و تبلیغات شخصی آن بستگی دارد. این پیوندها در واقع به همه چیز و هیچ چیز اشاره دارند؛ از مقالات پیچیده درباره هنرمندان تا تحلیل اخبار و وقایع جاری كه در سایت‌های دوستانشان قرار دارند. به این ترتیب وبلاگ‌ها كمكم وارد دنیای حرفه‌ایها و متخصصان هم شدند.

۳. وبلاگ, کتابخانه و كتابداران

كتابداران ازجمله اولین افرادی بودند كه از این پدیده جدید استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید، افكار و اطلاعات خود به نحو‌های مختلف استفاده كردند. «بلیندا ویور»[۷] نویسند‌ه خبرنامه "Incite" در «انجمن کتابداری و اطلاعرسانی استرالیا» میگوید: «هر چه بیشتر از وبلاگ استفاده میکنم بیشتر به این نتیجه میرسم که وبلاگ، شکل مناسبی برای آگاهیرسانی جاری است.» وی وبلاگهای اطلاعاتی را منابع معتبری از اطلاعات تازه, آرا، و نظرات مربوط به یک موضوع میداند. امروزه نه‌تنها تعداد زیادی وبلاگهای اطلاعاتی توسط متخصصان موضوعی ایجاد شده و نگهداری میشوند، بلکه غالباً مشارکت دیگر متخصصان را از طریق نظردهی به خود جلب میکنند (Clyde, ۲۰۰۴a, p. ۲۳).

«پائولا جی. هین»[۸] میگوید: «وبلاگها برای کتابداران پدیدهای طبیعی هستند.» تعدادی از کتابداران به سرعت وبلاگها را به عنوان منابع مهم عقاید، اطلاعات، تفریح و سرگرمی شناختهاند و وبلاگهایی به وسیله کتابداران، کتابخانهها و سرویس‌های اطلاع‌رسانی، بخش‌های کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاهها، و انجمنهای حرفهای کتابداری ساخته میشوند. بدین ترتیب در حوزه کتابداری و اطلاعرسانی، وبلاگهایی به وجود آمدهاند که اطلاعات جاری درباره علوم کتابداری و اطلاعرسانی را به صورت عام یا خاص، برای خوانندگان تهیه میکنند (Clyde, ۲۰۰۴a, p. ۶۷). وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوریها نیازی به تخصص در دیگر حوزه‌ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه می‌توانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج علم خود, معرفی خدمات کتابخانه خود, ارتباط با همکاران دیگر، و افزایش دانش خود استفاده کنند.

مدارس و انجمنهای کتابداری نیز وبلاگهایی برای اعضای خود تهیه کردهاند. کتابداران و دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در ایجاد وبلاگهای شخصی که تمام یا قسمتی از وبلاگ درباره موضوعات تخصصی بحث میکند، فعال‌اند. از وبلاگها در حوزه میز مرجع و در گستره وسیعی از موضوعات، میتوان به عنوان منابع اطلاعات و عقاید جاری بهره گرفت. به علاوه، وبلاگهایی درباره وبلاگها یا «ابر ابزار»هایی[۹] که به سرعت تغییرات هر حوزه را منتقل میکنند، وجود دارند.

«لئورلكلاید» با هدف بررسی وبلاگ‌های کتابخانه‌ها, با استفاده از موتورهای جستجو و راهنماهای اینترنتی تعداد ۵۵ وبلاگ را كه توسط كتابخانه‌ها نگهداری و حمایت می‌شدند، شناساییكرد. وی این وبلاگ‌ها را با استفاده از فنون تحلیل محتوای وب‌سایت‌ها مورد مطالعه قرار داد. وبلاگ‌های انتخاب‌شده متعلق به ۳ كشور امریكا، كانادا و انگلستان، و اكثریت آن‌ها آمریكایی بودند. مطالعات وی نشان میدهد كه كتابخانه‌های عمومی و آكادمیك نسبت به دیگر انواع كتابخانه‌ها علاقه بیش‌تری به داشتن وبلاگ دارند. مهم‌ترین هدف از ایجاد وبلاگ تهیه اخبار، اطلاعات، و دادن ارجاعاتی به منابع اینترنتی برای كاربران آن‌ها است. تعداد بسیاركمی از وبلاگ‌ها از امكانات جذاب در وبلاگ‌های خود استفاده كردهاند و تنها یك‌‌پنجم وبلاگ‌ها به صورت روزانه، و تنها نیمی از آن‌ها به صورت هفتگی روزآمد میشوند.كم‌‌تر از نیمی از آن‌ها از خدمات «آراس‌اس»[۱۰] استفاده كردهاند. تعداد زیادی از كتابخانه‌ها از نرم‌افزارهای وبلاگنویسی رایگان مانند «بلاگر»[۱۱] استفاده كردهاند. وی پس از ارائه پیشنهادهایی برای كتابخانه‌هایی كه قصد ایجاد وبلاگ دارند به این نتیجه میرسد كه وبلاگ‌های كتابخانه‌ها هم مانند دیگر فناوری‌ها، در طی سال‌های آینده قدیمی خواهند شد (Clyde, ۲۰۰۴b).

۴. انگیزهها، اهداف و کارکردهای وبلاگ‌نویسی

قدرت اصلی وبلاگ‌ها سهولت روزآمدی آن‌ها است که از طریق میز کار یا به وسیله یک تلفن همراه امکانپذیر است. شکل وبلاگ که در آن اطلاعات جدیدتر در اول ظاهر می‌شود، این جنبه را روشن‌تر کرده است. همچنین تعداد زیادی از وبلاگ‌های اطلاعاتی به طیف گسترده‌ای از آرا و عقاید و دیگر منابع اطلاعاتی ارجاع می‌دهند. بیش‌تر وبلاگ‌های اطلاعاتی علاوه بر پیوندهای داخل پیغام‌ها، به دیگر وبلاگ‌های موجود در آن زمینه موضوعی، یا وبلاگ‌هایی که به سایر منابع مفید راهنمایی می‌کنند، پیوند می‌دهند و از آن‌ها می‌توان به‌عنوان میز مرجع یا برای ارائه خدمات اطلاعاتی استفاده كرد. همچنین می‌توانند پایه مواد خواندنی و توسعه فعالیت‌های حرفه‌ای باشند.

«یان وینش» وبلاگ‌ها را نوعی شیوه آگاهیرسانی حرفه‌ای معرفی می‌نماید و اشاره می‌كند مواردی كه معمولاً در یك وبلاگ دیده می‌شوند عبارت‌اند از: آرشیو مطالب قدیمیتر (با قابلیت جستجو), امكان نظردهی خوانندگان درباره مطالب وبلاگ. وی همچنین ۳ كاركرد عمده وبلاگها برای كتابداران را چنین برمی‌شمارد: استفاده شخصی كتابداران برای روزآمدكردن اطلاعات، به عنوان وسیله‌ای برای جلب توجه كاربران، و به عنوان وسیله‌ای برای تهیه اطلاعات درباره كتابخانه‌ها و خدمات آن‌ها (Winsh, ۲۰۰۴). بنابراین با توجه به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد وبلاگ مانند سرعت و سهولت انتشار اطلاعات, بهره‌گیری از سیستم‌های اشاعه خودکار اطلاعات, نظم تاریخی معکوس, آرشیوهای قابل تورق و دیگر موارد گفته‌شده، این منابع می‌توانند سهم مهمی در اطلاع‌رسانی و خبررسانی در میان رسانه‌های خبری، خصوصاً در جوامع الکترونیکی داشته باشند.

انگیزههای وبلاگنویسی متفاوت‌اند، ولی بیش‌تر وبلاگنویسان در یک ویژگی مشترک‌اند: «تمایل به اشتراک اطلاعات، عقاید و یافته‌ها با دیگران». «ربکا بلاد» سه انگیزه را مهمتر میداند: اشتراک اطلاعات، کسب شهرت، و ابراز وجود. وی معتقد است هر یک از این دلایل ممکن است دلیل ابتدایی برای ایجاد وبلاگ باشد، ولی هیچکس برای مدت طولانی بدون داشتن یکی از این سه انگیزه، وبلاگی را نگهداری نمیکند (Blood, ۲۰۰۲, p. ۵۹). «اولیور رد» پنج انگیزه مهم وبلاگنویسی را ثبت وقایع زندگی شخصی نویسنده، بیان احساسات، ابراز عقاید به صورت نوشتاری، شکل دادن به ارتباطات، و نگهداری برنامههای شخصی بر‌میشمارد (Wrede, ۲۰۰۳).

علاوه بر افراد، سازمان‌ها و شرکتها، مؤسسات و انجمنهایی هم که وبلاگ می‌نویسند اهداف خاصی مثل اشتراک اطلاعات یا مدیریت دانش، ارتباط با مشتریان یا جامعه محلی، تأثیر بر افكارعمومی، آزمودن محصولات، یا ایجاد فرصت‌هایی برای کسب آرای عمومی دارند. از جمله این سازمان‌ها می‌توان از کتابخانهها نام برد که بر اساس نوع، هدف و جامعه کاربران خود، اهداف و انگیزههای متفاوتی از تهیه وبلاگ دارند؛ از جمله: اشاعه اخبار و اطلاعات کتابخانه، معرفی منابع جالب و جدید به کاربران، اشتراک اطلاعات حرفهای برای کتابداران، آموزش کتابداری، و...

طاهره كرمی كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی

منابع

برت، كمرون (۱۳۸۲). وبلاگ‌ها: جایی برای زندگی روی خط. ترجمه شهاب مباشری. تهران: ماهنامه شبکه.

بلاد، ربكا (۱۳۸۲). وبلاگ‌ها: تاریخ و چشم انداز. ترجمه شهاب مباشری. تهران: ماهنامه شبکه.

بهبهانی، رضا (۱۳۸۳). پدیده وبلاگ. کتاب ماه کلیات،۸۰-۷۹، ۱۲.

Barrett, C. (۲۰۰۲). Anatomy of a Weblog. In J. Rodzvilla (Ed.), We۰۳۹;ve Got Blog: How Weblogs are Changing Our Culture (pp. ۲۵-۲۷). Cambridge MA: Perseus Publishing.

Baush, P., Haughey, M., Hourihan, M. (۲۰۰۲). We Blog: Publishing online with weblogs. Indianapolis: Wiely Publishing, Inc.

Block, M. (۲۰۰۱, September ۱۵). Communicating off the page. Library Journal, ۱۲۶(۱۵), ۵۰-۵۳. Retrieved May ۵, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۸۲۱۹۰۲۹۹&sid=۶&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Blood, R .(۲۰۰۲). The weblog handbook: practical advice on creating and maintaining your blog. Cambridge: Perseus Publishing.

Carver, B. (۲۰۰۳, Winter). Is it time to get blogging? Library Journal, ۳۰-۳۳. Retrieved June ۱۶, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۲۷۹۶۲۷۳۸۱&sid=۱&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Clyde, L. A. (۲۰۰۴a). Weblogs and Libraries. Oxford: Chandos Publishing.

Clyde, L. A. (۲۰۰۴b). Library Weblogs. Library Management, ۲۵(۴/۵), ۱۸۳-۱۸۹. Retrieved September ۲۶, ۲۰۰۴, from http://ceres.emeraldinsight.com/vl=۱۹۶۵۶۸۷۲/cl=۲۰/nw=۱/fm=html/rpsv/w/mcb/۰۱۴۳۵۱۲۴/v۲۵n۴/s۳/p۱۸۳

Dmoz open directory project (۲۰۰۴). Retrieved September ۲۶, ۲۰۰۴,fromhttp://dmoz.org/Reference/Libraries/Library_and_Information_Science/Weblogs/

Embrey, T. R. (۲۰۰۲). You blog, we blog: a guide to how teacher-librarian can use weblogs to build communication and research skills. Teacher librarian, ۳۰(۲), ۷-۱۰. Retrieved May ۵, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۲۶۸۰۱۵۰۳۱&sid=۳&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Goans, D., & Vogel, T. M. (۲۰۰۳). Building a home for library news with a blog. Computers in libraries, ۲۳(۱۰). Retrieved April ۵, ۲۰۰۴, from http://proquest.umi.com/pqdweb?did=۴۷۶۱۹۷۰۵۱&sid=۲&Fmt=۴&clientId=۶۱۸۳۳&RQT=۳۰۹&VName=PQD

Loft, J. B. (۲۰۰۴). Understanding community weblogs. Dissertation Abstracts International, ۶۵(۰۷), ۲۷۹۰. (UMI No. ۳۱۳۸۵۶۵). Retrieved January ۱۲, ۲۰۰۵, from http://wwwlib.umi.com/dissertations/fullcit/۳۱۳۸۵۶۵

Scott, P. (۲۰۰۴). Library weblog. Retrieved May ۶, ۲۰۰۴, from http://www.libdex.com/weblogs.html.

Vogel, T. M., & Goans, D. (۲۰۰۵). Delivering the news with Blogs: The Georgia State University Library Experience. Internet Reference Services Quarterly, ۱۰(۱), ۵-۲۷. Retrieved February ۱۵, ۲۰۰۵, from http://www.library.gsu.edu/scholarship/articles/vogel-۲۰۰۴-۱۱-IRSQ-blog.pdf (preprint version)

Weblog (۲۰۰۴, November ۱۲). In Wikipedia, the Free encyclopedia. Retrieved May ۶, ۲۰۰۴, from http://en.wikipedia.org/wiki/Weblog

Winsh, I. (۲۰۰۴, May ۱۱). Weblogs and RSS in information work: How can weblogs be used in a library and information services? Update. Retrieved May ۲۴, ۲۰۰۴, from http://www.cilip.org.uk/publications/updatemagazine/archive/archive۲۰۰۴/may/update۰۴۰۵b.htm

‌پی‌نوشتها

[۱] . Jesse James Garrett

[۲] . Infosift

[۳] . Sites Like His

[۴] . Peter Merholz

[۵] . Pitas

[۶] . Pyra

[۷] . Belinda weaver

[۸] . Paula J. Hane

[۹] . Meta Tools

[۱۰]. Real Simple Syndication

[۱۱] .Blogger