چگونگی اجرای طرح تحول اقتصادی با تاکید بر یارانۀ حامل های انرژی

در خصوص موضوع مورد بحث, ذکر این نکته ضروری است که از منظر علم اقتصاد و از نظر سازمانهای بین المللی نظیر صندوق بین المللی پول, تنها یارانۀ پرداختی بابت بنزین وارادتی, یارانۀ مستقیم و یارانه تلقی می شود و به دلیل اینکه مابقی بنزینی که در اختیار آحاد مردم قرار می گیرد, تولید داخل است و هزینۀ تولید آن به دلیل استفاده از ثروت ملی نفت که متعلق به تمام آحاد مردم این نسل و نسلهای بعد است پایین است, یارانۀ مستقیم بنزین تلقی نمی شود

در خصوص موضوع مورد بحث، ذکر این نکته ضروری است که از منظر علم اقتصاد و از نظر سازمانهای بین‌المللی نظیر صندوق بین‌المللی پول، تنها یارانۀ پرداختی بابت بنزین وارادتی، یارانۀ مستقیم و یارانه تلقی می‌شود و به دلیل اینکه مابقی بنزینی که در اختیار آحاد مردم قرار می‌گیرد، تولید داخل است و هزینۀ تولید آن به دلیل استفاده از ثروت ملی نفت (که متعلق به تمام آحاد مردم این نسل و نسلهای بعد است) پایین است، یارانۀ مستقیم بنزین تلقی نمی‌شود. در مورد گازوئیل نیز به همین ترتیب است. نکتۀ دیگر قابل تأمل این است که در علم اقتصاد آنچه اهمیت دارد، قیمتهای نسبی است و در مورد قیمت بنزین و سطح دستمزدها شایان ذکر است که نسبت یک ساعت متوسط دستمزد به قیمت یک لیتر بنزین (متوسط فروش) در امریکا و ایران تقریباً برابر است. بنابراین باید توجه شود که قیمت بسیاری از حاملهای انرژی در ایران در مقایسه با سطح دستمزدها در ایران پایین نیست و اگر بنا داریم یارانه‌ها را حذف کنیم، باید در این مورد به صورت همه جانبه عمل کنیم و سطح دستمزدهای خود را نیز تا سطح مورد نظر و مورد مقایسۀ خود افزایش دهیم. طرح تحول اقتصادی تا حال حاضر که ابعاد آن به صورت مختصر ارائه شده است، به نظر می‌رسد نظریۀ اقتصادی پایه‌ای ندارد و انسجام رفتاری و عقلایی بین ابعاد آن وجود ندارد. همچنین تولید بنزین در پالایشگاه های ایران در حدود یک‌سوم استاندارد دنیاست و درصورتی که این استاندارد در حد متوسط دنیا می‌بود، هیچ نیازی به واردات بنزین نداشتیم. در ایران آب، برق و گاز با بازدهی پایین تولید می‌شوند و به دلیل شرایط انحصاری حاکم بر آنها امکان رقابت در این حوزه‌ها فراهم نیست. نمی‌توان قیمت تمام شدۀ این محصولات را با وجود دستمزد پایین، بالا درآورد و توقع داشت مردم تفاوت قیمت تمام شده از قیمت دریافتی توسط این شرکتها را یارانه تلقی کنند.

کنولوژی در ایران مطابق با استانداردهای جهانی نیست و قیمت تمام شده در بسیاری از موارد (باز هم تأکید می‌شود با وجود دستمزد پایین نیروی کار در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها) بالاتر از حد استاندارد آن در دنیاست.

منابع تجدید ناپذیر داخلی متعلق به تمام مردم است و در مورد این منابع طبیعی خدادادی که در اختیار دولتهاست، نمی‌توان توقع داشت از مردم کشوری که از این موهبت الهی برخوردارند، مشابه سایر کشورهای پیشرفته، قیمت محصولات تولید شده را از این منابع دریافت کرد. مشکل ما در ایران تکنولوژی، کارایی و بهره‌وری پایین است. مسائل مملکت باید در کنار هم دیده شوند و نمی‌توان به مسائل و مشکلات مملکت به‌ صورت جزئی نگاه کرد. در حال حاضر قیمت بنزین در امریکا نصف بسیاری از کشورهای اروپایی است و دولت امریکا از این تفاوت قیمت به عنوان یارانۀ پرداختی به مردم خود سخن به میان نمی‌آورد.

اقتصاد رقابتی و اصلاح قیمتها درست نمی‌شود مگر اینکه تمام عوامل تولید از جمله نیروی کار سهم خودشان را دریافت کنند. درآمد سرانه در ایران حتی در سطح منطقۀ آسیای جنوب غربی (مذکور در سند چشم‌انداز ٢٠ ساله) پایین است و افزایش قیمت حاملهای انرژی بدون انجام گرفتن سایر اصلاحات مورد نیاز، برای بسیاری از مردم تحمل ناپذیر است.

اجرای بخشی از طرح تحول اقتصادی دولت که با نقدی کردن یارانه‌ها (و احتمالاً تا حدودی هدفمند) اجرا خواهد شد، ممکن است تبعات تورمی و آثار اجتماعی مخرب از جمله مسکین‌پروری، افزایش وظایف غیرضرور دولتی و درگیریهای بین طبقاتی را در پی داشته باشد.

در ابتدا و برای هر کار باید درک خود را از ادارۀ کشور (پارادایم فکری) روشن کنیم. آیا اولویت‌بندیها که در هر برنامه می خواهیم به آن بپردازیم، دقیقاً برایمان روشن است و می‌توانیم با دقت قابل قبولی نتایج این برنامه‌ها را پیش‌بینی کنیم. به نظر می‌رسد به مسائل و مشکلات کشور به صورت مجزا نگریسته می‌شود و نتیجۀ انجام گرفتن هر تصمیم در میان مدت و بلندمدت روشن نیست. بسیاری از این بحثها باید به صورت تخصصی در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی صورت می‌گرفت که در شرایط کنونی اقتصاد، جای خالی آن بیش از پیش احساس می‌شود.

بخش انرژی هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی در توسعۀ اقتصادی کشورها و تحولات سیاسی آنها نقش به سزایی داشته و خواهد داشت. آنچه لازم است بدانیم این است که اکثر کشورهای صنعتی پیشرفته با انرژی ارزان رشد کرده‌اند و درست زمانی که می‌خواهیم به اهداف چشم‌انداز دست یابیم، ممکن است با اجرای بخشهایی از طرح تحول اقتصادی خود را با مشکلاتی مواجه کنیم که عقب‌گرد از آنها هزینه‌های هنگفتی را در بر داشته باشد. در مورد بنزین تا زمانی که تولیدات داخلی برای نیازهای داخلی کافی بود اسمی از یارانه بنزین و گران کردن آن نبود. اکنون بیش از یک‌سوم بنزین مصرفی ما وارداتی است. در صورتیکه با برنامه‌ریزیهای صحیح قبلی، تکنولوژی پالایشگاه‌های ما ارتقا می‌یافت و خودروهایی با مصرف پایین بنزین تولید می‌شد و خودروهای با مصرف بالا جمع‌آوری می‌شد، دیگر امروزه مشکلات فعلی را نداشتیم. به هر حال ساختار اقتصاد فعلی ما چه در بخش صنعت و در بخشهای دیگر، بر اساس انرژی ارزان شکل گرفته است و هر نوع اصلاحی باید همه جانبه و به تدریج صورت پذیرد تا امکان دست یافتن به اهداف مورد نظر از آن را تأمین کند.

دکتر رؤیا طباطبایی یزدی

مشاور کمیسیون اقتصاد کلان

مجمع تشخیص مصلحت نظام