بازیافت کاغذ

● تاریخچه اختراع کاغذ
چین ها نخستین کسان بودند که موفق به اختراع کاغذ شدند، یعن ۱۰۵ سال پس از میلاد مسیح. تاس لون زحمت فراوان برا توسعه فرهنگ استفاده از کاغذ متحمل شد تا این که …

تاریخچه اختراع کاغذ

چین ها نخستین کسان بودند که موفق به اختراع کاغذ شدند، یعن ۱۰۵ سال پس از میلاد مسیح. تاس لون زحمت فراوان برا توسعه فرهنگ استفاده از کاغذ متحمل شد تا این که بعدها حدود سال ها ۶۱۰ میلادی، این محصول وارد ژاپن شد، اما در سال ۷۵۱ میلاد، دروازه ها سمرقند به رو تجارت کاغذ گشوده شد. پس از آن نیز در بلاد اسلام، فضل ابن یحی برمک نخستین مرکز کاغذ ساز را در بغداد دائر کرد.

گذشته کاغذ در ایران

تا سال ۱۷۹۹ تولید کاغذ به صورت سنت و دست انجام م شد تا این که لوئ دوبرت، جوان فرانسو موفق به اختراع ماشین کوچک ساخت کاغذ شد. پیش از آن تولید کاغذ به همان روش دست و در کارگاه ها کوچک نزد مسلمانان و به خصوص ایرانیان از اهمیت و جایگاه خاص برخوردار بود، چنان چه بسیار نیز اعتقاد دارند ابتدا ایرانیان موفق به تولید و البته اختراع آن شده اند، گوستاو لوبون هم درکتاب تمدن اسلام و عرب خود به این موضوع اشاره کرده و ساخت کاغذ را از پنبه و پارچه کهنه جزو افتخارات این ملت دانسته است.

بازیافت کاغذ

بازیافت در مفهوم رایج آن به معنی استفاده مجدد از مواد دور ریختنی پس از اعمال پردازش های خاص روی آن است. امروزه اقلام متعددی از زباله های شهری که حجم قابل توجهی را شامل می شود، قابلیت بازیافت دارد. کاغذ به عنوان یکی از محصولات طبیعی سهم زیادی از کیسه های زباله خانگی و مراکز اداری و تجاری را به خود اختصاص می دهد. کاغذ یکی از اقلام با ارزش مواد زاید جامد است که «سلطان زایدات» لقب گرفته است. بازیافت این ماده ارزشمند و استفاده مجدد از آن در برخی مصارف خاص، نه تنها از قطع درختان، هزینه های تبدیل الیاف گیاهی به کاغذ و دیگر هزینه های تولید آن می کاهد، بلکه از نظر اقتصادی نیز به دلیل سودآوری آن و تولید اشتغال از اهمیت خاص برخوردار است.

اهمیت بازیافت کاغذ

اهمیت بازیافت کاغذ را می توان به طور کلی از ۲ نظر «ضرورت بازیابی کاغذهای باطله» و «کمک به حفظ محیط زیست و منافع اقتصادی حاصل از آن» مورد بررسی قرار داد.

از نظر زیست محیطی بازیافت کاغذ موجب کاهش قطع درختان و بالا رفتن فرصت تجدید حیات عرصه های جنگلی می شود زیرا یکی از نتایج مصرف دوباره کاغذهای باطله کاستن از فشار وارده بر طبیعت است.

تجربه نشان می دهد که برای تولید یک تن کاغذ تقریبا باید ۱۵ تا ۱۷ اصله درخت را قطع کرد.

از نظر اقتصادی:

بازیافت کاغذ دارای ابعاد مختلفی است که یکی از مهم ترین ابعاد آن بعد اقتصادی است. شکی نیست که با جدا سازی زباله های کاغذ و وارد ساختن مجدد آن در چرخه تولید می توان از آن به عنوان یک ماده خام در تولید کالاهای جدید مصرفی استفاده و از واردات بی رویه آن جلوگیری کرد.

ماده اولیه کاغذ

اگر صنعت بازیافت را در نظر نگیریم، کاغذ از ۲ منبع اصل چوب جنگل و باگاس یا تفاله نیشکر به دست م آید.

مصرف سرانه کاغذ در ایران

کارشناسان، مصرف کاغذ را در ارتباط با تولید علم نیز م سنجند که باز نگاه به میزان تولید دانش در کشور یعن یک درصد این ارتباط را کاملا پررنگ نشان م دهد. با این همه هنوز از موضوع کاغذ در ایران تحت عنوان بحران کاغذ یاد م شود؛ یک بحران پیچیده و چند وجه که روشن شدن تمام ابعاد آن، به یک پژوهش گروه توسط متخصصان امر نیاز دارد. این بحران از یک سو به تخریب جنگل ها و سوزاندن باگاس نیشکر مرتبط م شود و از دیگر سو به سوبسید دولت و بروز پدیده ها جدیدتر مثل بازار سیاه کاغذ و قاچاق کاغذ. به این موضوع شیوه توزیع، بازیافت، فرسودگ کارخانه ها تولید کاغذ، تولید کتاب ها کم محتوا و گاه بدون فروش، انبار کردن کاغذها فاقد کیفیت که توسط کارخانه ها داخل تولید شده و فروش اجبار یا بهتر بگوییم خرید اجبار آن توسط ادارات دولت در کنار خرید دیگر اقلام و ... را هم اضافه کنید.

تعریف کاغذ باطله

دولت کانادا، در چهارچوب قانون حفاظت از محیط زیست این کشور، تعریف جامعی در مورد کاغذ بازیافتی به شرح زیر ارائه کرده است:

کاغذهای باطله شامل موارد زیر است:

_ ضایعات کاغذ پس از فروش از قبیل ضایعات کاغذ و مقوای خشک تولید شده پس از تکمیل فرآیند کاغذسازی. این ضایعات عبارت است از بریده های پاکت، بریده های صحافی، ضایعات عملیات چاپ و دیگر عملیات تبدیل، جعبه، ضایعات تولید کارتن، کاغذهای بسته بندی کاغذ و مقوا.

_ ضایعات کاغذ پس از مصرف از قبیل ضایعات لیفی جمع آوری شده از اداره ها، خانه ها، شهرداری ها که شامل این موارد است: انواع کارتن کالا، روزنامه های باطله، مجلات باطله، ضایعات کاغذی مصرف شده مخلوط، انواع کارت ها، انواع پارچه های پنبه ای کهنه و بی مصرف.

نخستین بازیافت کاغذ در ایران

بازیافت کاغذ بر خلاف مفهوم کنونی که با فرآیندهای شیمیایی و پردازش کارخانه ای تعریف می شود، از دیر باز به صورت سنتی و استفاده محدود وجود داشته است. سهولت خمیر کردن کاغذهای باطله و شکل دهی مجدد به آن ها همواره سبب می شد که مردم برای مصارف خود به این کار روی آورند. جلدهای زرکوب رایج در دوره های پیش و پس از اسلام از مقواهایی ساخته می شد که از خمیر کردن دوباره کاغذ باطله یا بکر به دست می آمد. فعالیت های سنتی بازیافت کاغذ در سطح محدودی انجام می شد. با گذشت زمان و همراه بالارفتن مصرف کاغذهای بکر که به طور عمده وارداتی بود، میزان ضایعات کاغذ نیز افزایش یافت. وجود تقاضا در بخش هایی از صنایع کشور که به کاغذهای خیلی مرغوب نیاز نداشت سبب شکل گرفتن فعالیت هایی در زمینه تولید کاغذهای صنعتی مانند مقوا شد. آغاز فعالیت صنعتی بازیافت کاغذ در کشور به سال تاسیس نخستین کارخانه مقوا سازی در سال ۱۳۳۳ باز می گردد. پس از آن نیز تا سال ۱۳۳۶، ۲کارخانه مقوا سازی دیگر در تهران راه اندازی شد. پس از آن در کنار کارخانه ها، کارگاه های کوچک و بزرگ بازیافت کاغذ نیز دایر شد که به طور عمده در زمینه تولید محصولات کاغذی با کیفیت پایین، مانند مقوا و شانه تخم مرغ فعالیت می کند. مهم ترین ویژگی صنعت بازیافت کاغذ ایران را می توان پایین بودن کیفیت و سطح فناوری تجهیزات کارخانه ای آن دانست. سطح پایین فناوری مورد استفاده گرچه با سرمایه گذاری محدود سازگار است ولی ظرفیت تولید کاغذی مرغوب و با کیفیت را ندارد، علاوه بر این امنیت بهداشتی تولیدات چنین کارخانه هایی هنوز با تردید مواجه است.

روش های جدا سازی کاغذ از زباله

روش های جدا سازی کاغذهای باطله از زباله های شهری به شرح زیر خلاصه می شود:

۱) مرحله اول: روش های جدا سازی مواد از زباله از محل تولید توسط مردم یا نهادهای مسئول

۲) مرحله دوم: حذف کامل کاغذ از زباله های خانگی به وسیله ماشین آلات یا با استفاده از تسمه نقاله و نیروی انسانی مرحله سوم: روش پیشرفته ای است که طی آن جدا سازی کاغذ با کمک تونل های تولید باد متناسب با نوع، اندازه و جنس کاغذهای باطله انجام می شود.

روش های معمولی بازیافت کاغذ در ایران

نوع مجاز:

این روش معمولا دارای پروانه رسمی است و با کنترل دائم و اعمال ضوابط بهداشتی مشکلی ایجاد نمی کند. این روش به این ترتیب انجام می شود که کاغذهای باطله از زباله یا معمولا از منابع تولید جدا می شود. بعد از آسیاب مخلوط می شود تا به خوبی خیس شود و پس از به هم زدن به مرحله غلتک و آب گیری هدایت شود. پس از این مرحله نوبت به آبگیری مجدد می رسد که با فشار در واقع اتو و به تونل حرارتی که معمولا ۲۵۰ درجه سانتی گراد حرارت دارد فرستاده می شود. البته در برخی موارد استفاده از نور خورشید تا حدودی هزینه های تولید انرژی حرارتی را کاهش می دهد. از این پس اوراق خشک شده کاغذ که به شکل صفحات ویژه از دستگاه خارج می شود، به دستگاه برش و آماده سازی و سپس برای بسته بندی به بازار فروش ارسال می شود. در این نوع سیستم ها معمولا سیکل بازگشت آب وجود دارد و ضایعات در مخازن شخصی جمع آوری می شود تا دوباره مورد استفاده قرار گیرد یا به روشی معقول دفع شود.

نوع غیر مجاز:

جدا سازی کاغذ و کارتن که تعداد آن ها بسیار زیاد است. به علت مخفی بودن، از هر گونه ضابطه بهداشتی به دور است و در واقع مراکز انتشار آلودگی به شمار می رود که امید است در چهارچوب برنامه های صحیح بازیافت مواد مورد توجه قرار گیرد.

چرا کاغذ بازیافت می شود

در کشور ما با مصرف ۶۰۰ هزار تن کاغذ در سال فقط با جدا سازی ۲۰درصد آن تنها ۱۲۰ هزار تن کاغذ باطله بازیافت می شود.

اهداف اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی بازیافت کاغذ

استفاده از کاغذهای باطله علاوه بر منافع اقتصادی، پیامدهای مثبت زیر را نیز در پی دارد:

_ کاهش بار آلودگی

_ تولید نشدن کاغذ و مواد مشابه آن

- ممانعت از قطع درختان و جنگل ها

- صرفه جویی در مصرف انرژی

- کمک مستقیم به سیستم جمع آوری و دفع زباله های تولیدی

دیگر پیامدهای مثبت بازیافت کاغذ و کارتن به شرح زیر خلاصه می شود:

_ به هدر نرفتن صنایع سلولزی کشور و جلوگیری از مصرف چوب و احیای جنگل و فضای سبز

_ تقویت بنیه اقتصادی کشور و جلوگیری از صدور ارز به خارج برای تهیه خمیر کاغذ

_ کاهش آلودگی های حاصل از تهیه خمیر کاغذ

- کاهش هزینه در سیستم های جمع آوری زباله و صرفه جویی در تامین محل های دفن و هزینه های پرسنلی

- جدا سازی کاغذ، مردم را به رعایت یک عادت پسندیده در جلوگیری از اسراف و تبذیر ملزم می کند و در برنامه های مدیریت زباله با شهرداری ها هماهنگی های لازم را به وجود می آورد

طبق یک محاسبه کلی بهای کاغذهای بازیافت شده از زباله در جهان می تواند سهم عظیمی از هزینه های جمع آوری و دفع بازیافت کاغذ و صرفه جویی ۴۴ میلیاردی زباله را به خوبی جبران کند.مطالعات نشان می دهد که تولید یک تن خمیر کاغذ حدود۴۰ کیلوگرم ضایعات آلاینده وارد محیط می کند و هر تن کاغذ بازیافتی معادل ۱۷ اصله درخت جنگلی است. در ضمن بازیافت یک تن کاغذ به صرفه جویی در ۶ هزار و ۹۵۳ گالن آب، ۴۶۳ گالن نفت، ۵۸۷ واحد کاهش آلودگی هوا و ۴ هزار و ۷۷ کیلووات انرژی منجر می شود.

سمانه گل محمدی