تاراج آثار باستانی ایران

با کاویدن تاریخ, پژوهشگران و تاریخ نگاران در می یابند که اندک سرزمین هایی که از آغاز تاریخ تا به امروز پابرجا مانده اند, هزاره های بسیاری را پشت سر نهادند و ریشه در تاریخ داشته اند و دارند سرزمینی و مردمی که به ویژه فرهنگ آن در گذر تاریخ وقتی برجا می ماند که امتیازهای والایی داشته باشد

با کاویدن تاریخ، پژوهشگران و تاریخ نگاران در می یابند که اندک سرزمین هایی که از آغاز تاریخ تا به امروز پابرجا مانده اند، هزاره های بسیاری را پشت سر نهادند و ریشه در تاریخ داشته اند و دارند؛ سرزمینی و مردمی که به ویژه فرهنگ آن در گذر تاریخ وقتی برجا می ماند که امتیازهای والایی داشته باشد. ادب و دانش امروز بشر بی گمان دنباله رو ادب و دانش پیشینیان است. برای همین بسیاری از کشورها و ملت های نوپا و نوظهور در جهان طی چند سده و حتی بعضی چند دهه به این نتیجه رسیده اند که هویت و شناسنامه یی برای خود بسازند؟، طی چند سده اخیر به ویژه از دوران رنسانس کشورهای بسیاری خواسته اند گذشته خود را بیابند یا آن را شکوفا جلوه دهند تا هویتی تاریخی برای خود و سرزمین شان به دست آورند. دیربازی است که آثار باستانی، هنری و ادبی ایرانیان زینت بخش گنجینه های کشورهای غربی شده است. حتی برخی از این آثار به نام ملل دیگر ثبت شده است که در ظاهر هویت ایرانی آن را از بین برده اند. برخی در سایه پژوهش های ایران شناسی، برخی در زیر درفش باستان شناسی و گروهی به عنوان سازنده و دانشمند از این کهن دیار و آثارشان سود جسته و آن را به یغما برده اند. اما آنچه بیش از همه باعث تاراج فرهنگ و تمدن ما می شود بی توجهی و بی خبری دولت ها و مردم ایران زمین است.

این بی خبری تا جایی بوده است که شاهان و حاکمان محلی نیز یاور چپاول و غارت آثار و فرهنگ ایران بوده اند چه رسد به نگهداری و دفاع از آنها، اما پرسش این است که ما ملت ایران در مقابل این چپاولگری ها چه کرده ایم و چه خواهیم کرد؟ گاهی اندیشمند یا پژوهنده یی خواسته است از ادب و فرهنگ و آثار این سرزمین پشتیبانی کند ولی دشمنان این سرزمین او را به گونه یی از میان برداشته اند. با اینکه سطح آگاهی مردمان از آثار تاریخی ایران در سده های گذشته کمتر از امروز بوده است اما کسانی بوده اند که با شهامت و نگرشی میهن پرستانه از آثار و فرهنگ این سرزمین با جان و دل نگهداری و پاسداری کرده اند. کتاب حاضر گوشه یی از رنج های بزرگ مردمان این سرزمین است که شاهد غارت پاره یی از جان و تن این سرزمین و فرهنگ پهناور بوده اند. کتاب حاضر در سیزده بخش تنظیم شده است. از جمله مروری بر تاریخچه حفاری های بی رویه باستان شناسی، شروع حفاری های به ظاهر علمی و قانونی، ورود پروفسور آندره گدار و همسرش به ایران، سرنوشت آثار باستانی در سال های نخست انقلاب، نظر و افزوده یی از آقای دکتر محمدعلی سجادیه، نظریات تعدادی از صاحب نظران درباره زبویه، گزارش مخصوصی درباره حفریات جدید بویه و...

● اسماعیلیه

اسماعیلیه یکی از مهم ترین فرقه های شیعه است که پس از دوازده امامی ها بیشترین پیروان را در میان شیعیان جهان دارا است. این فرقه در طول تاریخ خود به شاخه های گوناگون تقسیم شده و بیشتر به شکل مخفیانه و گروه های پراکنده با نژادها و زبان های گوناگون زیسته اند. طبق پژوهش های محققان و تاریخ نگاران اکنون در بیش از ۲۵ کشور در قاره های آسیا ، اروپا ، آفریقا و امریکای شمالی پراکنده اند. اسماعیلیان تاریخ پرحادثه یی داشته اند. از جمله توانستند دو بار در قرون وسطی طی دوره های خلافت فاطمیان و دولت نزاریان موفق به تاسیس حکومت های مستقل خود شوند و از قدرت سیاسی قابل توجهی بهره مند شدند. علاوه بر آن از آغاز ظهور خود در میانه سده های دوم هجری اسماعیلیان در زمینه های اصول عقاید مذهبی و تفکر فلسفی نیز فعالیت های چشمگیری داشتند. به طوری که بسیاری از داعیان و علمای آنها در زمره دانشمندان متفکر اسلامی قرار گرفتند. فلسفه به وجود آمدن آنها طبق نوشته های تاریخی بروز اختلاف بر سر جانشینی امام جعفر صادق در سال ۱۴۸ هجری- ۷۶۵ میلادی است که از دیگر شیعیان امامی در کوفه جدا شدند.

در مدتی نسبتاً کوتاه نهضت انقلابی مهمی را بنیان نهادند که هدف اصلی سیاسی- مذهبی آن براندازی حکومت عباسیان بود که مانند امویان همچنان خاندان علی ابن ابی طالب را از رهبری جامعه مسلمانان محروم نگه داشته بودند. دعوت اسماعیلیه در آغاز گسترش عدل را تحت حکومت قریب الوقوع امامی از اعقاب اسماعیل، فرزند ارشد امام صادق نوید می داد و مسلمانان را به حمایت از آن امام فرامی خواند. این نحله به سرعت پیروان زیادی در ایران و عراق و شام و یمن و عربستان شرقی و شمال آفریقا به دست آورد. سرانجام توفیق یافت در ۹۰۹- ۲۹۷ میلادی خلافت فاطمیان را به رهبری امام اسماعیلی در آفریقیه پایه گذاری کند. دوره فاطمی در واقع «عصر طلایی» تفکر و ادبیات اسماعیلی بود که طی آن داعیان و متکلمان اسماعیلی کتب و رسائل زیادی در علوم مختلف اسلامی تالیف کردند. نهضت اسماعیلیه در سال ۴۸۷ هجری قمری (۱۰۹۴ میلادی) با مهم ترین بحران داخلی خود مواجه شد که بار دیگر مربوط به اختلاف در مساله جانشینی امام در آن سال بود. اسماعیلیان به دو شاخه مستعلویه و نزاریه تقسیم شدند.آنچه بیشتر مربوط به ایران می شود بخش نزاریان است.

نزاریان که اکثریت قاطع جامعه اسماعیلیان معاصر را تشکیل می دهند سرنوشتی کاملاً متفاوت داشته اند. تاریخ اسماعیلیان نزاری در قرون وسطی عمدتاً مرتبط بوده است با ایران. در میان کلیه مناطق جهان اسلام سرزمین ایران و نواحی اطراف آن طولانی ترین پیوندهای ممتد تاریخی را با نهضت اسماعیلیه داشته است. مرکز رهبری اسماعیلیان نخستین در آغاز برای چندین دهه در خوزستان قرار داشت و از همان جا بود که اولین داعیان اسماعیلی به اطراف گسیل شدند. کتاب حاضر اطلاعات جامع و مفصل از تاریخ پیچیده اسماعیلیه را عرضه می دارد. تحقیقات جدیدی از متون ویراسته مختلف، تک نگاشت ها و مقالات به صورت پراکنده وجود دارد که در این کتاب به خوبی منعکس شده است. نویسنده این اطلاعات را درهم تلفیق کرده و آن را به صورت داستانی خواندنی درآورده است. در بعضی زمینه ها به ویژه در زمینه تحولات جدید، کتاب مطالب کاملاً تازه یی در بردارد و برای اهل تحقیق که به تاریخ اسماعیلی علاقه مند هستند مرجع قابل تاملی است.

بیژن تلیانی