دستی بر غبار فراموشی

آیت ا محمدباقر محمودی, حدود سال ۱۳۰۲ شمسی ۱۳۴۱ قمری به دنیا آمد و تا ۱۹ سالگی در زادگاهش, علامرودشت, از توابع لامرد فارس زیست سپس به حوزه علمیه نجف رفت و در محضر بزرگانی چون شیخ یوسف خراسانی, میرزا آقا اصطهباناتی, شیخ حسین حلی, سید عبدالاعلی سبزواری, سید محمود شاهرودی, میرزا حسن یزدی و دیگران علم آموخت

آیت ا... محمدباقر محمودی، حدود سال ۱۳۰۲ شمسی(۱۳۴۱ قمری) به دنیا آمد و تا ۱۹ سالگی در زادگاهش، علامرودشت، از توابع لامرد(فارس) زیست. سپس به حوزه علمیه نجف رفت و در محضر بزرگانی چون شیخ یوسف خراسانی، میرزا آقا اصطهباناتی، شیخ حسین حلی، سید عبدالاعلی سبزواری، سید محمود شاهرودی، میرزا حسن یزدی و دیگران علم آموخت. او با علامه امینی و شیخ آقا بزرگ تهرانی، دوستی نزدیك داشت. ایشان، به رغم برخورداری از توانایی در فقه و اصول و علوم رایج دینی در حوزه، تلاش علمی خود را مصروف احیای میراث مكتوب اهل بیت(ع) كرد و كارنامه ای پربرگ و بار از خود برجای گذاشت. نوشته حاضر، یك عمر تلاش علمی ایشان را به اجمال برمی رسد.

كارهای علمی آقای محمودی باید به همه معرفی شود. ایشان این همه در راه ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) زحمت كشیده اند و از نوادر روحانیت اند. ایشان، هر كدام از آثارشان باید جداگانه بررسی و معرفی شود... . كسانی كه وارد و اهل فن باشند، می فهمند كه این كتاب ها چه قدر زحمت و تتبع و دردسر دارند. مستدرك نهج البلاغه ایشان و این سبك كار، خیلی مفید است و باید در حوزه ترویج شود.

ما باید برای آقای محمودی دومی و سومی پیدا كنیم و طلاب و فضلا را وارد در این نوع تحقیقات كنیم. ما اگر این منابع و اطلاعات را نداشته باشیم، مذهب را نمی شناسیم، این همه سند و مطلب، برای تقویت مذهب ما مهم است. باید در حوزه، امثال ایشان ترویج شوند و اشخاصی كه این جور جامعیت دارند، نباید به ایشان منحصر شود. نباید فضائل اهل بیت(ع) مغفول بماند و مطالب دیگری كه باید در حاشیه باشد، در متن واقع شود...

ایشان در قیامت، حجت خدا هستند بر ما، و ایشان را می آورند و می گویند برای حضرت امیر، این همه كار كرده است، شما- مثلاً بنده- چه كردید؟ ایشان حجت خدا هستند بر همه كسانی كه می توانستند كار كنند و نكردند .

متن بالا پاره ای از سخنان آیت ا... العظمی صافی گلپایگانی است كه در دیدار با اعضای ستاد نكوداشت استاد محمودی در اسفند ۱۳۸۳ ایراد شده است. اهمیت كار استاد محمودی چنان است كه نه فقط خوانندگان معمولی آثار ایشان، بلكه عالمان و فقیهان هم آن را دریافته اند.

حضرت آیت الله العظمی مكارم شیرازی نیز درباره ایشان فرموده اند: خداوند، جمعی از محدثان مخلص را برانگیخت تا احادیث فضایل را از زیر آوارهای تعصب جاهلی و اغراض شوم سیاسی بیرون آورند... از جمله این مردان مخلص در زمان ما، محقق عالی قدر آیت ا... محمودی است كه اكثر مؤلفات خود را- كه به حدود پنجاه تألیف گرانبها می رسد- به این هدف مقدس اختصاص داده است.

ایشان از جوانی علاقه و توجه خاصی به نهج البلاغه داشت و پس از آگاهی از بعضی از نواقص و افتادگی های موجود در نهج البلاغه كه گاهی موجب بعضی از ایرادها و شبهات می شد(مثل نیاوردن مجموع كلمات حضرت و اكتفا به برخی از آنها و یا تقطیع و حذف صدر و ذیل بعضی دیگر- كه باعث از بین رفتن قرائن فهم مناسب كلمات حضرت می شود- یا اسقاط ذكر سندها و منابعی كه كلمات حضرت از آنها گرفته شده اند)، توانست با تلاش و همت پس از هزار سال از تألیف نهج البلاغه، دست به تألیف كتابی مستند از كلمات حضرت امیرالمؤمنین(ع) به نام نهج السعادهٔ بزند كه مطالب آن بسیار بیشتر و كامل تر است، این كتاب دارای ۱۴ جلد است.

ایشان در ضمن جستجو و تفحصی كه برای جمع آوری كلمات حضرت امیرالمؤمنین برای نگارش نهج السعاده داشتند، با بسیاری از كتاب ها و منابع اهل سنت مواجه شدند كه در مورد فضایل حضرت و زندگی و آثارشان، مطالب فراوانی در آنها بود؛ مطالبی كه عمدتاً فراموش یا معدوم شده بودند و جامعه اسلامی، اطلاع درستی از آنها نداشت و زنده كردن آنها كار هر كسی نبود و برای بعضی دیگر هم انگیزه یا منفعتی در این كار نبود. بنابراین شخصاً دست به شناسایی و معرفی و تحقیق و نشر این كتاب ها زد .

استاد محمودی از قول علامه امینی نقل می كردند كه در مسائل تراثی مربوط به اهل بیت(ع)، شواهد فراوانی در كتب سایر مذاهب وجود دارد كه اهمیت فراوانی(بلكه اولویت علمی) برای شیعه دارند.

او با احیای منابع و كتاب های مستند سایر مذاهب، امید آن را داشتند كه زمینه نوشتن یك دوره كتاب در زندگانی و آثار و فضایل چهارده معصوم به صورت مستند، پیش بیاید كه قابل قبول عمده فرق و مذاهب اسلامی باشد و بر این باور بود كه عمده مدارك و منابع علمی برای نوشتن كتاب های مستند در این زمینه ها به دلیل عدم اهتمام گذشتگان، از بین رفته اند و معتقد بود كه باید یك تاریخ مستند و علمی داشته باشیم.

او عمده اهمیت را به كتاب هایی می داد كه مطالب را با سندهای معتبر، نقل كرده اند و برای كتاب های مرسل، اهمیت چندانی قائل نبودند.

استاد محمودی برای اولین بار به واسطه كتاب هایی كه تحقیق و احیا نمود، بیش از شش هزار متن یا روایت حدیثی را چاپ كرده و به متون مورد تمسك شیعه و پیروان اهل بیت(ع) اضافه كرد، به طوری كه در طول تاریخ اسلام، شاید كمتر كسی باشد كه این حجم از كار و مقدار مطالب مرتبط به حضرت امیرالمؤمنین(ع) را به جامعه عرضه كرده باشد.

او در سال های طولانی تحصیل در حوزه های نجف و كربلا، به بحث های متداول فقه و اصول- كه مشغله عمده طلاب در حوزه علمیه است- توجه فراوانی كرد؛ ولی پس از غور در اخبار و آثار اهل بیت(ع) و آگاهی از كمبودها و نیازهای شدید این بخش، از بحث های فقهی و اصولی متداول در حوزه ها- كه زحمات زیادی هم برای آنها كشیده بود- دست كشید و زندگی و اوقات خود را وقف كتاب های اخبار و احادیث و تاریخ اهل بیت(ع) كرد.

●آثار

آثار چاپ شده استاد محمدباقر محمودی، به دو دسته: تألیفی- گردآوری و تصحیحی- تحقیقی قابل تقسیم اند. آثار- تألیفی ایشان، عبارت اند از:

۱ - نهج السعاده فی مستدرك نهج البلاغه(۱۴ جلد)

این كتاب در سال ۱۳۷۷ ش، در شمار كتاب های برگزیده سال معرفی شد. همچنین در سال ۱۳۷۹ در دومین دوره كتاب سال ولایت نیز به عنوان كتاب ممتاز شناخته شد.

استاد شهید مطهری درباره این كتاب در مقدمه كتاب ارزشمند سیری در نهج البلاغه چنین می نویسد: خوشبختانه در عهدها و عصرهای متأخرتر، افراد دیگری در پی گردآوری اسناد و مدارك نهج البلاغه برآمده اند و شاید از همه مشروح تر و جامع تر، كتابی است به نام نهج السعاده فی مستدرك نهج البلاغه كه در حال حاضر به وسیله یكی از فضلای متتبع و ارزشمند شیعه {مقیم} عراق، به نام محمدباقر محمودی در حال تكوین است. در این كتاب ذی قیمت، مجموعه سخنان امام علی(ع) اعم از خطب، اوامر، كتب و رسائل، وصایا، ادعیه و كلمات قصار، جمع آوری شده است. این كتاب، شامل نهج البلاغه فعلی و قسمت هایی علاوه بر آن است كه سید رضی آنها را انتخاب نكرده یا در اختیارش نبوده است و ظاهراً جز قسمتی از كلمات قصار، مدارك و مآخذ همه به دست آمده است. تاكنون{یعنی زمان نوشتن مقدمه سیری در نهج البلاغه} چهار جلد از این كتاب، چاپ و منتشر شده است.

۲ - عبرات المصطفین فی مقتل الحسین(۲ جلد)

موضوع این كتاب، عزاداری و قیام حضرت سیدالشهدا و سیر تاریخی واقعه كربلاست. تمام مطالب این كتاب به صورت مستند و از منابع معتبر و قدیمی نقل شده است و از مطالب ضعیف و سست، پرهیز شده است.

۳ - ز فرات الثفلین فی ماتم الحسین(۲ جلد)

این كتاب در ادامه كتاب قبلی تدوین یافته است كه به منظور نشان دادن سیر تاریخی واقعه كربلا در ادبیات منظوم عرب نگاشته شده و در واقع، پاسخ به شبهاتی است كه درباره عزاداری سیدالشهدا(ع) مطرح است.

۴ - سیر الی ا... تعالی

رساله ای است حاوی گزارش سفر ایشان از زادگاهش علامرودشت به نجف و كربلا.

۵ - كشف الرمس عن حدیث رد الشمس

علامه، در این كتاب، حدیث ردالشمس را از طرق متعدد و منابع مختلف با سندهای فراوان از طریق اهل سنت، نقل نموده و صحت سند آن را به اثبات رسانده اند.

۶ - منیه الطالب فی مستدرك دیوان سید الاباطح ابی طالب

علامه محمودی ضمن تصحیح و تحقیق دیوان شیخ الاباطح ابی طالب(ع) به شعرهایی دست یافت كه گردآورنده دیوان به آنها دسترسی نداشته یا به جهتی دیگر در كتاب خود نیاورده است. از این رو، ایشان با تدوین و تنظیم آنها رساله ای در ۵۴ صفحه فراهم آورد و به دیوان شیخ الاباطح ضمیمه كرده است.

آثارتصحیحی-تحقیقی

۱ - اسمی المناقب فی تهذیب اسنی المطالب فی مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، تألیف محمدبن محمد جزری شافعی(۷۵۱-۸۳۳ ق).

۲ - انساب الأشراف(ترجمه امیرالمؤمنین(ع) )، تألیف احمدبن یحیی بلاذری(قرن سوم).

۳ - انساب الاشراف(ترجمه الحسن و الحسین(ع) )، تألیف بلاذری.

۴ - بحارالانوار(ج ۳۲ و ۳۳ و ۳۴).

۵- ترجمه الامام علی بن ابی طالب من تاریخ مدینه دمشق، تألیف ابن عساكر(۴۹۹-۵۷۱ ق)(۳ جلد)

۶ - ترجمه الامام الحسن(ع) من تاریخ مدینه دمشق، تألیف ابن عساكر.

۷ - ترجمه الامام الحسین(ع) من تاریخ مدینه دمشق، تألیف ابن عساكر.

۸ - ترجمه الامام زین العابدین و الامام الباقر(ع) من تاریخ مدینه دمشق، تألیف ابن عساكر.

۹ - تفسیر آیه الموده، تألیف احمد بن محمد الخفاجی(م ۱۰۶۹ ق)

۱۰ - جواهر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی طالب، تألیف محمدبن احمد انباعوتی(م ۸۷۱ ق)(۲ جلد).

۱۱ - خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، تألیف عبدالرحمن بن شعیب النسائی(م ۳۰۳ ق).

۱۲ - خصائص الوحی المبین، تألیف یحیی بن حسن الحلی معروف به ابن بطربق(م ۶۰۰ ق)

۱۳ - دیوان شیخ الأباطح ابی طالب، به روایت ابوهفان مهزمی(م ۲۵۷ ق)

۱۴ - الرد علی المتعصب العنیدالمانع من لعن یزید، تألیف ابن الجوزی(م ۵۹۷ ق).

۱۵ - مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب ، تألیف محب الدین طبری(۶۹۴ ق).

۱۶ - الروض النزیه فی الأحادیث التی رواها ابوطالب عن ابن اخیه، تألیف ابن طولون دمشقی(م ۹۵۳ ق).

۱۷ - زین الفتی فی شرح سوره هل أتی، تألیف احمدبن محمد عاصمی(قرن ۴)(۲ جلد).

۱۸ - شواهد التنزیل، تألیف حاكم حسكانی(قرن ۵) (۳ جلد).

۱۹ - فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول والسبطین، تألیف حمونی(۶۴۴-۷۳۰ ق) (۲ جلد)

۲۰ - فضائل شهر رجب، تألیف حاكم حسكانی(قرن ۵).

۲۱ - كتاب الأربعین عن الأربعین فی فضائل علی امیرالمؤمنین، تألیف عبدالرحمان بن احمد خزاعی(قرن ۵).

۲۲ - محاسن الأزهار فی مناقب امام الأبرار، تألیف احمدبن محلی(م ۶۵۲ ق).

۲۳ - المعیار والموازنه، تألیف محمد بن عبدالله اسكافی(م ۲۴۰ ق).

۲۴ - مقتل الامام امیرالمؤمنین، تألیف ابن ابی الدنیا(۲۰۸-۲۸۱ ق).

۲۵ - مناقب الامام علی بن أبی طالب، تألیف محمدبن سلیمان كوفی(قرن ۳ و ۴) (۲ جلد).

۲۶ - النور المشتعل فیما نزل من القرآن فی علی، تألیف ابو نعیم اصفهانی(۳۳۴- ۴۳۰ ق).

۲۷ - نزهه الأبصار و محاسن الآثار، تألیف علی بن مهدی ما مطیری طبری(قرن ۴).