تابستان و اوقات فراغت

با پیدایش زندگی شهری و بالاخص جامعه صنعتی مولفه های جدیدی نیز بوجود آمده و برخی از مفاهیم در رفتارهای اجتماعی به عنوان محصول و فرآورده زندگی شهری و نوین در جامعه شناسی و رفتارشناسی انسانی مطرح شده است یكی از این مولفه ها موضوع «اوقات فراغت» است كه در بعضی از جوامع بسیار جدی و به شكل قابل توجهی با آن برخورد می كنند و در برخی از جوامع نیز چندان شناخته شده و مهم نیست

امروزه اوقات فراغت در بسیاری از جوامع بشری و زندگی شهری و نوین نه یك موضوع سطحی و پیش‌پا افتاده بلكه به عنوان موضوعی مورد بحث قرار می‌گیرد كه گویی در این اوقات بسیاری از اتفاقات زندگی بشری رخ خواهد داد و یا اینكه بشر در این ساعتها راهی برای تمدد اعصاب و همچنین تجدید قوای فكری و ذهنی خود پیدا خواهد كرد. در كشورهای توسعه یافته با بسیاری از مولفه‌های اجتماعی به گونه‌ای برخورد می‌كنند كه گویی آنها از واجب‌ترین اركان زندگی بشری هستند، از جمله موضوعی كه این كشورها در نظر می‌گیرند بحث تفریح و استفاده بهینه و درست از زمانی است كه شهروند به عنوان زمان استراحت یا اوقات فراغت از آن نام می‌برد. آنها در این زمان سعی دارند كه شهروندان‌شان به دور از دغدغه‌های كاری روزانه و معمولی خود در موقعیتی قرار بگیرند كه بتوانند در آینده نزدیك با طیب خاطر در سر كار خود حاضر شوند و نیروی مضاعفی داشته باشند. اما این مولفه در كشورهای كمتر توسعه یافته و یا در حال توسعه نه تنها از برنامه‌های دولتها نیست بلكه حتی در برخی از كشورها كمترین توجهی به آن نمی‌كنند. اساسا جهان صنعتی این موضوع را فهمیده است كه توجه به خواسته‌های فردی و اجرای آن تاثیر مضاعفی در نیروی كار خواهد داشت، به این دلیل با زیركانه‌ترین شیوه‌ها، كاری می‌كند كه هم نیروی كار او_ در هر سطح و قشر و با هر تحصیل و مقامی- دلمشغولی‌های زیادی در دوران استراحت و فراغت داشته باشد و این زمان نتواند عاملی برای اعتراض گروهی و جمعی شود و منافع او را تهدید كند، در نتیجه تمهیدات لازم برای اوقات فراغت شهروند و نیروی كار فراهم می‌كند تا هم خود از آن نصیب ببرد و هم نیروی كار با طیب خاطر مجددا در سر كار خود حاضر شود. در حقیقت باید توجه داشت كه در این نظام شهروندان در وهله اول نیروی برای توسعه و پیشرفت محسوب می‌شوند و تامین اجتماعی و برنامه‌های رفاهی آنان جزو مهمترین وظایف دولتهاست و شكی نیست كه شهروند و یا نیروی كار از اینكه امكانات لازم برای او فراهم است خرسند خواهد شد. وقتی كه سخن از اوقات فراغت گفته می‌شود باید در وهله اول این دو كلمه را معنی كرد و هدف و منظور از آن را به شكلی اصولی و كلی بازتعریف كرد. «اوقات فراغت» زمانی معمولا شكل می‌گیرد و معنا می‌یابد كه فرد از كار و تلاشی مضاعف فراغت یافته و در ساعتهای باقی مانده از روز یا هفته به استراحت بپردازد. البته این زمان فقط مختص فراغت از كار اداری و یا معمول و مرسوم روزانه نیست، بلكه به هر زمانی اتلاق می‌شود كه افراد دست از فعالیت مستمر در زمانهای متوالی برداشته و به اصطلاح در زمان استراحت به سر ببرند، یكی از این فعالیتها به كار معمول مربوط است، اما بسیاری از اعمال مثل درس خواندن، درس دادن، كار كردن، نوشتن متوالی، حتی ورزش كردن و یا در درون منزل از جانب زنان و مادران بچه‌داری و یا خانه‌داری كردن و... همه و همه باید در نوع خود در زمان بخصوصی قطع شوند و این قطع مقطعی نوعی زمان استراحت یا فراغت را به وجود می‌آورد، حال در چنین زمانی یك فرد برای پر كردن این اوقات چه كاری باید بكند؟ آیا باید همان كارها را ادامه دهد یا دست به كاری غیرمعمول بزند؟ یا اینكه اوقات خود را در استراحت كامل و یا خواب بگذراند؟ شاید بسیاری از افراد در چنین زمانی فقط بخوابند یا اینكه فقط به استراحت بپردازند، كه در شكل معمول و درست و صحیح آن چنین امری كمتر اتفاق می‌افتد، بلكه افراد در چنین زمانی در حقیقت در خدمت خودشان خواهند بود و برای خود فعالیت خواهند كرد.

اوقات فراغت در حقیقت باید زمانی باشد كه فرد به دلخواه خود فعالیت كند نه به دلخواه دیگران یا برای دیگران. در چنین اوقاتی افراد گاهی به مطالعه می‌پردازند، یا به گردش می‌روند، یا به سرگرمی‌ها و تفریح‌های سالم روی می‌آورند و یا اینكه به مسافرت و سیاحت می‌پردازند. آنچه كه در هنگام اوقات فراغت مهم است مدت و زمان آن است، به عنوان مثال زمان فراغت دانش‌آموزان از تحصیل در برخی از كشورها دو ماه و در برخی سه ماه است، كه در كشور ما معمولا سه ماه و گاهی هم بیشتر است. در این زمان طولانی فرد هر چه كه برنامه از پیش تعیین شده داشته باشد ولی در هر صورت باید یك سری عوامل و امكانات نیز مهیا باشد تا او بتواند به شكل صحیح از اوقات فراغت خود استفاده كند. یا اینكه آنگونه كه خود می‌خواهد به استراحت بپردازد و خود را برای سال تحصیلی آینده آماده كند. نوعی دیگر از اوقات فراغت به كارمندان و كارگرانی اختصاص دارد كه زمان فراغت آنها كمتر است و می‌خواهند در این زمان كم به نحو احسن از تعطیلی سالیانه و یا مرخصی‌های خود سود ببرند. در برخی از كشورها مانند ژاپن كارگران از نوعی رفاه از پیش تعیین شده برخوردارند و معمولا هم ملزم هستند كه به مدت یك یا دو هفته به مرخصی اجباری بروند، این در حالی است كه دولت و یا شركت متبوع امكانات اولیه مثل بلیط هواپیما و یا هزینه ایاب و ذهاب فرد را برای مسافرت در اختیار او قرار می‌دهد تا او به دلخواه خود به شكل مطلوب از «اوقات فراغت» استفاده كند. در زمان اوقات فراغت فرد در حقیقت به خواسته‌ها و یا منویات خویش راحت‌تر دست می‌یابد، با این توصیف كه حداقل بخشی از امكاناتی كه فرد نیاز دارد در دسترس او باشد. اوقات فراغت در واقع زمان رهایی از همه قیود و بندهایی است كه فرد بر اساس ضرورت و یا اجبار به آن تن می‌دهد اما این زمان فراغت از بندهاست و در چنین هنگامی است كه مرز بین كار شخصی و از روی میل و اجبار مشخص می‌شود.در كشور ما بیشتر زمانی كه تابستان فرا می‌رسد و جمعیت ۱۰ الی ۱۵ میلیونی دانش‌آموزان از درس و مشق رهایی می‌یابند تازه اوقات فراغت معنا می‌یابد و برخی از نهادها و ارگان‌ها به صرافت می‌افتند تا این خیل عظیم را از بلاتكلیفی و بی‌برنامگی رهایی دهند. در حالی كه حقیقت امر چیز دیگری است و این فقط دانش‌آموزان نیستند كه باید زمان فراغت آنها به نحو احسن پر شود، بلكه تمامی اقشار جامعه به نوعی از اوقات فراغت برخوردارند ولی كسی و یا كمتر كسی به فكر بهینه‌سازی اوقات آنهاست. اما حدیث اتلاف وقت دانش‌آموزان امری است كه به هیچ وجه نباید از كنار آن بی‌تفاوت گذشت. زیرا این نیروی عظیم و ستون‌های آینده كشور در صورتی كه از این اوقات به بهترین شكل بهره‌برداری كنند چه بسا هم برای آنها و هم برای آینده كشور مفید خواهد بود. در تابستان گاهی نرخ ناهنجاری‌های جامعه افزایش می‌یابد و یكی از دلایل انكار ناپذیر آن اتلاف بیهوده وقت دانش آموزان است. اگر نهادها و سازمان‌هایی باشند كه در این ایام زمان بیكاری و به نوعی سرگردانی دانش‌آموزان را در قالب برنامه‌های تفریحی و آموزشی – فرهنگی پر كنند تردیدی نیست كه خود به خود هم از میزان ناهنجاری‌های اجتماعی كاسته خواهد شد و هم اینكه این قشر از افراد جامعه از لحاظ فكری و ذهنی ارتقا می‌یابند.

---