معماری سنتی, راهی برای رونق گردشگری

معماری, مهم ترین عامل در گردشگری فرهنگی به شمار می آید, چرا که معماری هر قوم و ملتی برگرفته از محیط جغرافیایی آنان بوده, فرهنگ و آداب و سنن جامعه و شیوه نگرش مردم به زندگی را در خود منعکس می کند

معماری، مهم‌ترین عامل در گردشگری فرهنگی به شمار می‌آید، چرا که معماری هر قوم و ملتی برگرفته از محیط جغرافیایی آنان بوده،‌ فرهنگ و آداب و سنن جامعه و شیوه نگرش مردم به زندگی را در خود منعکس می‌کند. بسیاری از کشورها با مهم‌ترین سازه تاریخی خود در سطح جهان شهرت دارند، برای مثال ایتالیا با برج پیزا و معماری منحصر به فرد شهر ونیز، روسیه با کاخ کرملین،‌ هند با تاج‌محل و... شناخته می‌شوند.

اساساً معماری‌ای که بر پایه زیبایی و اصول بنا شده باشد، فضای شهری و روستایی را چشم‌نواز کرده و نوعی زیبایی بصری به وجود می‌آورد که این موضوع آرامش و لذت خاصی در بیننده ایجاد می‌کند. ایران کشوری است با پیشینه‌ای درخشان در هنر معماری؛ بناهای باقیمانده از دوره‌های مختلف تاریخی گویای این ادعاست. اما متأسفانه آنچه ما امروز به عنوان میراث‌داران آن همه هنر و خلاقیت و شکوه می‌سازیم، تباه‌کننده تمام شهرت جهانی ماست که در معماری و خلق آثار، الگوی سایر ملل بوده‌ایم. در شهرسازی و معماری امروز ما دیگر خبری از چهارباغ اصفهان که الگوی شانزه‌لیزه پاریس شد یا گنبد سلطانیه که الگوی مسجد ایاصوفیه ترکیه و کلیسای سانتاماریادل فیوره شهر فلورانس گردید، نیست.

در گذشته در معماری بنا به همه چیز توجه می‌شد؛ مبحث گرمایشی و سرمایشی، جلوگیری از ورود حشرات، حفظ آرامش و خلوت و... هر آنچه در داخل و خارج بنا ساخته می‌شد، فلسفه و علت خاصی داشت، هیچ چیزی تنها بر پایه زیبایی صرف ایجاد نمی‌شده و همیشه از بیهودگی پرهیز می‌کرده‌اند. با نگاهی به شهرها و روستاهای ایران تنها یک‌سری ساختمان‌های قد و نیم‌قد می‌بینیم که از زمین سربرآورده‌اند، در کمتر محله‌ای بتوان ساختمان‌های یکدست و یک‌ارتفاع یافت، هر ملکی براساس جواز ساختی که گرفته توانسته به ساخت و ساز بپردازد حال یکی ۵ طبقه، دیگری ۳ طبقه. متأسفانه شهرهای ما دارای نقشه‌های از پیش طراحی‌شده نیستند. منظره شهرها بویژه کلانشهری مثل تهران به جای چشم‌نوازی، حس ترس و وحشت را در بیننده ایجاد می‌کنند.

ایران کشور گوناگونی‌هاست. گوناگونی اقلیم، خاک،‌ پوشش گیاهی و جانوری، فرهنگ،‌ قوم، زبان و... تمامی این گوناگونی‌ها سبب شکل‌گیری معماری متنوع در نقاط کشور شده است؛ معماری‌ای که در هر نقطه بر پایه طبیعت و فرهنگ آن منطقه ایجاد شده و ویژگی‌ها و زیبایی‌های منحصر به فردی را خلق کرده است. با بازتولید معماری هر منطقه می‌توان علاوه بر حفظ و نگهداری میراث گذشتگان به زیباسازی شهرها و تنوع ساختن دوباره آنها کمک بسیاری کرد. برخی مشکلاتی مانند افزایش جمعیت و کمبود زمین را بهانه‌ای در جهت نابودسازی معماری سنتی ایران قرار داده‌اند و سطح شهرها و روستاهای کشور را از آپارتمان‌هایی بی‌قواره و بی‌روح پوشانده‌اند. در سراسر کشور، هزینه‌های بسیار بالایی صرف ساختن آنها می‌شود و مشکلاتی چون وجود فضاهای بیهوده و بی‌دلیل، عدم حفظ انرژی، ایجاد افسردگی در ساکنین و... نیز در این آپارتمان‌ها دیده می‌شود.

مفهوم بازتولید معماری سنتی به معنای دوباره‌سازی معماری سنتی ایران بر مبنای شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی حاکم بر جامعه فعلی است. این کار نیازمند تحقیقاتی وسیع و بسیار ظریف است، اما اگر درست انجام گیرد، نتایج بسیار خوبی برجا خواهد گذاشت.

طراحی شهرها براساس معماری متناسب با شرایط سیاسی، جغرافیایی و فرهنگی‌شان و هویت‌بخشی دوباره به آنان، سبب زیباسازی فضای شهرها می‌شود و علاوه بر آن‌که به مردم شهر روحیه‌ای تازه می‌بخشد، فضای شهرها را از یکدیگر متفاوت کرده، سبب تنوعی زیبا و منحصر به فرد برای هریک می‌شود و می‌تواند هم موج تازه‌ای از گردشگری داخلی را در کشور به حرکت درآورد و هم سبب شود بازدید گردشگران خارجی به تنها چند شهر معروف ایران محدود نشود و آنها مدت زمان بیشتری را در ایران به گشت و گذار در مناطق مختلف بپردازند.

● ساخت اقامتگاه

یکی از اساسی‌ترین اصل‌ها در گسترش صنعت گردشگری توجه به مساله اقامت گردشگران است. قطعاً هر گردشگری نیازمند آن است که بعد از گشت و گذار و تفریح در جایی استراحت کند که علاوه بر داشتن آرامش و برآوردن نیازهای اولیه او بتواند بخشی از جذابیت سفر او را نیز تشکیل دهد.

بهترین شیوه ساخت اقامتگاهی که مورد توجه گردشگران بویژه گردشگران خارجی باشد، ساخت اقامتگاه‌ها براساس معماری سنتی و بومی منطقه و استفاده از مصالح بوم‌آورده است. این مساله در کشور ما بسیار کم‌رنگ است. بیشتر دست‌اندرکاران کشور در حوزه ساخت اقامتگاه و هتل بیشتر انرژی، سرمایه و زمان خود را صرف ساخت هتل‌هایی به اصطلاح مدرن می‌کنند، هتل‌هایی بزرگ، ۵ ستاره و براساس معماری بین‌المللی، در صورتی که این کار، کاری است بس بیهوده، چرا که ما به دلیل مشکلاتی که در کشور داریم و از نظر سطح معماری بین‌المللی پایین هستیم نمی‌توانیم هتل‌هایی همتراز با هتل‌های مشابه در کشورهای توسعه‌یافته یا حتی دبی و ترکیه بسازیم. گاه هتل‌هایی نیز با همان سبک و سیاق ساخته می‌شود که چون از درون نیازمند نیروی انسانی مطابق با استانداردهای بین‌المللی است، نتوانسته موفق عمل کند. به همین دلیل با روی آوردن به ساخت اقامتگاه‌هایی با معماری سنتی و بومی و استفاده از افراد محلی در چرخاندن این مجتمع‌ها، هم سرمایه و انرژی کمتری خرج خواهد شد و هم به اشتغال افراد بومی کمک شده، از مهاجرت‌های بی‌رویه از روستاها و شهرهای کوچک به سمت شهرهای بزرگ جلوگیری به عمل خواهد آمد.

توجه به این موضوع، بسیار مهم است که گردشگر خارجی برای اقامت در هتل ۵ ستاره و خوردن غذاهای فرنگی که مشابه آن با کیفیت بهتر در کشور خودش وجود دارد، به ایران سفر نمی‌کند؛ گردشگر خارجی به ایران می‌آید تا تفاوت‌ها را ببیند،‌ با اقوام مختلف آن آشنا شود، معماری سنتی، غذاهای محلی، موسیقی بومی و... را تجربه کند و در یک کلام می‌خواهد برای حتی مدتی کوتاه به شیوه‌ای دیگر زندگی ‌کند.

آیسا اسدی