بهترین فاصله بین دو بارداری چقدر است

شاید این سوال, سوال شما هم باشد

فاصله بین دو بارداری از جمله مباحثی است که زیاد مورد بررسی قرار گرفته و تقریبا می‌شود گفت که مدت زمان ۲سال بین دو بارداری متوالی، یک چیز مورد توافق است و در کشورهای مختلف دنیا همین معیار در نظر گرفته می‌شود. اما بحث فاصله بین دو بارداری و زایمان به مدت حداقل ۳ سال و حداکثر ۵ سال، جزو مباحث جدیدی است که پس از بررسی‌ آمارهای مختلف (مثل شاخص مرگ و میر مادر و نوزاد در دوران بارداری و زایمان و همچنین بروز عوارض و بیماری‌های مختلف)، محققان را به نتایج تازه‌ای رسانده است...

بررسی‌ها نشان می‌دهد وقتی فاصله بین دو باردرای متوالی کمتر از سه سال می‌شود، در جمعیت مادران آن جامعه عوارض و بیماری‌های مختلف بیشتر بروز می‌کند. یکی از این بیماری‌ها که شیوع آن نسبتا بالا می‌رود، آنمی یا کم‌خونی در مادران است. آمارها نشان می‌دهد که وقتی بارداری‌های متوالی در زمان کمتر از ۳ سال اتفاق می‌افتد مادر به کم خونی مبتلا می‌شود. ممکن است که این کم خونی به صورت مخفی باشد و در خانم‌هایی که یک فعالیت روزمره را انجام می‌دهند، بارز نشود. اما این بیماری زمانی آشکار می‌شود که آن خانم برای بار دوم در مدت کمتر از سه سال باردار شود. ما می‌دانیم که تغذیه جنین در دوران بارداری از طریق خون مادر است. طبیعتا وقتی مادری مبتلا به کم خونی باشد، اکسیژن‌رسانی و تغذیه جنین نیز مختل می‌شود و این اختلال روی سلامت جنین تاثیر می‌گذارد.

● ... و اما بعد از بیماری

اما بعد از بحث بیماری، می‌رسیم به بحث خون‌ریزی‌های دوران بارداری که هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک است؛ خصوصا اگر این خون‌ریزی در سه ماهه آخر بارداری اتفاق بیفتد. متاسفانه طبق بررسی‌های انجام شده، مشخص شده است که احتمال بروز خون‌ریزی‌های دوران بارداری خصوصا در سه ماهه سوم که جنین سنگین‌تر شده، در بارداری‌های با فاصله کمتر از سه سال افزایش می‌یابد. علت این خون‌ریزی‌ها عمدتا جفت‌هایی است که سر جای خودش تشکیل نشده و معمولا پایین‌تر از حد و یا نزدیک به دهانه رحم هستند.

نکته بعدی، مساله رشد و تکامل جنین و مصرف مواد مغذی است. سرعت تکامل جنین در حال رشد در تمام مدت بارداری ثابت نیست و در برخی مراحل بارداری این سرعت رشد افزایش می‌یابد. همه ما می‌دانیم که جنین برای رشد و تکامل، مواد مورد نیازش را از بدن مادر تامین می‌کند اما مادر نمی‌تواند تمام نیازهای جنین را با دریافت روزمره مواد غذایی تامین کرده و در اختیار جنین قرار دهد بلکه بخش قابل توجهی از این مواد لازم که به جنین منتقل می‌شود از ذخایر بدن مادر است مثل کلسیم و برخی از ریزمغذی‌ها که از ذخایر بدن مادر به جنین منتقل می‌شود تا به طور مناسب رشد کرده و سلامت خود را حفظ کند. ما باید بدانیم وقتی این ذخایر از بدن مادر برداشته می‌شود، چه مدت زمان برای جبران و جایگزینی آن در بدن مادر لازم است. البته این زمان با توجه به جوامع و وضعیت کشورهای مختلف متفاوت است و با تغذیه مادر و میزان استرس وارده بر او پس از زایمان ارتباط دارد.

اما اگر بخواهیم یک میانگین از این زمان را ارایه بدهیم، خانم‌ها حدود سه سال زمان احتیاج دارند که این ذخایر را مجددا جایگزین نمایند. همچنین وزن، توده بدنی و انرژی مادر با بارداری‌هایی که فاصله بین آنها کمتر از سه سال است، تحت تاثیر قرار می‌گیرد. نکته بعدی، بررسی شاخص زایمان‌های زودرس و پیش از موعد است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد در مادرانی که فاصله بین دو بارداری آنها کمتر از سه سال بوده، احتمال زایمان زودرس افزایش یافته است. نکته بعدی، بحث شیردهی مادر است. طبق گفته‌ تمام پزشکان، نوزاد باید تا شش ماه اول زندگی انحصارا با شیر مادر تغذیه شود و معمولا توصیه می‌شود که این شیردهی تا پایان بیست و چهار ماهگی نوزاد در کنار غذای کمکی ادامه یابد. تمام پزشکان توصیه می‌کنند شیردهی به نوزاد تا پایان دو سالگی ادامه یابد؛ در حالی که اگر فاصله بین دو بارداری متوالی را دو سال در نظر بگیریم، مادر زمان شیردهی نوزاد اول، باردار خواهد بود و این بارداری در شیردهی نوزاد اول اختلال ایجاد می‌کند. قطع شیردهی به نوزاد باعث ضعف سیستم ایمنی او می‌شود که این خود می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های عفونی در نوازد اول را افزایش دهد.

● نوع زایمان در فاصله بین دو بارداری تاثیری ندارد

شاید بعضی از خانم‌ها فکر کنند که چون زایمان قبلی آنها به صورت طبیعی بوده رعایت زمان سه سال تا بارداری بعدی برای آنها لازم نیست و این مدت زمانی فقط برای خانم‌هایی است که زایمان به صورت سزارین را انجام داده‌اند. در اینجا باید بگویم نوع زایمان، تفاوتی در میزان فاصله بین دو بارداری متوالی ندارد زیرا فرآیند بارداری است که در این پروسه مهم است. وقتی که ما از جایگزینی ذخایر بدن مادر، مساله کم‌خونی و شیردهی صحبت می‌کنیم، ربطی به نوع زایمان و این مسایل ندارد.

● معضل سن ازدواج

امروزه یکی از مهم‌ترین مسایل مربوط به رعایت فاصله بین دو بارداری به سن مادر برمی‌گردد. ما نمی‌توانیم به خانمی که در سن بیش از سی و چند سال ازدواج می‌کند، بگوییم فقط یک بار باردار شود چون اگر بخواهد فاصله مناسب بین دو بارداری را رعایت کند سن بارداری دوم او از سی و پنج سال که مرز بارداری در خانم‌هاست، می‌گذرد. توصیه ما برای سن بارداری بین بیست تا سی سالگی است و سن هجده تا سی و پنج سال به عنوان مرز بارداری محسوب می‌شود.

تنظیم سن ازدواج و بارداری به خانواده و افراد باز می‌گردد و ما به عنوان کارشناس وظیفه داریم، افراد را با خطرات بارداری در سنین بالا و همچنین بارداری متوالی با فاصله کم آگاه نماییم. بعضی خانم‌هاپس از ۳۵سالگی ازدواج می‌کنند یا قصد بارداری دارند. توصیه من به آنها این است که تمام مقدمات دوران بارداری را تحت نظر پزشک رعایت نمایند تا حتی‌الامکان از عوارض بارداری در سن بالای ۳۵ سال فاصله بگیرند.

● فاصله نه کم باشد، نه زیاد

آمار و اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد میزان مرگ ومیر مادر و نوزاد، عوارض و بیماری‌های ناشی از بارداری و زایمان در بارداری‌هایی که فاصله زمانی آن با بارداری قبلی حدود سه سال بوده است، نسبت به موردی که این فاصله در آن، حدود دو سال بوده کمتر شده است. این آمار و اطلاعات از چهار گروه یعنی خانم‌های باردار، نوزادان، کودکان زیر یک سال و کودکان زیر پنج سال به دست آمده است و همه آنها نشان‌دهنده کاهش عوارض بارداری و زایمان با فاصله سه سال از بارداری قبلی است. در اینجا باید به این نکته اشاره کنم که لزوما تمام بارداری‌های با فاصله کمتر از سه سال به مرگ و میر یا بیماری در مادر یا نوزاد منجر نخواهد شد.

اما در یک بررسی آماری در جامعه این نتایج حاصل می‌شود. شاید برخی افراد فکر کنند که برنامه تنظیم خانواده به جهت کاهش تعداد موالید، فاصله سه سال را نسبت به دو سال پیشنهاد می‌کند، اما همان‌طور که مدت زمان حداقل سه سال مطرح است، باید به حداکثر فاصله پنج سال نیز توجه شود. طبق همین بررسی‌های آماری اگر فاصله بین دو بارداری به بیش از پنج سال افزایش یابد نیز عوارض دوران بارداری و زایمان بیشتر می‌شود. مادرانی که فاصله بارداری آنها به ۶۹ ماه یعنی پنج سال و نیم می‌رسد، در بارداری دوم مشکلات بیشتری را نسبت به مادرانی که فاصله دو بارداری آنها کمتر از پنج سال بوده است، تجربه کرده‌اند. از این مقایسه‌ها، می‌توانیم به مشکلاتی که امروزه در کشور ما با عنوان مسمومیت دوران بارداری نام برده می‌شود، اشاره کنیم. علایم مسمومیت دوران بارداری عبارت‌اند از: افزایش فشار خون در دوران بارداری، دفع پروتئین از طریق ادرار و تورم بیش از حد دست‌ها و پاها که معمولا احتمال بروز آن در خانم‌هایی که فاصله بین دو بارداری آنها بیش از پنج سال است، بیشتر است.

دکتر محمد اسلامی

رییس اداره تنظیم خانواده وزارت بهداشت