فقیهی كه عمرش را صرف كاستن از مهجوریت قرآن كرد

زمانی كه كتاب های ایشان به ویژه «صیانهٔ القرآن عن التحریف» به علمای اهل سنت نشان داده می شود همه آنها مبهوت شده و اظهار تعجب می كنند و این در حالی است كه بسیاری از دانشمندان اهل سنت كه می گویند, شیعیان معتقد به تحریف قرآنند, با انتشار این كتاب و نظریات مستدل آن, از رأی خود برگشته اند

با وجود آن‌كه آیت‌الله معرفت در زمینه فقه و اصول در سطح بالایی قرار داشت اما به خاطر غربتی كه برای قرآن احساس می‌كرد، تمام هم و غم خود را معطوف به علوم قرآنی كرده.

حجت‌الاسلام مهدوی راد، از نزدیكان آیت‌الله معرفت، با بیان این مطلب در گفت‌وگو با «بازتاب» اظهار داشت: ایشان در فقه از مرتبه بالایی برخوردار بودند و شأن فقهی و اصولی بزرگی داشتند و به خاطر مهجوریتی كه از چهل سال پیش و از زمان اقامتشان در نجف، نسبت به قرآن احساس كرده بودند، با نوشتن كتاب «التمهید» شروع به فعالیت در عرصه معارف قرآن كردند. همچنین با توجه به این‌كه احساس می‌كردند بحث علوم قرآنی در میان علما و آثار شیعیان جایگاه والایی نداشته و فعالیت‌های چشمگیری در این رابطه انجام نگرفته، شروع به فعالیت و تحقیق در زمینه علوم قرآن كردند. در حالی كه تا زمان ایشان، هیچ كدام از علما و دانشمندان حوزه، آن هم با سطح سواد فقهی و اصولی‌ ایشان به غیر از آیت‌الله خوئی كه ایشان هم تنها یك جلد تألیف در این زمینه داشتند، چنین فعالیت‌هایی نكرده بودند و واقعا باید گفت اگر ایشان وارد مسائل قرآنی نمی‌شد و در زمینه فقه و اصول فعالیت می‌كرد، چیزی در این زمینه كم نداشت.

مهدوی راد همچنین ادامه داد: من در سفرهایم به كشورهای عربی، زمانی كه كتاب‌های ایشان به ویژه كتاب «صیانهٔ القرآن عن التحریف» را نشان می‌دهم، همه دانشمندان آن كشورها اظهار شگفتی می‌كنند.

این در حالی است كه بسیاری از دانشمندان اهل سنت كه می‌گویند، شیعیان معتقد به تحریف قرآن هستند، با انتشار این كتاب و نظریات مستدل آن، از رأی خود برگشته‌اند.

به گفته وی، «التمهید فی علوم القرآن» در هفت جلد، «شبهات و ردود» در در یك جلد، «التفسیر و المفسرون» در دو جلد و «التأویل» در یك جلد، از كتاب‌های دیگری است كه آیت‌الله معرفت در زمینه علوم قرآن و مسائل مربوط به آن تألیف كرده است.

اما در این میان، «التفسیر الاثری الجامع» كه بنا بود به تجزیه و تحلیل آیات قرآن با استفاده از آیات وارده پرداخته و جامع‌‌ترین كتاب تفسیر ماثور باشد، از جایگاه والایی برخوردار بود كه تنها مجلدات محدودی از آن به چاپ رسید.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره نظریات شاخص آیت‌الله محمدهادی معرفت در مسائل و علوم قرآنی ادامه داد: از معروف‌ترین نظریات ایشان این بود كه در این اواخر، معتقد به نسخ آیات قرآن نبودند و این در حالی است كه ایشان در كارهای پیش خود، معتقد به منسوخ شدن چند آیه از قرآن شده بودند. همچنین فعالیت‌های ویژه ایشان در زمینه شبهات وارده از سوی معاندان نسبت به تحریف قرآن، از كارهای شایسته تقدیر و مثال‌زدنی آن مرحوم است.

مهدوی راد كه از نزدیكترین شاگردان این مفسر قرآن است، در پایان، یكی از ویژگی‌های ایشان را استقامت ستودنی و نشاط وصف‌ناشدنی دانست كه در سن ۷۶ سالگی، باز می‌فرمود: اگر دعوت‌های مجالس و محافل گوناگون نباشد، من روزی دوازده ساعت كار و مطالعه می‌كنم.

● مرورری بر حیات علمی و اجتماعی استاد فقید آیت‌الله معرفت

استاد فرزانه آیت‌الله شیخ محمد هادی معرفت، به سال ۱۳۰۹ ش. در كربلا دیده به جهان گشود. پدرش شیخ علی، فرزند میرزا محمد علی، از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی اصفهانی بود كه پدرانش تا سه قرن، همگی از سلسله جلیل روحانیت بودند. شیخ علی در سال ۱۲۹۰ ش. به اتفاق والدین و دیگر اعضای خانواده، از سده اصفهان به كربلای معلِی مهاجرت كرد و در آنجا به عنوان خطیب و عالم، مورد احترام مردم كربلا قرار گرفت.

محمد هادی پس از فراگیری خواندن و نوشتن در مكتب، مقدمات علوم اسلامی را نزد پدر و تنی چند از اساتید معروف مانند: حاج شیخ اكبر نائینی، سید سعید تنكابنی، شیخ محمد حسین مازندرانی، سید مرتضی قزوینی و سید محمد شیرازی فرا گرفت. مبادی فلسفه و دوره‌های فقه و اصول را تا سطوح عالیه در كربلا، از محضر پدر و نیز بزرگانی همچون: شیخ یوسف بیارجمندی خراسانی (از شاگردان مرحوم نائینی)، شیخ محمد كلباسی، شیخ محمد حسین مازندرانی، شیخ محمد رضا جرقویی اصفهانی (جامع معقول و منقول و شاگرد باواسطه شیخ هادی تهرانی) آموخت.

استاد معرفت به دنبال فوت پدر در سال ۱۳۴۰ ش. ، به نجف مهاجرت كرد و از محضر بزرگان فقه و اصول: سید محسن حكیم، سید ابوالقاسم خویی، میرزا باقر زنجانی، شیخ حسین حلّی، سید علی فانی اصفهانی و در اواخر اقامت در نجف از امام خمینی بهره‌های فراوان جست.

در ایام جوانی، وی و جمعی از فضلای مشهور كربلا: سید محمد شیرازی، سید عبدالرضا شهرستانی، سید محمد علی بحرانی، شیخ محمد باقر بهبودی و ... ماهنامه‌ای را به نام أجوبه المسائل الدینیه راه‌اندازی كردند، و سالیان متمادی به سؤالات دینی مردم، به ویژه دانشگاهیان عراق، پاسخ درخور می‌دادند. بعدها برخی از این پاسخ‌ها به صورت مستقل نیز به چاپ و منتشر گردید. از جمله این مقالات ایشان كه به زبان فارسی ترجمه گردیده، می‌توان به این‌ها اشاره كرد: حقوق زن در اسلام، ترجمه قرآن امكان و ضرورت، دو فرقه شیخیه: اسكویی و كریمخانی، اهمیت نماز و تأثیر آن در صیانی فردی و اجتماعی.

در نجف اشرف با گروهی از فضلای جوان آن روز، جلسات هفتگی تشكیل داده، پیرامون موضوعات مختلف به بحث و بررسی پرداختند. این فضلا عبارت بودند از: سید جمال الدین خوئی (فرزند برومند مرحوم آیت‌الله خویی)، سید عبدالعزیز طباطبائی، شیخ محمد رضا جعفری اشكوری، دكتر شیخ محمد صادقی، و دكتر شیخ عباسعلی عمید زنجانی در سال‌های اخیر. در این‌جا بود كه استاد معرفت، پژوهش‌های خود را در رشته علوم قرآنی پی‌ریزی كرد.

در سال ۱۳۵۱ ش. در پی اخراج ایرانی‌تباران عراق از این كشور، وی نیز به اجبار رژیم بعث عراق، به اتفاق خانواده رهسپار ایران و ساكن قم گردید و هم اكنون نیز در این شهر اقامت دارد.

فعالیت‌های ایشان در حوزه علمیه قم پیرامون علوم قرآنی، از مهم‌ترین بستر رشد و توسعه آموزش‌ها و پژوهش‌های كنونی علوم قرآنی در ایران، به ویژه حوزه‌های علمیه محسوب می‌شود و اینك آثار ایشان از منابع گریزناپذیر مطالعات قرآنی به شمار می‌آید. استاد معرفت، شاگردان فاضل زیادی را به ویژه در مباحث تفسیر و علوم قرآن تربیت كرده است كه بسیاری از آنان هم اكنون از مدرسان و پژوهشگران ممتاز حوزه و دانشگاه محسوب می‌شوند.

تألیفات آیت‌الله معرفت، از دو ویژگی بهره‌مند هستند: نخست این كه در پاسخ به یك نیاز واقعی و بالفعل علمی و اجتماعی، و با تأكید بر اصالت محوری و ژرف‌نگری معارف اسلامی نگاشته شده است. دومین ویژگی این آثار، طرح نظر جدید، یا روش بدیع و یا عرضه نوینی از آن‌هاست كه غالباً نقد آراء مرسوم و كهن را نیز به همراه داشته است.

● تألیفات این استاد گرانقدر عبارتند از:

▪ التمهید فی علوم القرآن (شش مجلد)

▪ صیانه القرآن من التحریف

▪ تلخیص التمهید (جلد اول)

▪ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب (دو مجلد)

▪ شبهات و ردود حول القرآن

▪ التفسیر الأثری الجامع (جلد اول)

▪ علوم قرآنی

▪ تاریخ قرآن

▪ علوم قرآنی

▪ آموزش علوم قرآنی

▪ تناسخ الأرواح

▪ ولایه الفقیه أبعادها و حدودها

▪ ولایت فقیه

▪ جامعه مدنی (مجموعه مقالات)

▪ مالكیه الأرض

▪ احكام شرعی (رساله عملی)

▪ تمهید القواعد

▪ حدیث لاتعاد، حدیث من زاد فی صلاته

از خداوند منّان، طول عمر و استمرار بركات علمی ایشان را خواستاریم.

مجتبی الهی خراسانی