برنامه ریزی شهری و جمعیت

موضوع جمعیت در رابطه تنگاتنگ آن با برنامه ریزی شهری به منظور حل معضلات و مشکلات جامعه شهری از موضوعات بسیار مهم در به ثمر رساندن برنامه ریزیهای شهری و روستائی می باشد

موضوع جمعیت در رابطه تنگاتنگ آن با برنامه ریزی شهری به منظور حل معضلات و مشکلات جامعه شهری از موضوعات بسیار مهم در به ثمر رساندن برنامه ریزیهای شهری و روستائی می باشد.

هر چند توسعه شتابان شهرنشینی ، پیدایش پیوستگی میان شهرهای کشور و اقمار آنها ، بروز مشکلات فراوان ، از جمله محدودیت منابع آب در بسیاری از شهرهای کشور، انباشتگی و آلودگی محیط زیست ، انهدام زیستگاهای پر ارزش ، همگی برنامه ریزی شهری را به سوی طرح‌ریزی کالبدی در کشور سوق می دهد. (۱)

هر گونه جمعیتی حتی اگر در مقیاس کوچک هم که باشد ، دارای علایق ، مناسبات و تقاضا های گوناگون اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و... می باشند ، که بی توجهی به این خواسته ها هر چند هم که ناچیز باشند ، می توانند در بروز مشکلات اقتصادی ، اجتماعی مؤثر واقع شده وممکن است نا هنجاریهای مهمی را به دنبال داشته باشند.

بحث جمعیت از این نظر مهم و قابل تأمل می باشد که در آن نحوه زندگی ، ارائه خدمات زیربنائی و تقسیم سرانه ها در مقیاس سطح یک کشوردرطرح های بلند مدت مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به اینکه جمعیت و نیروی انسانی موجود در شهر، انرژی بالفعل و بالقوه ، جهت استمرار حرکت زندگی در تمام ابعاد آن می باشد توجه به بزنامه ریزی های صحیح و نزدیک به واقع در رابطه با جمعیت ، امری انکار نا پذیر قلمداد می شود. بنابر این بررسی ، شناخت و پیش بینی روند مهاجرت ، حرکات جمعیتی از مسائل مهم و اساسی و قابل توجه در برنامه ریزی ها محسوب می شود و تاثیرات فراوانی در تصمیم گیری های برنامه ریزان دارد (۲).

بنابر این می توان موضوع جمعیت و پیش بینی آن را اساس و شالوده برنامه ریزها دانست . چرا که تمام طرح ها در جهت ایجاد جامعه ای سالم و ایده آل انجام می شوند ، که بدون لحاظ کردن موضوع جمعیت و پیش بینی دقیق آن در آینده این امر تحقق نخواهد یافت .

رسیدن به جامعه ای ایده آل نیاز به جامعه نگری کلی در تمام جهات اجتماعی ، اقتصادی و...دارد ، بطوری که بتوان با ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف مدیریتی ، از ازدیاد بی هدف جمعیت جلوگیری به عمل آورد .

می توان گفت که بیشتر و حتی تمام مشکلات اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی ، بهداشتی و ... جوامع کم توسعه یافته ریشه در جمعیت زیاد آنها دارد که بطور طبیعی بر عملکرد مثبت نیروی انسانی فعال ، وضعیت معیشتی و امور فرهنگی - اجتماعی جوامع اثرات منفی و تکان دهنده ای خواهد گذاشت ، که بجز با همکاری و همیاری بین اندیشمندان رشته های جامعه شناسی ، برنامه ریزان شهری و روستائی و دیگر سازمانها و نهادهای مرتبط، این مهم میسر نخواهد شد. بی شک تجربه کشور و همچنین تجربه های جهانی، ما را نسبت به اهمیت جمعیت آگاهتر خواهد ساخت (۳).

از اثرات منفی دیگر ازدیاد جمعیت می توان به خطرات زیست محیطی در شهرها و روستاها اشاره نمود.

در شهرها با افزایش روز افزون وسائط نقلیه ، هر روزه میلیونها تن مواد سمی و خطرناک وارد محیط زیست انسانها شده و به مرور زمان اثرات ان در سلامت جسمی و روانی انسان نمایان می شود . در روستاها هم روستائیان با قطع نمودن درختان تنومند چند ساله و تخریب دیگر اکو سیستمهای طبیعی مانند جنگلها و استفاده از تنه آنها به عنوان سوخت و تبدیل جنگلهای سر سبز به زمینهای زراعی با کیفیت پائین و ادامه این روند در دراز مدت جامعه بشری را به پرتگاه فقر وبدبختی خواهد کشاند.

در همه حال توجه بیشتر به رشد روز افزون جمعیت و کنترل آن در سالهای آینده از اهداف مهم برنامه ریزان شهری، روستائی ،اقتصادی و اجتماعی و ...بوده وخواهد بود.

تمام برنامه ریزی ها با توجه به مؤلفه جمعیت و جلو گیری از رشد بی رویه آن در تمام جهات ، به منظور ایجاد جامعه ای سالم ، دسترسی آسان به مراکز درمانی ، تجاری ، تفریحی و ... صورت می گیرد. برآورد نیازمندیهای آینده شهر بستگی به پیش بینی صحیح جمعیت دارد (۴). بنابراین بدون استفاده از برنامه ریزان مجرب ، استفاده از آمارهای صحیح و اطلاعات جغرافیائی روز جهان ، این امر میسر نخواهد شد.

بحث جمعیت همواره در تمام برنامه ریزی های بین المللی، منطقه ای، ناحیه ای و محلی مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. می توان به جرأت عنوان کرد که کلیه طرحها و برنامه ریزی ها درجهت پیش بینی دقیق جمعیت در آینده به آن جهت که هر روز بر جمعیت کره زمین افزوده می شود و مطمئنا این جمعیت دارای خواسته ها و تقاضا های بسیار زیاد و متنوعی می باشند که بدون برنامه ریزی دقیق و آنالیز کردن مطمئن جمعیت در همه جهات آن ، این امر میسر نخواهد شد.

افزایش روز افزون جمعیت درکشورهای در حال توسعه و اسکان آنها در پایتخت ها و شهرهای بزرگ از جمله کشور ایران ، علاوه بر بوجود آمدن انواع نا هنجاری های اجتماعی ، جرم و جنایت و مشکلات مهم اقتصادی و عدم برنامه ریزی دقیق در تمام جهات توسعه اقتصادی و اجتماعی ، باعث بوجود آمدن موجی از آشفتگی در توسعه کالبدی شهرها ، پائین آمدن سطح ارائه خدمات اساسی ، مثل : تأمین انرژی مورد نیاز جمعیت ، تأمین آب آشامیدنی سالم ، پائین بودن سرانه های مورد نیاز در سطوح مسکونی ، فضای سبز، آموزشی ، بهداشتی و درمانی و ... می شود.

در بیشتر موارد ، توسعه بعضی از کشورها ، در کنترل رشد جمعیت و برنامه ریزی صحیح این امر می باشد . کنترل رشد جمعیت و پیش بینی دقیق جمعیت در عصر حاضراز مهمترین راههای پیش گیری از رشد بی رویه جمعیت می باشد .

عباس مقیمی

کارشناس شهر سازی

▪ منابع:

۱) زیاری ، کرامت ا...، (اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه ای)، انتشارات دانشگاه یزد،۱۳۸۶، ص ۲۸۰

۲) معصومی اشکوری، سید حسن، (اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای)، انتشارات پیام،۱۳۸۷، ص ۸۳

۳) زیاری ، کرامت ا...، (اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه ای)، انتشارات دانشگاه یزد،۱۳۸۶، ص ۲۸۰

۴) شیعه،اسماعیل،(مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهری)انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران،۱۳۸۱، ص ۱۵۵