تشخیص و درمان شب اداری

عدم توانایی كنترل ادرار, در دوران كودكی امری طبیعی است در سال دوم زندگی كم كم كنترل ادرار در روز میسر می شود و توانایی برای حفظ و اخراج ادرار به هنگام نیاز تدریجا از سه سالگی به بعد در كودك به وجود می آید

عدم توانایی كنترل ادرار، در دوران كودكی امری طبیعی است. در سال دوم زندگی كم كم كنترل ادرار در روز میسر می شود و توانایی برای حفظ و اخراج ادرار به هنگام نیاز تدریجا از سه سالگی به بعد در كودك به وجود می آید. در واقع ناتوانی كنترل ادرار به حالتی اطلاق می شود كه كودك از چهار سال به بالا چه روز و چه مثبت در كنترل ادرار حداقل سالیانه یك یا دو بار ناتوانی داشته باشد. ناتوانی در كنترل ادرار ممكن است اولیه باشد یعنی كودك از همان ابتدا نتوانسته به عللی ادرارش را كنترل كند یا این ناتوانی در كنترل ثانویه باشد كه ناتوانی بعد از مدت ها كنترل ادراری به وجود آمده است.

● علت شناسی شب ادراری

الف) عامل وراثت، توجه به عامل وراثت بر اثر فراوانی نسبی ادرار - بی اختیاری در خانواده بیماران است چرا كه ۷۵ درصد كودكان مبتلا، دارای یك خویشاوند نسبی درجه اول می باشند ولی هنوز ارثی بودن این اختلال ثابت نشده است.

ب) نحوه كار مثانه در ادرار بی اختیاری:

در كودكان مبتلا به شب ادراری منحنی هایی درباره فشار درون مثانه به دست آورده اند كه پویایی آنها مشابه چیزی است كه در كودكان كم سن تر ( یك تا سه ساله مشاهده می شود) این نتایج فرضیه رشد نایافتگی عصبی ـ حركتی مثانه را تایید می كنند، اما مولفان درباره اهمیت و فراوانی این عامل اتفاق نظر ندارند.

ج) عوامل روانشناختی:

در مورد تیپ شخصیتی كودكان مبتلا، می توان گفت به طور كلی این اختلال در كودكان مضطرب، ترسو، خجل و حتی باهوش، فراوان تر از افراد عادی دیده می شود. روانشناسان معتقدند شب ادراری همراه سایر عوارض عصبی مانند: مكیدن انگشتان، ناهنجاری های كلامی و خشم ناگهانی كه جملگی نشانه ناكفایتی شخصیت و ناپختگی هستند، دیده می شود. پرخاشگری و مقابله با آن برای این اطفال مساله مهمی است و ظاهرا نمی توانند انگیزه های خصمانه خود را در كنترل داشته باشند.

این كودكان عموما مضطرب هستند و به طور ناخودآگاه می كوشند شب ادراری را فراموش نمایند به همین سبب این اختلال ادامه می یابد. آنچه در مورد علت شناسی شب ادراری بیشتر مورد توجه می باشد، عوامل محیطی و ارتباطی كودك می باشد. وجود كمبود و نارسایی در محیط از جمله آشفتگی محیط خانه، ناراحتی و كمبودهای عاطفی كودك و یا استفاده زودهنگام از لگن و به كار بستن مقررات سخت گیرانه، در ایجاد شب ادراری موثر است. همچنین ترس و یا بی نظمی در برنامه كودك و بی علاقگی و بی توجهی به پاكیزگی به علت كثرت كودكان یا غیبت مادر، به خصوص در دورانی كه كودك به یادگیری می پردازد، یعنی بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی بسیار در بروز این اختلال موثر است.

از دیدگاه روانكاوی شب ادراری عبارت از «بازگشت به مراحل قبلی و اولیه رشد» به سال های اولیه زندگی اش كه در آن زمان خوشبخت تر بوده و به منظور ارضای تمایلات برآورده نشده و جلب نظر والدین و دریافت محبت حتی در ساعات نیمه شب یا حتی حالت انتقام در رقابت با كودك كوچكتر می باشد. عدم كنترل ادرار ممكن است یك علامت انتخابی برای هدف های مختلف باشد تا از طریق آن كودك، مادر را در انحصار خود در بیاورد.

● رهنمودهای درمانگری

محققان عقیده دارند كه چنانچه درمانگر در فهم كودك و نیازهای او بكوشد و یا با وی رابطه عاطفی صحیح برقرار كند اختلال به سهولت درمان می شود. باید از توبیخ یا تنبیه و مسخره خودداری كرد. به طور خلاصه درمان با روش زیر انجام می شود:

۱) تشویق كودك به بیان مشكلات خود و كمك به پدر و مادر برای درك اشكالات وی معمولا سفارش می شود كه فواصل معین، كودك را برای ادرار كردن در شب بیدار كنند.

۲) استفاده از داروهایی مانند آمفتامین برای ایجاد خواب سبك تر، از سال ها قبل توصیه شده است ولی فعلا طرفداری ندارد چون باعث بی قراری و اختلالات رفتاری در كودكان می شود. تجویز افدرین و بلادن كه سبب انبساط مثانه و سبكی خواب كودك می شود ممكن است از عدم كنترل ادرار جلوگیری كند و موثر واقع شود.

۳) روان درمانی به صورت رفتار درمانی و ایجاد بازتاب شرطی توسط دستگاه زنگ، بدین معنی كه گذاشتن دستگاه مخصوص به نام زنگ برقی در رختخواب كودك و بیدار شدن او به علت ایجاد صدا بر اثر برقراری جریان برق بین دو قطب دستگاه در مواقع ادرار كردن كودك.

۴) تهیه و نصب برگه ای در بالای تخت كودك و یادداشت شب های خیس كردن با رنگ قرمز و تشویق كردن برای شب هایی كه جای خود را خیس نكرده است.

به طور كلی آنچه بیشتر از همه برای درمان مبتلایان توصیه می شود روان درمانی توام با دارو درمانی است و باید توجه داشت كه عدم كنترل ادرار شرارت یا بزهكاری نیست بلكه نوعی بیماری است. آمارهای منتشر شده نشان می دهد كه ۱۰ درصد كودكان در یك سالگی، ۳۰ درصد در هیجده ماهگی و ۶۵ تا ۸۰ درصد در ۲۴ ماهگی خود به خود قادر به كنترل ادرار به طور شبانه روزی هستند.

بروز ناتوانی در كنترل ادرار در بین ۵ تا ۱۵ درصد كودكان گزارش شده كه رقم ۵ درصد شامل كودكانی است كه تقریبا همیشه این ناراحتی را دارند و ۱۵ درصد شامل كودكانی است كه گه گاه دچار این ناراحتی می شوند. درباره فراوانی عدم كنترل در پسران و د ختران نظریه های مختلفی مطرح شده است در بعضی مطالعات ۶۲ درصد پسران و ۳۸ درصد را دختران تشكیل می دهند و در مطالعات دیگر مبتلایان هر دو جنس را مساوی اعلام كرده اند. علت این اختلاف نظر را به این صورت توجیه می كنند كه والدین در افشای شب ادراری پسر خود كمتر اكراه دارند و در مورد دختران حتی الامكان این عارضه را پنهان می كنند.

لادن هاشمی

منابع: روانشناسی مرضی، روانپزشكی كاپلان، روانشناسی كودكان و نوجوانان استثنایی، روانشناسی كودك