فاجعه ای که با نشستن, گفتن و برخاستن رفع نمی شود

پدیده ریزگردها, فاجعه ای است که با نشستن, گفتن و برخاستن رفع نمی شود و به قیمت مرگ خیلی ها و محو زیستگاه های بسیار و خسارات سنگین به هر ذی روحی و چرنده و پرنده ای همچنان از آن سوی مرزها خواهد آمد

پدیده ریزگردها، فاجعه‌ای است که با نشستن، گفتن و برخاستن رفع نمی‌شود و به قیمت مرگ خیلی ها و محو زیستگاه‌های بسیار و خسارات سنگین به هر ذی‌روحی و چرنده و پرنده‌ای همچنان از آن سوی مرزها خواهد آمد. اگر مسئولان ذی‌ربط، در هر شغل و عنوان زودگذر و در هر کشوری تصور می‌کنند بادی وزیده و گردی برخاسته، باید گفت موضوع ریزگردها گرچه منشأ در خاک دارد، جرمی است متفاوت با جرم خاک معمولی یا خاکستر آتشفشانی و دود حاصل از آتش سوزی چاه نفت و محال است گروهی کارمند بتوانند آن را ریشه‌یابی و راه‌حل یابی نمایند. باید پذیرفت باد منشأ گرفته از عراق، به‌ترکیبات متعدد دیگری آمیخته شده است.

تا زمانی که مقداری از این ترکیبات جداسازی و مورد آزمون‌های متعدد قرار نگیرد، هر‌عمل و اقدامی به منزله مشت بر سندان کوبیدن و دور باطل طی کردن است.

نباید از نظر دور بماند، سرزمین عراق تا قسمتی از کویت و حاشیه خلیج فارس خشکی برآمده از آب و سرزمین مدین‌ است و آنچه در طول هفت هزار سال بر سطح مدین اولیه شکل گرفته آمیخته‌ای است از بقایای فسیل شده دریایی و زمینی و ۹۰ درصد از مساحت ۴۳۸ هزار کیلومتر مربع عراق ـ که مناطق کوهستانی کردنشین و رودخانه‌ها و متصل به خلیج فارس را هم شامل می‌شود، این سرزمین از زمان امپراتوری روم و ایران و عثمانی و بخصوص دوران سیاه صدام، میدانگاه جنگ و کشتار و بعدها انفجار هزاران تن مواد انفجاری بوده، در چنین شرایطی خوش خیالی است اگر کسی تصور کند، آنچه در یک سرزمین بلاخیز و از سطح دو هزار کیلومتر مربع برمی خیزد، خاک رس یا ماسه بادی است.

در ریزگردها ذراتی وجود دارد که تعریفی فراتر از اسم خاک دارد؛ انواع و اقسام تخم حشرات و باسیل‌ها با وزن بسیار کم، تخم پشه کوره و بخصوص تخم ملخ که هزاران سال سوغات کشورهای عربی بوده و می‌تواند سال‌ها در زمین منتظر شرایط مناسب صبر کند. در یک کلام، گرده‌ افشانی حامل صدها نوع میکروب بیماری‌زا ازعوارض این ذرات ریز تمام سرزمین‌های ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، روسیه، مناطقی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، پاکستان و افغانستان را در برمی‌گیرد و هیچ‌کس از شر آنها مصون نخواهند ماند و این مصون نماندن شامل انسان و حیوان و نبات نیز می‌شود.

پدیده‌ای چنین غلیظ و حجیم و سبک و بلند پرواز و نفسگیر، اثر دیرهنگام ندارد. در مناطق بشدت آلوده روی پرده بسیار حساس شبکیه، نایژه، مویرگ‌های مغز و قلب، سیستم حساس عصبی و در یک کلام در کوچک و بزرگ و بخصوص در بیماران قلبی و تنفسی و حتی در گردش خون جنین‌ها اثرگذار است.

سوگ جدیدی در کره مسکون رخ داده است که منشأ آن سرزمین مدین و سپر بلایش سرزمین بی‌آزار ایران و جرعه نوشانش کشورهای نامبرده شده و تبعاتش به‌صورت بروز بیماری‌های نوظهور و مهاجرت حشرات کوچک دامنگیر منطقه وسیعی از جهان خواهد بود. پیشنهاد می‌شود یک سازمان منطقه‌ای با ‌عنوان سازمان تحقیقاتی و اجرایی تثبیت ریزگردها و با اختصاص بودجه سالانه برای یک برنامه پنجساله تأسیس شود. سازمان مورد ‌نظر می‌تواند به‌دلیل توانایی‌های فنی و علمی شرکت‌های ایرانی فعال دارای تخصص در زمینه‌های مختلف کارهای خاکی و با تجربه‌های ۵۰ ساله این کشور در امر تولید مواد و مصالح و اجرای طرح‌های بزرگ تثبیت شن‌های روان و مسائل فنی و تخصصی محیط‌زیست و کنترل کیفیت هوا به مرکزیت ایران باشد و از هر کشور درگیر، نمایندگانی از سازمان‌های حفاظت محیط زیست در تحقیقات و اجرا یا نظارت و فعالیت داشته باشند.

خسارت‌هایی که در حال حاضر به غرب، جنوب غربی، جنوب و مرکز ایران وارد می‌شود، صرفا جنبه تنفسی ندارد. فعالان در کارهای اجرایی که هنگام بروز ریزگردها براثر فشار روحی و روانی و عدم دید کافی، تمرکز و کنترل انجام کار خود را از دست می‌دهند، شرکت‌های هوانوردی که با تحمل هزینه‌های سنگین، زمینه پرواز یک یا چند هواپیما را فراهم می‌کنند و باوجود این پدیده از پرواز باز می‌مانند، قربانیان دیگر ریزگردها هستند، بدون این‌که در جایی خسارتشان ارزیابی شده باشد یا در صورت کارکردها و دیرکردها، تأخیرات اجرایی‌شان لحاظ شود.

دولت ایران‌ در برابر بروز واقعه‌ای که از پایان آن خبری نیست و عملا هم پایان‌ناپذیر است، مسئول نیست. کشورهای مبدأ، باید برای رفع معضل و فراهم کردن تسهیلات مطالعاتی و نقشه برداری و نمونه برداری و تأمین بودجه لازم عملیات اجرایی بیش از کشورهای درگیر با موضوع همکاری و مساعدت کنند.

سران کشورهای عامل به‌وجود آورنده ریزگردها بد نیست بدانند، هرچند از سرزمین محل فرمانروایی آنان باد وحشی دبور برمی‌خیزد و بر حیات همسایگانشان اثر منفی می‌گذارد و تعادل درجه حرارت را تغییر می‌دهد، از ایران هم هزاران سال است باد برین و به قول عرب‌ها باد صبا برمی‌خیزد و از شرق به سوی غرب جریان می‌یابد و هرگز موجب رنج همسایگان نگردیده است. کشورهای دنیا همگی در کره هوا با یکدیگر شریکند و در حفظ پاکی این نعمت خدادادی مسئولند. هرگونه بی‌علاقگی، سهل‌انگاری یا امتناع از اقدام برای ممانعت از آلوده شدن هوا، مستقیم و غیرمستقیم بر کره مسکون اثرگذار خواهد بود.

دکتر احمد برهمی

کارشناس محیط زیست