برداشت صیانتی از مخازن مستلزم داشتن استراتژی مشخص

در حوزه صنعت انرژی و اقتصاد کلان جامعه, صیانت از منابع و ذخایر نفت خام به عنوان یکی از ضروریات مهم و استراتژیک مطرح است

در حوزه صنعت انرژی و اقتصاد کلان جامعه، صیانت از منابع و ذخایر نفت خام به‌عنوان یکی از ضروریات مهم و استراتژیک مطرح است. در حال حاضر وابستگی کشور به درآمدهای نفتی به صورتی است که حتی نوسانات قیمت نفت خام از طریق تأثیر بر درآمدهای ناشی از صدور، بر روند فعالیت‌های اقتصادی کشور تاثیر قابل ملا‌حظه‌ای خواهد داشت. امروزه روش‌های مختلفی برای صیانت از ذخایر نفت خام و افزایش بازیافت نفت در دنیا اعمال می‌شود که بنابر ویژگی‌های هر مخزن نفتی، با یکدیگر متفاوت هستند. از این رو، یافتن روش بهینه برای افزایش بازیافت نفت از مخازن، نیازمند انجام مطالعات جامع و سپس اعمال روش مناسب است. یكی از این روش‌ها تزریق گاز به مخزن است كه در كشور ما نیز نظرات مختلفی درباره آن مطرح است.

- اهمیت تزریق به مخازن نفتی

تزریق گاز به چند دلیل عمده از اهمیت خاصی برخوردار است:

• لزوم حفظ حق آیندگان از منابع هیدروکربوری

• لزوم نگهداشت ثروتی ملی که باید تأمین‌کننده سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت بخش نفت و دیگر بخش‌های اقتصاد و استحکام‌بخش زیرساخت‌های اقتصادی کشور باشد

• وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام

با توجه به ویژگی‌های خاص منابع نفتی کشور و نیز رفتار مخزن در قبال تزریق گاز، توجه به دونکته اساسی در تزریق گاز به مخازن، ضروری است: ابتدا این كه با توجه به ویژگی‌های خاص فیزیکی و شیمیایی هر میدان، تزریق گاز با حجم و ترکیبی مناسب با میدان انجام شود. دوم این كه تزریق گاز در زمان مقتضی و مناسب انجام شود تا از هرزروی نفت میدان جلوگیری شود.« میزان ذخیره قابل استحصال نفت‌خام و مایعات گازی ایران ۷/۱۳۰ میلیارد بشكه است كه ۱۰۲ میلیارد بشكه آن نفت‌خام و بقیه مایعات گازی همراه نفت است.» مدیر فنی شركت عملیات اكتشاف نفت با بیان این مطلب می‌افزاید:« ضریب بازیافت نفت‌خام در ایران بین ۲۴ تا ۲۷ درصد بوده در حالی كه متوسط ضریب برداشت جهانی ۳۵ درصد است و با توجه به ذخیره نفت‌خام درجای كشور كه حدود ۵۰۰ میلیارد بشكه است، اگر بتوانیم ۱۰درصد به ضریب برداشت از ذخایر نفتی‌مان اضافه كنیم، حدود ۵۰ میلیارد بشكه به ذخایر نفت قابل استحصال كشور اضافه می‌شود.» دكتر سعیدی با بیان این كه افزایش ۱۰ درصدی ضریب برداشت ذخایر نفتی كشور، طول عمر آن را از ۹۳ سال به حدود ۲۰۰ سال خواهد رساند، تصریح می‌كند:« برای دستیابی به تله‌های چینه‌ای حاوی نفت در افق‌های پایین‌تر میادین قدیمی، باید كار لرزه‌نگاری سه‌بعدی و تفسیر و پردازش اطلاعات را به صورت منظم انجام دهیم.» عدم تزریق به موقع به یک میدان، آسیب‌های جبران‌ناپذیر و غیرقابل برگشتی را به میدان وارد خواهد كرد؛ به طوری که افزایش تزریق گاز به یک میدان در زمانی پس از زمان مقتضی در بسیاری موارد، هیچگونه تأثیری در بازیافت ثانویه نفت نخواهد داشت. قائم مقام شركت نورسك هیدرو نروژ در این‌باره معتقد است كه ضریب برداشت نفت در ایران در صورت انجام سرمایه‌گذاری و استفاده از فناوری روز دنیا از ۲۰ تا ۲۵ درصد فعلی به بیش از ۲۸ درصد خواهد رسید. این در حالی است كه طبق گفته اویستن میشلسن، ضریب برداشت فعلی نفت از مخازن نفتی نروژ به طور متوسط ۵۰ درصد است كه براساس برنامه افزایش ضریب برداشت این رقم در سال ۲۰۱۱ میلادی و با استفاده از تكنولوژی‌های نوین از جمله حفاری‌ چاه‌های افقی چندشاخه‌ای به ۶۰ درصد افزایش خواهد یافت. وی می‌گوید: « برای جلوگیری از كاهش تولید نفت در ایران سالانه یك میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.»توجه به حجم و ترکیب گاز تزریقی و همچنین زمان مناسب تزریق، عوامل مهم و تعیین‌کننده برای تأثیرپذیری هرچه بیشتر میدان از برنامه‌های تزریق است. ولی باید توجه داشت با توجه به گفته مهندس حسینی – قائم مقام سابق شركت ملی نفت – « برداشت صیانتی از مخازن لزوما با كاهش تولید همراه نیست».وی می‌افزاید: « یكی از نكات مهم در استراتژی برداشت از مخازن این است كه همیشه ضریب نسبت اكتشافات جدید نسبت به میزان نفتی كه برداشت می‌كنیم، بزرگ‌تر از یك باشد كه اگر این اقدام صورت گیرد، حالت باثباتی را در تولید نفت خواهیم داشت؛ زیرا مقدار نفتی كه برداشت می‌كنیم از مقدار نفتی كه كشف كرده‌ایم كمتر است و لذا نفت را جایگزین آن میزانی كرده‌ایم كه برداشت شده است؛ در نتیجه یك حالت ثبات را در وضعیت مخازن شاهد خواهیم بود.» وی در خصوص برنامه‌ریزی مشخص برای تزریق گاز یا آب به میادین می‌گوید: « برنامه‌های موجود در ارتباط با تزریق گاز بر این اساس بوده كه طی پنج سال آینده این مقدار از ۵۰ میلیون مترمكعب در روز به ۷۰ تا ۸۰ میلیون برسد، ولی این كافی نیست و باید روی مخازن مطالعه دقیق شود، زیرا نمی‌توان گاز را به هر میدانی تزریق كرد. مثلا در میدان نفتی آزادگان اگر گاز تزریق كنیم ضررآفرین است. مطالعات حاكی از آن است كه شكل بعضی مخازن طوری است كه تزریق گاز كمك خاصی به آن نمی‌كند، بلكه ممكن است مانع تولید هم شود، ولی تزریق آب جواب می‌دهد.» سعیدی نیز در مورد تزریق گاز به میادین نفتی كشور می‌گوید:« در مطالعات جامعی كه به صورت نمونه انجام شد، مشخص شده كه تزریق گاز و افزایش فشار مخزن، موجب افزایش چهار تا شش درصدی ضریب برداشت می‌شود.البته به‌دلیل شكافدار بودن سنگ مخازن نفتی، سرعت برداشت اولیه از آنها بسیار بالا بوده به طوری كه ما حتی ركورد تولید ۸۰ هزار بشكه نفت‌خام از یك چاه هم داشته‌ایم كه در دنیا بی‌نظیر است، ولی این رقم پس از مدت كوتاهی كاهش یافته است.» مهندس مقدم - مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شركت ملی نفت - نیز می‌گوید: « نفت متعارف كشور (مقدار نفت درجا) ۶۳۴ میلیارد بشكه است و میعانات گازی (كربن ۳ به پایین) حدود ۱۰۷ میلیارد بشكه است كه در جمع ۷۴۱ میلیارد بشكه ذخایر نفت خام داریم و به طور میانگین ۲۷ درصد از این میزان ذخایر هیدروكربوری را می‌توانیم برداشت كنیم؛ بنابراین تشخیص پتانسیل هر یك از میدان‌ها به مطالعه جامع نیاز دارد كه پس از آن میزان هزینه آن مشخص می‌شود تا بتوان یك مخزن را توسعه داد. در حال حاضر و در شرایطی كه تعداد زیادی از مخازن را مطالعه كرده‌ایم، فقط ۲۵ درصد از نفت درجا را می‌توانیم برداشت كنیم.» دكتر اخوان - رییس دانشكده مهندسی نفت دانشكده امیركبیر - در این باره با بیان این كه از كشف هر مخزن تا پایان بهره‌برداری، ضروری است كه در فاصله‌های زمانی معین رفتار استاتیكی و دینامیكی، میزان ذخیره، تغییرات فشار و دیگر موارد در مخزن تحت كنترل باشد، می‌افزاید: « متاسفانه تاكنون مطالعات جامع و جدید در مورد مخازن و تكنولوژی در آنها انجام نشده است.»

---