تاریخچه پلیس راهنمایی رانندگی

در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در اداره پلیس شعبه ای بنام شعبه آلات ناقله در خیابان باب همایون درب اندرون سابق تاسیس گردید و با ۱۰ نفر مامور که از بین پاسبانها انتخاب شده بودند کار کنترل عبور و مرور اتومبیل ها را به عهده گرفتند و علامت مشخصه آنها یا دیگر افراد پلیس بازوبند سفیدی بود که به بازوی چپ خود می بستند

در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در اداره پلیس شعبه ای بنام شعبه آلات ناقله در خیابان باب همایون (درب اندرون سابق) تاسیس گردید و با ۱۰ نفر مامور که از بین پاسبانها انتخاب شده بودند کار کنترل عبور و مرور اتومبیل ها را به عهده گرفتند و علامت مشخصه آنها یا دیگر افراد پلیس بازوبند سفیدی بود که به بازوی چپ خود می بستند.

در سالهای دور - تهران از همسایه های کوچک ری محسوب می شد. اما امروز جزء بزرگترین شهرهای جهان بشمار می رود. در سالهای دور در شهرهای تهران، درشکه، کالسکه، واگن اسبی، قاطر و الاغ از جمله و سایل نقلیه عمومی و خصوصی بشمار می رفتند. واگنهای اسبی دارای اتاق های چرخدار بودند و توسط دو راس اسب روی ریل آهن حرکت می کردند حداقل ۵۰ نفر نشسته و ایستاده می توانستند از این واگنها استفاده نمایند. و کلیه خطوط به محله بازار ختم می شد. موقعیت ایستگاهها و خطوط به شرح ذیل بود

اول - خط بازار که تا آخر خیابان لاله زار ادامه داشت.

دوم - خط خیابان شاه عبدالعظیم که از بازار مسیر ناصریه، چراغ برق و خیابان ری بعد از طی کردن هفت دو راهی به ایستگاه ماشین دودی منتهی می شدند.

سوم - خط باغشاه که از بازار بعد از طی کردن شش دو راهی به دروازه باغشاه مقابل مجلس فعلی ختم می شد.

چهارم - خط دروازه قزوین که از میدان توپخانه حرکت می کرد و بعد از گذشتن از چهارراه حسن آباد به دروازه قزوین می رسید.

همزمان با فعالیت ماشین دودی، کالسکه بخار یا اتومبیل در محدوده سالهای ۱۲۸۳ شمسی برابر با ۱۹۰۴ میلادی وارد شهر تهران شد این اتومبیل متعلق به مظفرالدین شاه قاجار بود که توسط یک راننده فرانسوی هدایت می شد. این اتومبیل از نوع کالسکه های پرسروصدا بود و به جای سقف، چادر برزنتی داشت. پس از این تاریخ بتدریج این اتومبیلها متعلق به خانواده های فرمانفر، قوام و وثوق الدوله و امین انضرب و تعدادی از سفرا بود. با افزایش تعداد وسایل نقلیه از سال ۱۲۹۲، هیچگونه مقرراتی برای انتظام بخشیدن عبور ومرور آنها موجود نبود، ولی در آن سال یک نفر سوئدی به اتفاق عده ای از هموطنان خود به ایران دعوت شدند و شروع به پایه گذاری سازمانی به نام نظمیه ( شهربانی) در ایران نمودند که شعبه ای نیز بنام عبور و مرور در آن تاسیس گردید.

در سال ۱۳۰۸ دولت تصمیم به برچیدن واگن اسبی گرفت. اولین بار به فکر تاسیس یک سرویس حمل و نقل عمومی برای شهر تهران افتاد و پیرو آن تعدادی اتوبوس از خارج خریداری کردند. ولی تا حدود سال۱۳۲۰ درشکه ها همچنان جزء وسایل نقلیه تهران محسوب می شدند. تعداد اتومبیلها و موتورسیکلت های تهران در سال۱۳۰۰ فقط ۶۰۰ دستگاه بودند که همچنان جزء وسائل نقلیه تهران محسوب می شدند. در سال ۱۳۲۰ تعداد اتومبیل و موتور سیکلت بالغ بر ۷۰۰ دستگاه بوده است. افزایش وسایل نقلیه در سالهای بعد آهنگی سریعتر پیدا کرد بطوریکه در سال۱۳۳۳ آمار وسایل نقلیه کشور ۸۰۱۰۰ دستگاه اعلام شده و در سال ۱۳۴۷ پلیس راه ژاندارمری در تهران تاسیس شد. و در سال ۱۳۵۳ امور راهنمایی و رانندگی تهران طبق قانون به شهرداری واگذار گردید در نهایت ۱۲ فروردین ۱۳۷۰ با اجرای طرح ادغام نیروهای انتظامی سازمان راهنمایی و رانندگی، پلیس راه و ژاندارمری با یکدیگر ادغام شدند سپس معاونت راهنمایی رانندگی و حمل ونقل ناجا شکل گرفت.

اولین کسی که در ایران قربانی تصادف اتومبیل شد مرحوم درویش خان نوازنده و استاد تار بودند که در سال ۱۳۰۵ فوت کردند. و اولین افسر آزمایش رانندگی که نام و امضاء او در پای اوراق رانندگان زمان قاجاریه وجود دارد به زبان فرانسه نوشته شده است شخصی بنام مسیوکلین بود که بعد از وی این سمت به ناصرخان انشاء اولین متخصص نظمیه محول شد. همچنین اولین آیین نامه رانندگی در زمان وستد اهل سوئدی تهیه وتنظیم گردید.

وی در سال ۱۲۹۱ ه. ش ریاست نظمیه را به عهده داشت و حدود ۱۰ سال در این پست باقی ماندند یکی از کارهای شخص مذکور ترجمه، تنظیم نظامنامه و آیین نامه قید شده است که راننده هنگام روز در شهر و اماکن پرجمعیت ضمن حرکت از سمت راست باید با سرعت ۱۵ کیلومتر در ساعت و در خارج شهر ۲۵ کیلومتر در ساعت و شبها با ساعتی ۱۰ کیلومتر براند و یا اینکه در موقع نزدیک شدن به حیوانات از قبیل اسب و قاطر که طبعاً از صدای ماشین وحشت دارند از سرعت اتومبیل خود بکاهند و آرام حرکت کنند تا باعث وحشت و رم کردن حیوانات نشوند.

اولین چراغهای راهنمایی و رانندگی در سالهای دهه ۳۰ در تقاطع های سپه ( امام خمینی ره) ولی عصر، پل امیر بهادر، باغ ملی دروازه شمیران، گمرک و امریه نصب گردید ولی قبل از نصب این چراغها، چراغهای راهنمایی بصورت کوله پشتی بودند که دارای دو چراغ قرمز، سبز و کلیدی در جهت خاموش و روشن کردن آنها بود که کوله پشتی در پشت مامور قرار می گرفت و کلید آن روی سینه سمت چپ قرار داشت این چراغها کار می کرد و مامور با پشت کردن به طرف رانندگان اتومبیل آنان را متوقف و یا دستور حرکت به آنان می دادند.

بالاخره در سالهای ۳۹ و ۴۰ چهارراه دارای چراغ اتوماتیک گردید اولین راننده زن در ایران شخصی بنام خانم( هلن شه بنده) بود که در سال ۱۳۱۹ موفق به اخذ گواهینامه گردید و سر و صدای زیادی در مطبوعات آن زمان براه انداخت و بالاخره در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در اداره پلیس شعبه ای بنام شعبه آلات ناقله در خیابان باب همایون (درب اندرون سابق) تاسیس گردید و با ۱۰ نفر مامور که از بین پاسبانها انتخاب شده بودند کار کنترل عبور و مرور اتومبیل ها را به عهده گرفتند و علامت مشخصه آنها یا دیگر افراد پلیس بازوبند سفیدی بود که به بازوی چپ خود می بستند. ریاست این شعبه به شخصی بنام فتح ا... خان بهنام که در حقیقت اولین رئیس راهنمایی و رانندگی محسوب می شد و دارای درجه نایب اولی یعنی ستوان یکم بود واگذار گردید.

اکنون اگر به همان شهر تهران که به وصف آن پرداخته شد توجه کنیم در خواهیم یافت که تهران دارای مساحتی حدود ۸۲۰ کیلومتر مربع و بیش از هشت میلیون نفر جمعیت و افزون بر ۲.۵ میلیون اتومبیل در آن تردد می نمایند. در گستره شهر حدود ۵۰۰۰ تقاطع وجود دارد و طول خیابانهای اصلی و فرعی آن نیز حدود ۵۰۰۰ کیلومتر است و چنین وضعیتی هر چند کمتر در مراکز استانها و شهرهای بزرگ هم وجود دارد. برای انتظام عبور و مرور و اجرای مقررات راهنمایی و رانندگی در سطح کشور، معاونت راهنمایی و رانندگی در نواحی انتظامی با توجه به کمبود پرسنل، خودرو و امکانات دیگر تلاش می نمایند که ضمن خدمت به امت شهید پرور کشورمان از بروز حوادث و تصادفات رانندگی در راههای درون شهری و برون شهری جلوگیری نمایند و با اعمال قانون، رانندگان متخلف و انجام سایر اقدامات کنترلی، امنیت ترافیکی را در معابر مذکور حاکم سازند.

● تاریخچه علائم راهنمایی و رانندگی

در اروپا ظاهراً رومی ها اولین قومی بودند که در کشور خود و انگلستان از نوعی ترافیکی استفاده کردند آنها جاده ها را با سنگ هائی که " مایلیار " نامیده می شدند مشخص می کردند و کلمه " مایل " که مبنائی برای محاسبه مسافات است از همان کلمه می آید. در واقع از ابتدای سابقه علائم نشانه های مشخصی در دست نیست. بسیاری از علائم اولیه به هزینه و ابتکار افراد شخصی نصب شدند. اولین قانون مربوط به تابلوهای عبور و مرور در ۱۷۷۳ به تصویب رسید که دارای شکلهای مشخص یوده و مسئولین محلی حفظ و نگهداری جاده ها موظف شدند علائم جهت نما و راهنما را در محدوده مسئولیت خود نصب و نگهداری کنند.

اختراع و استفاده مردم از دوچرخه در اواخر قرن نوزدهم خطرهای جدیدی برای بهره گیران از معابر را مطرح ساخت و تابلوهای تازه ای بوجود آمد. تپه ها و پیچ های تند مخاطره هائی را برای دوچرخه سواران اولیه ایجاد کرده بود به همین لحاظ تابلوهای " خطر " و " احتیاط " در آن نقاط استقرار یافتند. بعضی مقامهای محلی هم به تناسب تیازها تابلوهائی را ابداع و نصب کردند که در ۱۹۰۰ حدود ۴۰۰۰ نوع از آنها در سراسر کشور وجود داشت و چون نصب آنها تابع ضوابط نبود و شکل های گوناگون در رساندن یک مفهوم بکار رفته بودند کاربری خود را از دست داده بودند.

عصر موتورها با نصب پرچم های قرمز در ۱۸۹۶ شروع شد و بعضی شرکتهای خودرو سازی کار تجاری ساخت علائم اخطاری و ممانعتی برای اتومبیلها به تصویب رسید که تابلو های " تقاطع ، شیب تند و پیچ خطرناک " را بوجود آورد یعنی یک مثلث وارونه که محیط آن قرمز رنگ می باشد و درون آن سفید بماند به معنی احتیاط و یک دایره قرمز رنگ که درون آن سفید باشد به معنی ممنوعیت است، البته ساخت و نصب علائم عبور و مرور در سی سال اول پس از تصویب قانون مذکور بر عهده سازمان های مسئول امور خودروها بود. در ۱۹۳۱ مشخص شد که سیستم علامت گذاری همراه با توسعه خودروهای موتوری رشد نیافته و یک کمیته برای بررسی سیستم تشکیل شد.

بعنوان یک نتیجه تعدادی علامت جدید در ۱۹۳۳ ابداع شد و گزارش کمیته مذکور اساس سیستم علائم ترافیکی قرار گرفت و تا ۱۹۶۰ نیز ماخذ بود.

مبنای خط کشی معابر هم آشکار نیست اما در ۱۸۴۳ در کتابی که منتشر شده می بینیم که ذکر از ضرورت استفاده از سنگ سفید در وسط خیابان و ضمناً چراغهای تقاطع ها بعمل آمده ولی عملاً بعد از جنگ چهانی اول بود که رنگ سفید بر معابر بریتانیا ظاهر شد و در اواخر دهه ۱۹۲۰ بطور گسترده استفاده گردید.

در ۱۹۲۶ اولین نشریه وزارت حمل و نقل درباره علائم راهنمایی و رانندگی انتشار یافت و در ۱۹۳۰ خط سفید در تقاطع ها بعنوان خطی که خودروها باید در پشت آن بایستند برسمیت شناخته و البته در پیچ ها و تقاطع ها و رفوژها هم بکار گرفته شد. در ۱۹۴۴ خطوط سفید برای تفکیک مسیرهای ترافیکی هم استفاده گردید. در ۱۹۵۷ خطوط سفید دوبله بعنوان کنترل کننده محل های مجاز سبقت بکار رفت و چون موفق بود در ۱۹۵۹ مقررات تکمیلی هم تصویب شد. در ۱۹۳۴ چشم گربه ای ها که منعکس کننده نور بودند استفاده شدند و در حال حاضر بیش از هفت میلیون چشم گربه ای در جاده های بریتانیا نصب شده.

بعد از جنگ جهانی دوم مباحثاتی در سازمان ملل انجام گرفت که علائم ترافیکی بصورت بین المللی در آینده و بیشتر کشورهای اروپایی آنها را تایید و استفاده کردند اما در بریتانیا نسبت به پذیرش آن عدم تمایل وجود داشت چون سیستم خودشان کاملتر بود. البته یک احتمال دیگر این بود که یک سیستم جهانی بجای سیستم اروپائی بوجود آید. بدنبال انتقادهایی که از سیستم قدیمی علائم ترافیکی مصوب ۱۹۳۳ بعمل میامد کمیته دیگری در ۱۹۶۱ تشکیل شد که کلیه علائم را مورد بررسی مجدد قرار داد. کمیته به این نتیجه رسید که بریتانیا باید اساس سیستم علائم در استان ولزبتوان از حروف و اصطلاحات زیان ولزی نیز همطراز انگلیسی استفاده کرد و البته یک کمیته تحت نظر آقای دکتر بوون دوزبانه کردن علائم را بررسی می کند. نوع حروف و اختصارات در این کمیته تهیه و به تصویب مجلس می رسد.

باید متذکر شد که پس از ساخت علائم الکترونیکی و کاربری آنها در ترافیک کدهای جدیدی بوجود آمد مثلاً چراغ زرد چشمک زن به معنی احتیاط کامل و قرمز چشمک زن به معنی ایست کامل است. دیگر اینکه خطوط هم دارای شکلهای متنوع شدند که در اروپا مقررات خاصی دارد و البته در ایران استفاده نمی شود.

نویسنده : کارنا