تولید پنبه در کشور را از یاد نبرید

گفت وگو با محمدنقی علافچی, دبیر انجمن صنفی صنایع پنبه پاک کنی خراسان

محمد علافچی متولد ۱۳۲۷ در شهرستان همدان می‌باشد. وی از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۶۴ مجری طرح پنبه شهرستان‌های کاشمر و بجنورد بوده است و از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۱ مسئول تکثیر بذر پنبه خراسان از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱ نیز به‌عنوان قائم مقام مجری طرح پنبه خراسان به فعالیت خویش در زمینه پنبه ادامه می‌دهد. در سال ۸۱ در پست کارشناس مسئول پنبه شعبه مشهد به افتخار بازنشستگی نائل و هم اکنون علاوه بر کارشناس ناظر کشت پنبه دبیری انجمن صنفی را از سال ۸۳ عهده‌دار می‌باشد. با وی پیرامون وضعیت پنبه کشور و انجمن صنفی صنایع پنبه پاک‌کنی خراسان گفت‌وگوئی انجام داده‌ایم که ملاحظه می‌کنید:

● در حال حاضر وضعیت تولید پنبه در کشور چگونه است؟ آیا در این زمینه آمار و ارقامی در اختیار دارید؟

▪ وضعیت تولید پنبه در کشور در حال حاضر اسفناک است و در تاریخ کشاورزی ایران کاهش تولید و سطح کشت از ۳۶۹ هزار هکتار در سال ۱۳۵۳ به ۱۰۰ هزار هکتار در سال ۱۳۸۵ سابقه نداشته است.

وش ورودی به کارخانجات پنبه کشور تا تاریخ ۲۷/۱۰/۸۵ حدود ۱۵۵ هزار تن می‌باشد که نسبت به سال قبل ۴۲ درصد کاهش نشان می‌دهد و پنبه محلوج موجود در کارخانجات پنبه پاک‌کنی کشور ۲۱ هزار تن گزارش گردیده است.

● وضعیت پنبه‌کاران استان خراسان چگونه و تولید پنبه در این استان چه میزانی است؟

▪ وضعیت پنبه‌کاران استان خراسان بزرگ نیز مانند دیگر استان‌ها متأثر از کاهش قیمت پنبه داخلی در سال ۸۴ که توسط ۱۰۰۰۰ ریال برای هر کیلو پنبه محلوج و ۴۰۰۰ ریال برای هر کیلو وش تولیدی بود ۳۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته و به ۸۵ هزار تن یعنی ۵۵ درصد کل کشور وش تحویلی به ۳۹ کارخانه پنبه پاک‌کنی استان خراسان بزرگ انباشته شده است.

● بزرگ‌ترین مشکلاتی که کشاورزان پنبه‌کار با آن مواجه هستند چیست برای رفع آنان تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته است؟ توسط کدام مراجع؟

▪ اگر به قیمت جهانی پنبه در بیست سال اخیر رجوع کنیم از سال ۶۲ تا سال ۸۱ به غیر از سال‌های ۷۲و۷۳ قیمت‌های جهانی پنبه بالاتر از قیمت داخلی بوده است و بدین واسطه ضمن اعلام نیاز پنبه مجموع تولیدی با اعمال نفوذ صنایع نساجی صادرات پنبه ممنوع اعلام شد و این ممنوعیت و انحصاری بودن خرید پنبه توسط نساجی‌ها خصوصاً در سال ۸۱ که اعلام شد پنبه مجموع داخلی را کیلوئی ۷۰۰۰ ریال بیشتر نخرند باعث دلسردی کشاورزان پنبه‌کار گردید و سطح کشت پنبه از ۲۰۶ هزار هکتار در سال ۸۱ به ۱۴۷۰۰۰ هکتار کاهش یافت و مجدد در سال ۸۳ به واسطه افزایش قیمت پنبه خارجی در ۶ ماهه اول سال پنبه به کیلوئی ۱۴۰۰۰ ریال رسید و تولید پنبه به ۱۳۰هزار تن بالغ گردید که به واسطه پائین آمدن قیمت جهانی پنبه در پائیز ۸۳ به هر کیلوگرم ۱۰۳ سنت و آزادسازی واردات پنبه طول تار بلند از طرف هیئت وزیران با ورود بی‌رویه در عین خودکفائی قیمت داخلی پنبه به هرکیلو ۱۰۰۰۰ ریال سقوط کرد و علاوه بر ضرر و زیان به کارخانجات پنبه پاک‌کنی و دلسردی کشاورزان برای کشت در سال بعد را به همراه داشته و در سال ۸۴ تولید به ۱۱۰ هزار تن و امسال به ۵۵ تا ۶۰ هزار تن خواهد رسید. استراتژی مشخص و به عبارت ساده‌تر فقدان استراتژی و عزم ملی در حال حاضر سبب گردیده سیاستگزاران با اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های زودگذر و فصلی (خرید پنبه مجموع توسط صندوق و صادر نمودن قسمتی از آن به خارج) شکل موجود پنبه را از یک دوره به دوره زمانی بعد انتقال دهند و تولید پنبه را به عرضه و تقاضا واگذار کنند زمانی هم که پنبه زیاد داریم قیمت‌ها را پائین بیاورند و به فکر سود آنی و کوتاه مدت به دور از دوراندیشی سطح کشت را کاهش دهند و زمانی هم که پنبه کم داریم مجبور به خرید پنبه به قیمت بالا گردند و برای کاهش تعرفه‌های دور پنبه به ترفندهای متعدد نظیر اندازه‌گیری طول تار توسط سازمان استاندارد و ورود الیاف متوسط به جای الیاف بلند در سال ۸۴ و جدیداً نیز در لوای پنبه حلاجی شده و شانه زده شده که به گواهی متخصصین صنعت نساجی حتی یک کیلو از این نوع پنبه در معاملات بین‌المللی رد و بدل نمی‌شود، مبادرت ورزند.

نبود بنیه مالی کافی، سردرگمی در عضویت یا غیر عضو بودن در شرکت‌های تعاونی پنبه‌کاران به واسطه اختلافات فی مابین اداره کل و اتحادیه پنبه‌کاران کشاورزان پنبه‌کار را از کشت پنبه دلسرد نموده است. متأسفانه چندین سال است که دولت پنبه را به حال خود رها کرده و مورد بی‌مهری قرار داده است. از لحظه بروز بحران در سال ۸۳ تا این تاریخ انجمن در خصوص ساماندهی وضع پنبه کشور هشدارهای لازم به تمامی مقامات از ریاست جمهوری گرفته تا وزارت جهاد کشاورزی کمیسیون اصل ۹۰، کمیسیون کشاورزی، وزارت صنایع، وزارت بازرگانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام وزارت اقتصاد و امور دارائی را داده و مسائل و مشکلات را مطرح و پیشنهادات زیادی ارائه نموده است که بعد از دو سال با همت مدیر کل دفتر صنایع نساجی و پوشاک و چرم وزارت صنایع و معادن جناب آقای مهندس قادریان ۲ جلسه کار گروه پنبه در سال ۸۵ تشکیل گردید و در نهایت در تاریخ ۷/۹/۸۵ جلسه‌ای در کمیسیون کشاورزی با حضور اصحاب پنبه تشکیل و منجر به صدور پیشنهاد تخصیص مبلغ ۵/۴۳۷ میلیارد ریال یارانه در بودجه کل کشور در سال ۸۶ گردیده و این حمایت را الزامی و به صرفه و صلاح ملی ارزیابی نمودند و به وزیر جهاد کشاورزی ارائه و به وزرای صنایع و معادن و بازرگانی و امور اقتصادی و دارائی رونوشت نمودند و منتظر اخذ نتیجه از طرف هیئت دولت در این خصوص می‌باشیم که انشاءالله با تخصیص این یارانه هم کشاورز پنبه‌کار ارزش واقعی وش خود را دریافت می‌نماید و هم کارخانجات ریسندگی پنبه‌ای کشور پنبه محلوج را به قیمت مناسب از کارخانجات پنبه پاک‌کنی خریداری نموده و توان رقابتی آنها را در برابر محصولات مشابه وارداتی که از طریق قانونی و یا پدیده قاچاق صورت می‌گیرد بالا می‌برد و به فکر واردات پنبه از خارج نخواهند افتاد.

● ارتباط و تعامل پنبه‌کاران با صنعتگران نساجی چگونه است؟

▪ پنبه‌کاران به واسطه این‌که در ارتباط مستقیم با کارخانجات پنبه‌ پاک‌کنی می‌باشند و تأثیر نوسانات نرخ پنبه محلوج را در ریال‌های دریافتی در ازاء تحویل وش به این کارخانجات مشاهده می‌کنند در ارتباط غیرمستقیم با صنعتگران نساجی قرار می‌گیرند و با توجه به گسترش و توسعه شبکه‌های مخابراتی و صدا و سیما و روزنامه‌ها و مجلات مرتبط با کشاورزی و صنعت در جریان بازرگانی پنبه قرار می‌گیرند و هیچ‌گونه تعاملی بین پنبه‌کاران و صنایع نساجی به‌طور مستقیم وجود ندارد حتی پنبه‌کاران از معایب و مضرات استفاده از الیاف PP و کیسه‌های پلاستیکی در جمع‌آوری وش و سردوزی کیسه‌ها به واسطه نبود تبلیغات و یا آموزش و یا بازدید و یا پخش CD آگاهی ندارند و شایسته است توسط صنایع نساجی و از طریق مدیریت‌های جهاد کشاورزی شهرستان‌های پنبه‌کاری آموزش‌های لازم در این خصوص به پنبه‌کاران داده شود ارتباط مستقیم صنایع نساجی با کشاورزان پنبه‌کار و اعلام نیاز نساجی‌ها به پنبه‌های با کیفیت بالا و خرید مستقیم وش از کشاورزان در ارتقاء کیفی پنبه‌های استحصالی تأثیر بسیار مطلوبی خواهد داشت.

● تا چه میزان ماشین‌آلات روز و تکنولوژی مدرن در کارخانجات پنبه‌ پاک‌کنی مورد استفاده و بهره‌برداری قرار می‌گیرد؟

▪ از تعداد ۳۹ کارخانه پنبه پاک‌کنی در خراسان بزرگ ۹ کارخانه مدرن و بقیه بالای ۵۰ سال قدمت دارند.

کارخانجات پنبه پاک‌کنی زمانی‌که متوجه می‌شوند هیچ مرجعی میان پنبه‌های تولیدی در یک کارخانه مدرن و یک کارخانه قدیمی توسط صنایع نساجی تفاوتی قائل نمی‌شود و نزخ پنبه به استثنای شرایط جوی تغییر پیدا نمی‌کند، انگیزه‌ای برای تولید پنبه با کیفیت بالا در آنان ایجاد نمی‌شود وقتی که صنایع نساجی به واسطه نبود نقدینگی مجبور به خرید چشم بسته پنبه محلوج از کارخانجات و تحت شرایط خاص و بدون اخذ گواهی‌نامه رقم‌بندی می‌گردند دیگر چه توقعی باید از تصفیه‌کننده داشت. شرکت‌های بزرگ خریدار پنبه مانند منترال کاتن و رالی برادر و غیره برای خرید پنبه از انگلستان یا آلمان کارشناس پنبه اعزام می‌کنند و از هر ۱۰ یا ۲۰ عدل یک نمونه پنبه گرفته و بعد از تعیین خواص کیفی و با توجه به رقم شرکت کنترل کیفیت پنبه را خریداری و صادر می‌کنند در ایران کدام‌یک از شرکت‌های نساجی این کار را انجام می‌دهد؟

● ممکن است مقایسه‌ای میان کیفیت پنبه‌های داخلی با پنبه‌های وارداتی از نظر طول الیاف، استحکام و ... انجام دهید؟

▪ لازم است در این مورد مقدمه‌ای را عنوان نمائیم به لحاظ طول الیاف ۳ نوع پنبه وجود دارد:

۱) نوع پنبه طول الیاف کوتاه که بین ۰۵/۱۹ تا ۱۹/۲۶ میلی‌متر طول تار دارد.

۲) طول الیاف متوسط که بین ۹۹/۲۶ تا ۷۵/۳۱ میلی‌متر طول تار دارد.

۳) طول الیاف بلند که بین ۵۴/۳۲ تا ۲۷۵/۴۱ میلی‌متر طول تار دارد.

همان‌طوری که در جدول شماره ۳ ملاحظه می‌فرمائید پنبه‌های ایران، هندوستان، ازبکستان، ترکمنستان، برزیل، یونان، استرالیا، پاکستان و ترکیه همگی از نوع پنبه طول تار متوسط می‌باشند. و فقط مصر هندوستان و تعدادی از کشورهای افریقا به لحاظ وجود شرایط اقلیمی خاص به تولید پنبه طول تار بلند می‌پردازند که به ازاء هر کیلو پنبه محلوج حدود ۵/۲ دلار قیمت دارد.

به‌طوری که مشاهده می‌گردد به لحاظ خواص تکنولوژی الیاف اختلاف معنی‌داری بین پنبه‌های ایران و پنبه‌های وارداتی از ازبکستان وجود ندارد و تنها در دو مورد اختلاف معنی‌دار است یک در مورد وزن خالص و ناخالص و دیگری مربوط به یکنواختی پنبه‌های یک پارت و نبود PP در پنبه‌های وارداتی که برمی‌گردد به وجود مزارع بزرگ و یک‌پارچه و برداشت با کمباین پنبه و نبود تصفیه‌چی‌های خرد در کارخانجات پنبه‌ پاک‌کنی و گرنه پنبه ایران به لحاظ این‌که دارای روزهای آفتابی فراوان و برداشت پنبهبا دست شهرت جهانی داشته و پیش از پیدایش الیاف PP در سال ۵۳ یکصد هزار تن پنبه به خارج صادر می‌گردید و رضایت خریداران را در پی داشته است.

● پیشنهاد و راهکارهای شما جهت رهائی از مشکلات موجود در پنبه کشور چیست؟ نقش انجمن صنفی صنایع پنبه پاک‌کنی استان خراسان در این مورد چیست؟

▪ در یک مکالمه تلفنی گیرنده و فرستنده وجود دارد لیکن در ارائه پیشنهاد متأسفانه در میهن اسلامی ما فقط فرستنده وجود دارد و گیرنده اگر مقام دولتی باشد برای حفظ میزی که اگر پایدار و همیشگی بود به او نمی‌‌رسید و اگر بخش خصوصی و صنایع نساجی باشند برای افزودن صفرهای جلوی حسابشان از گرفتن پیشنهاد امتناع می‌نمایند و این‌گونه می‌شود که محصولی که با خون دل و زحمات فراوان عده‌ای انگشت‌ شمار مدت‌ها درصد خودکفائی بوده و صادرات هم داشته در ورطه نابودی قرار گیرد. اگر یک هزارم توجهی که به خودکفائی گندم در کشور آن‌هم به‌ بهای از دست دادن مراتع غنی و چندهزار ساله و پیدایش طوفان‌های شن و ماسه بادی و سیل‌های عظیم در دیم‌زارهای کشور به‌دست آمده و جوائز میلیاردی که به مسئولین دفترنشین در کاخ‌های وزارت جهاد کشاورزی و ساختمان‌های مجهز مراکز استان‌ها به‌عنوان پاداش داده شده که چنان‌چه این جوائز را برای ساماندهی وضعیت پنبه کشور می‌دادند اکنون شاهد سقوط پنبه نبودیم. اگر گوش شنوائی وجود داشته باشد، پیشنهاد می‌گردد با تشکیل جلسه سوم کار گروه پنبه و تعامل با صنایع نساجی و روغن‌کشی کشور برای پنبه محلوج و تخم پنبه روغنی سال آتی قیمتی ثابت در نظر گرفته شود و صنایع نساجی متعهد به رعایت نرخ گردند تا صنایع پنبه پاک‌کنی با محاسباتی که انجام می‌دهند نرخ خرید وش مناطق مورد عمل خود را اعلام نموده تا کشاورزان پنبه‌کار با اطمینان خاطر نسبت به کشت پنبه خود و مراقبت از کشت اقدام نمایند و کارخانجات پنبه پاک‌کنی که از آشفتگی نرخ پنبه محلوج بیشترین صدمه را در سه سال اخیر دیده‌اند نیز با در نظر گرفتن سود معقول با خاطر جمع وش را از کشاورزان خریداری نمایند و چنان‌چه کشاورزان از نرخ‌های اعلام شده رضایت نداشته و برای جلوگیری از هدر رفتن سرمایه و آب و خاک به کشت‌های دیگر روی آورند و صنایع نساجی هم پنبه خود را از خارج تهیه و جنگ تعرفه‌ها هم خاتمه یابد. نقش انجمن در این مورد این است که در نشست‌های کار گروه پنبه نظرات کارخانجات پنبه پاک‌کنی را اخذ و پس از بررسی به کار گروه انتقال دهد و در این راستا از اطلاعات و آمار داخلی و خارجی و توان علمی و تجربی اعضاء استفاده خواهد نمود و با ارتباطی که، با کشاورزان پنبه‌کار به‌طور مستقیم دارد نظرات کشاورزان را نیز مدنظر قرار خواهد داد.

● در مورد انجمن صنفی پنبه پاک‌کنی خراسان، تاریخچه، اهداف راه‌اندازی، مؤسسان و رسالت‌های آن توضیحاتی ارائه فرمائید.

▪ در سال ۱۹۲۶ میلادی و ۱۳۴۵ قمری کارخانه پنبه ترقی در شهر لطف آباد شهرستان درگز تأسیس و در سال ۱۳۰۲ شمسی پنبه آمریکائی به خراسان وارد و به نام‌های فیلتانی / کوکرس هاندردویت در سطح وسیعی در خراسان بزرگ کشت گردید و تا سال ۱۳۷۱ یازده کارخانه پنبه آمریکائی مشغول به کار بوده و از سال ۱۳۷۱ تا این تاریخ ۲۹ کارخانه پنبه جدید به آن اضافه شده و در این ۷۰ سال فعالیت کارخانجات پنبه به دلیل پیچیدگی‌ خاص بازرگانی پنبه در قالب‌های غیر اصولی چندین بار جرقه تشکیل اتحادیه صنفی زده شد لیکن با توجه به این‌که فردی خارجی از مجموعه آن را اداره نمی‌نمود به شکست انجامید تا این‌که این‌جانب در سال ۸۳ بعد از ۲ سال بازنشستگی به اتفاق هیئت مؤسس که عبارت بود از مدیران کارخانجات پنبه‌ پاک‌کنی سراج احمدی تربت جام سپیدان پنبه طوس مشهد، تنباکوچی مشهد، عدل سفید فریمان، سفید گل تربت حیدریه، حامد بازفندی مشهد با تشکیل جلسات متعدد با هدف تغییر سمت و سوی رقابت‌های غیراصولی به رقابت‌های اصولی و در جهت افزایش کیفی پنبه‌های استحصالی، حمایت از تغییرات به عمل آمده توسط بخش دولتی در جهت بهبود شرایط تصفیه پنبه، رساندن پیام کارخانجات پنبه پاک‌کنی به مسئولیت در جهت رفع مشکلات و معضلات پنبه، گریز از تفکر یک‌سونگرانه و گریز از آشفتگی بازرگانی پنبه و سر و سامان دادن با بازرگانی داخلی پنبه، ایجاد بورس پنبه در خراسان رضوی، و انجام امر رقم‌بندی پنبه با استفاده از دستگاه HVI در جهت کاهش خطای بصری در رقم‌بندی فصلی و سنتی، ایجاد تعامل و ارتباط مثبت و منطقی با صنایع نساجی و رساندن پیام آنان به اعضاء انجمن، اخذ اطلاعات و آمار سطح زیر کشت تولید نرخ‌های داخلی و خارجی و تحولات جهانی پنبه و ارائه آن به اعضاء را می‌توان نام برد که امید است با استعانت از خداوند بزرگ و یاری دولتمردان محترم و صنایع نساجی باز هم مجدداً شاهد شکوفائی بهینه کشت و صنعت پنبه در کشور باشیم.