GPL پروانه ای برای تضمین آزادی

نگاهی به آمار پروژه های میزبانی شده در سایت freshmeat net نشان می دهد که ۶۸ درصد پروژه ها با پروانه GPL ثبت شده اند در این مقاله سعی می کنیم دلایل محبوبیت این پروانه بین توسعه دهندگان نرم افزارهای آزاد و متن باز را بررسی کنیم

دیدگاهی که بنیاد نرم‌افزار آزاد – که از این به بعد آن را FSF معادل Free Software Foundation می‌نامیم - درباره آزادی لازم در خصوص نرم‌افزار دارد در پروانه محصول این بنیاد متبلور می‌شود. پروانه GNU General Public License را می‌توان «پروانه جامع همگانی گنو» ترجمه کرد. نام متداول این پروانه GNU GPL است و ترجمه فارسی ندارد.

نگاهی به آمار پروژه‌های میزبانی شده در سایت freshmeat.net نشان می‌دهد که ۶۸ درصد پروژه‌ها با پروانه GPL ثبت شده‌اند. در این مقاله سعی می‌کنیم دلایل محبوبیت این پروانه بین توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز را بررسی کنیم.

● دیدگاه

GPL نتیجه نوع نگاه FSF به موضوع نرم‌افزار است. این نگاه پیش‌تر در مقاله‌ای از همین مجله الکترونیک توضیح داده شد و در اینجا فقط به نکات مهم مربوطه اشاره خواهیم کرد. بنا بر نظر FSF یک نرم‌افزار برای آنکه نرم‌افزار آزاد به حساب آید باید چهار نوع آزادی برای کاربران فراهم آورد که عبارتند از:

آزادی اجرای برنامه برای هر منظوری (آزادی ۰) و آزادی مطالعه و بررسی چگونگی عملکرد برنامه و تغییر آن برای نیاز خود (آزادی ۱). دسترسی به کد منبع یک پیش‌شرط برای این آزادی است.

آزادی توزیع مجدد کپی‌هایی از آن، به این ترتیب شما می‌توانید به همسایگان [اطرافیان] خود کمک کنید (آزادی ۲). آزادی بهبود برنامه و انتشار این تغییرات برای عموم، به این وسیله تمام جامعه از آن بهره می‌برند (آزادی ۳). دسترسی به کد منبع یک پیش‌شرط برای این آزادی است.

در مقدمه پروانه تصریح شده که قصد GPL دفاع از آزادی‌های برنامه‌نویسان، توسعه‌دهندگان و کاربران است. آزادی‌هایی که FSF بر آن‌ها تاکید دارد، اما این‌ها امکاناتی هستند که هر نرم‌افزاری که با کد منبع و در عرصه عمومی، بی‌هیچ مجوزی منتشر شود نیز به افراد می‌دهد. برای مثال، پروانه BSD هیچ محدویتی برای نوع انتشار مجدد نرم‌افزارهای منتشر شده با آن پروانه در نظر نگرفته اما GPL تاکید می‌کند که محدودیت‌هایی وضع کرده تا از سلب حقوق افرادی که از این مجوز برای توزیع نرم‌افزارشان استفاده می‌کنند جلوگیری کند.

گروهی، از جمله طرفداران پروانه BSD معتقدند که هر نوع محدودیتی حتی اگر برای تضمین آزاد ماندن نرم‌افزار وضع شود، در واقع آزادی را مخدوش کرده است. می‌توان گفت این اختلاف دیدگاه، تفاوت نظری تفکر حاکم بر پروانه GPL در مقابل طرز فکر ارایه‌دهنده پروانه BSD است که یکی آزادی را بدون تضمین آن ناقص و دیگری آزادی را با هر تضمینی برای آن مخدوش می‌داند.

● شیوه حقوقی

از متن پروانه GPL مشخص است که با وجود تلاش برای رعایت اعتبار حقوقی، متن، لحنی صمیمی و بی‌پیرایه دارد. نویسندگان پروانه بیش از اینکه به قطعیت استدلالشان در دادگاه فکر کنند در پی انتقال مفهوم مورد نظر به کاربران پروانه‌اند. در نتیجه پروانه از لغات و اصطلاحات خشک و پیچیده حقوقی خالی است و به جای آن با کلماتی ساده و واضح بنا شده است. GPL در همه بخش‌های خود اشاره می‌کند که برای تعهد به این پروانه، کافیست به آن یا در حقیقت به دیدگاه پشت متن، عمل شود و نیازی نیست در پی این باشیم که آیا دیگران نیز به تعهد خود عمل می‌کنند یا خیر؟ این موضوع مربوط به ما نیست و به عبارت دیگر ما را از تفحص در کار دیگران باز می‌دارد. عملی که در بسیاری از مجوزهای دیگر، افراد را تشویق به انجام آن و گزارش موارد خلاف تعهد در ازای دریافت جایزه می‌کند.

GPL بر بستر قانون، حق تالیف تعهدنامه‌ای را فراهم می‌آورد که به جای محدود کردن دانش برای کسب سود مادی، تنها امکان انتقال، انتشار و ارتقا دانش را میسر می‌کند. پول درآوردن نیز مذموم نیست به شرط اینکه به منافع تکثیر دانش در جوامع لطمه نزند. علاوه بر این در پروانه GPL مشخص شده که توزیع‌کننده نرم‌افزار با این مجوز هیچ‌گونه تعهدی در قبال برنامه ندارد. برنامه «همان است که هست» و توزیع‌کننده مسوولیتی در قبال اجرا یا برای پشتیبانی از نرم‌افزار بر عهده نمی‌گیرد. مگر آنکه در قراردادی جدا چنین مسوولیتی تایید شود.

● نتایج

وقتی نرم‌افزاری با پروانه GPL منتشر می‌شود فضایی چند وجهی در اطراف آن شکل می‌گیرد. از یک طرف امکان بی‌پایان توزیع و ارتقا آن پدید می‌آید و از طرف دیگر همواره نرم‌افزار خصوصیات نرم‌افزار آزاد را با تعریف FSF حفظ خواهد کرد. همچنین امکان انواع خدمات‌رسانی مربوط به آن نرم‌افزار از توسعه آن در شاخه‌های خاص –البته اگر چنین قابلیت‌هایی داشته باشد– تا پشتیبانی فنی شکل می‌گیرد. چنین فضایی امکان می‌دهد تا نرم‌افزار به جای تبدیل شدن به ابزار کاسبی کاسبکاران –بخوانید Businessman– به یک وسیله کسب درآمد برنامه‌نویسان در ازای خدماتی که ارایه می‌دهند تبدیل شود.

علاوه بر این، روح حاکم بر GPL افراد را تشویق می‌کند تا به جای جست‌وجو در کارهای غلط دیگران، کار خود را درست انجام دهند و در اختیار بقیه افراد جامعه بگذارند. تمام این‌ها و مهم‌تر از همه روح انسانی و اخلاق‌گرای پروانه GPL می‌تواند دلایل محبوبیتش در میان برنامه‌نویسان باشد.