۱۷ شهریور ۱۲۸۵ ـ نامه سفارت انگلستان به دولت متبوع و برکناری و تبعید عین الدوله

۳۴ روز پس از امضای فرمان مشروطیت، مظفرالدین شاه قاجار در ظاهر برای جلب مشروطه خواهان و در باطن بر اثر فشار انگلستان، ۸ سپتامبر ۱۹۰۶(شهریور ۱۲۸۵ خورشیدی) بلافاصله پس از تایید …

۳۴ روز پس از امضای فرمان مشروطیت، مظفرالدین شاه قاجار در ظاهر برای جلب مشروطه خواهان و در باطن بر اثر فشار انگلستان، ۸ سپتامبر ۱۹۰۶(شهریور ۱۲۸۵ خورشیدی) بلافاصله پس از تایید آیین نامه انتخابات مجلس، حکم برکناری عین الدوله (عبدالمجید میرزا) را از رئیس الوزرایی صادر و وی را از تهران تبعید کرد. عین الدوله از مخالفان مشروطه شدن سلطنت بود و با این کار ضدیت فراوان کرده بود و چندبار هم از انگلیسی ها خواسته بود که از ادامه حمایت از مشروطه شدن ایران دست بردارند. طبق خاطرات بعضی رجال آن دوره، عین الدوله بارها گفته بود که در شرایط موجود، مشروطه جز تامین منافع تنی چند از رجال و بازرگانان و باز شدن هر چه بیشتر دست انگلیسی ها چیز دیگری عاید نخواهد کرد و سودی برای عوام الناس نخواهد داشت . وی ازجمله کسانی بود که مشوقان به سفارت انگلستان را خائن می پنداشتند. اسنادی که بعدا انتشار یافت نشان داد که چند روز پیش از برکناری عین الدوله که در جبار بودن او تردید نیست رئیس هیات نمایندگی انگلستان در تهران به لندن گزارش کرده بود که دولت روسیه که روی دربار قاجاریه نفوذ فراوان دارد مظفرالدین شاه را تشویق به پس گرفتن امضای خود و لغو فرمان مشروطیت و دست کم تعلیق آن می کند .در این گزارش ضمن اشاره به نگرانی دولت روسیه از وضعیت خود و مستعمراتش در قفقاز از تحول اخیر ایران، نوشته شده است که دولت روسیه از این که سفارت انگلستان در تهران از متحصصنین به خوبی پذیرایی و توجه مردم را نسبت به خود جلب کرده است حسادت و احساس شکست می کند و به همین لحاظ هرچه بیشتر به شاه نزدیک شده است. دوستی شاه با دربار روسیه اینک بیش از هروقت دیگر است و عین الدوله از استفاده از هر فرصتی بر ضد منافع انگلستان خودداری نمی کند.

برخی از مورخان ، پناهنده شدن شماری از تبریزیان معترض به ظلم و استبداد محمد علی میرزا ولیعهد وقت به کنسولگری انگلستان در آن شهر در پایان شهریور ماه ۱۲۸۵ را نتیجه تشویق آنان از سوی عوامل انگلستان و جزئی از رقابت انگلستان و روسیه دانسته اند.

این تحولات درست یک سال پیش از امضای قرارداد سن پترزبورگ و تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ صورت گرفت.