روزی که نفت نباشد

انگار اگر ایران منابع غنی نفت در اختیار نداشت اوضاع بسیار بهتر بود دولت ها نمی توانستند به سادگی برنامه های اقتصادی خود را برمبنای درآمدهای نفتی طراحی کرده و آسوده خاطر درآمد نفت را به حراج گذارند

انگار اگر ایران منابع غنی نفت در اختیار نداشت اوضاع بسیار بهتر بود. دولت‌ها نمی‌توانستند به سادگی‌ برنامه‌های اقتصادی خود را برمبنای درآمدهای نفتی طراحی کرده و آسوده‌خاطر درآمد نفت را به حراج‌گذارند. درعین حال مصرف نفت،گاز و بنزین به عنوان منابع سوخت فسیلی در فرهنگ و اقتصاد کشور آنقدر بی‌ارزش جلوه نمی‌کرد که به پرداخت یارانه در طول سالیان بسیار عملا مجانی باشد و مردم نیز به واسطه چنین یارانه‌ای قدر این نعمات را ندانند. یکصد سال از هنگامی که در ایران نفت رسما استخراج شد می‌گذرد و در این سال‌ها نفت به منبعی بدل شده که اقتصاد ایران را به سادگی از مسیر توسعه بیرون کشیده و عملا به ورطه روزمرگی در عرصه اقتصاد کشیده است.

اکنون با عرضه مجانی سوخت در ایران و عدم فروش آن به نرخ واقعی روزی خواهد رسید که ایران به جرگه کشورهایی می‌پیوندد که بحران سوخت را تجربه می‌کند. این اتفاق در مورد کشوری که خود بر روی منابع سرشار نفت خوابیده خنده‌آور است. هرچند که ضعف برنامه‌ریزی برای مصرف سوخت در ایران این فکاهی را دیر یا زود به واقعیت بدل خواهد کرد. معضل مصرف بی‌رویه بنزین در ایران بیش از سایر منابع انرژی در کشور بحران‌ساز شده است و در سال‌های اخیر بحق معضلی است که بخش عمده اقتصاد دولت‌ها را متوجه خود کرده است. هرچند برنامه‌ریزی‌های جسته‌گریخته آنان در عمل باری به واسطه برداشت بنزین از دوش اقتصاد ایران برنداشته است.

دولت نهم به عنوان یکی از مدعیان اصلی حل بحران بنزین در میان دولت‌هایی که تا کنون بر سر کار آمده‌اند در سه سال گذشته برنامه‌ریزی‌های بسیاری را انجام داده است اما هنوز نتوانسته به شعارهای انتخاباتی سه سال قبل خود در راستای ساماندهی معضل بنزین عمل کند.

در عمل به جای برنامه‌ریزی‌های بنیادی با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین تلاش کرده است که ضمن کاهش مصرف این فرآورده گران‌قیمت در برداشت از حساب ذخیره ارزی برای واردات بنزین صرفه‌جویی کند. هرچند در عمل چنین چیزی میسر نبوده و برای امسال نیز دولت به رقم حذف برخی سهمیه‌ها و آزاد‌سازی نرخ بنزین سوپر مجبور به برداشت از حساب ذخیره ارزی است.

اگرچه مردم در ایران به دلیل قیمت ارزان منابع انرژی به مصرف بی‌رویه عادت دارند اما در نهایت این دولت‌ها هستند که به دلیل نبود برنامه‌ریزی مردم را به این شیوه زندگی عادت داده‌اند. انگار قرار است چون ایران از منابع سرشار نفت و انرژی برخوردار است مردم بر سر سفره پول نفت به زندگی روزمره بپردازند و این دقیقا همان چیزی است که احمدی‌نژاد به مردم وعده داد تا بتواند زمام امور را با رئیس‌جمهور شدنش به دست گیرد.

شاید امروز زمان آن فرا رسیده تا مردم و دولت هر دو باور کنند که زمان بهره‌برداری سیاسی از انرژی به پایان رسیده و باید تا فرصت باقی است از منابع انرژی در کشور برای برنامه‌های اساسی در عرصه توسعه استفاده کرد؛ برنامه‌ریزی‌ای برای استفاده از درآمد نفت در جهت ساماندهی زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی تا روزی فرا رسد که درآمد نفت تنها ذخیره‌سازی شود. اگرچه دولت فعلی بر آن است تا سهمیه‌بندی بنزین را راهکاری نهادینه برای سازماندهی مصرف سوخت در کشور بدل کند اما کارشناسان بسیاری به انتقاد از این سیاست پرداخته‌اند.

این در حالی‌ است که سیاست‌های اقتصادی دولت نفت‌محور طراحی شده و خود اقدامی در راستای به هدر دادن منابع انرژی در کشور محسوب می‌شود.

بحران انرژی در جهان با بالارفتن قیمت نفت بالا گرفته و این در حالی است که در ایران به جای جدی گرفتن این بحران که هر روز می‌تواند دامنه‌دار شده و به کشورهای تولید‌کننده نفت چون ایران نیز سرایت کند، درآمدهای نفتی به منبع دخل و خرج روزمره برای دولت و ملت بدل شده و حتی گران شدن آن مایه خرسندی است. اما باید اندیشید از آن روزی که این منابع انرژی رو به پایان گذاشته و همه چیز به پایان رسد. معلوم نیست که آن روز بر سر اقتصاد نفت‌محور ایران چه خواهد آمد. در حالی که آن روز زیاد دور نیست.