نگاهی به وضعیت بهره برداری ازمنابع نفت و گاز دریای خزر

پتانسیل زیادی برای تولید نفت و گاز طبیعی در این منطقه وجود دارد به وسیله چند عامل تهدید می شودکه از آن جمله می توان به فقدان زیر ساختهای صادراتی مناسب, عدم توافق برمسیرهای صادراتی و مجادلات مرزی بین کشورهای ساحلی اشاره کرد بنا بر برخی گزارشها, منابع اثبات شده نفت و گاز طبیعی این منطقه به ترتیب بیش از ۳و ۴ درصد کل منابع جهان برآورد می شود

ناحیه دریای خزر شامل ۵ کشور آذربایجان ، قزاقستان ، ترکمنستان ، روسیه و ایران و همچنین ازبکستان (که اگر چه دارای مرز مشترک با دریا نمی‌باشد ولی بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی منطقه است) در دهه آینده نقش بسیار مهمی در بازار انرژی جهان ایفا خواهد نمود, زیرا پتانسیل زیادی برای تولید نفت و گاز طبیعی در این منطقه وجود دارد پتانسیل زیادی که برای تولید نفت و گاز د راین منطقه وجود دارد.

● شرایط منطقه دریای خزر

پتانسیل زیادی برای تولید نفت و گاز طبیعی در این منطقه وجود دارد به وسیله چند عامل تهدید می‌شودکه از آن جمله می‌توان به فقدان زیر ساختهای صادراتی مناسب، عدم توافق برمسیرهای صادراتی و مجادلات مرزی بین کشورهای ساحلی اشاره کرد. بنا بر برخی گزارشها، منابع اثبات شده نفت و گاز طبیعی این منطقه به ترتیب بیش از ۳و ۴ درصد کل منابع جهان برآورد می‌شود . در حال حاضر کشورهای منطقه دریای خزر به واسطه‌ درگیری در مشکلات اقتصادی و بی‌ثباتی‌های سیاسی، تولید کنندگان ضعیفی هستند. بعد از فروپاشی شوروی سابق اقتصاد این کشورها به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است.

اگر چه در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ این کشورها از رشد اقتصادی برخوردار بودند و لیکن میزان تولید خالص ملی در کشورهایی مثل آذربایجان, قزاقزستان و ترکمنستان زیر حد سا ل۱۹۹۲ قرار داشته است . ولی ازبکستان رشد بیشتری را نشان داده است . در دو کشور آذربایجان و قزاقستان (به عنوان بزرگترین تولید کنندگان نفت منطقه) به ترتیب ۴۹% و ۲۶% از جمعیت زیر خط فقر زندگی می‌کنند . بهبود شرایط موجود، به توسعه موفق پتانسیل نفت و گاز طبیعی منطقه بستگی خواهد داشت . اگر چه تاکنون توافق همه جانبه‌ای بین ۵ کشور ساحلی جهت تقسیم منابع دریا صورت نگرفته است ولی در ماه می سال ۲۰۰۳ سه کشور روسیه، آذربایجان و قزاقستان با امضای تفاهم نامه، ۶۴% شمالی دریای خزر را به طور نامساوی بین خود تقسیم کردند که سهم قزاقستان ۲۷%، روسیه ۱۹% و آذربایجان ۱۸% بوده است . نمایندگان ایران و ترکمنستان با وجودی که در این جلسه حضور داشتند ، از امضای تفاهم نامه خوداری کردند. علت عدم توافق ایران در این مذاکره این بود که طبق توافق انجام شده بین ۳ کشور فوق‌الذکر سهم ایران از دریای خزر حدود ۱۲% تا ۱۳% خواهد بود در حالی که ایران خواستار تقسیم مساوی منابع دریا بین کشورهای همسایه (هرکدام ۲۰% ) می‌باشد.

در مارس ۲۰۰۲ وزیر نفت ایران اظهار داشت که ایران عملیات اکتشاف را در ۲۰% سهم دولتش در زمان کوتاهی آ‎غاز خواهد کرد و به هیچ کمپانی دیگری اجازه دخالت در این ناحیه را نخواهد داد. به هر جهت علی‌رغم فقدان توافق کلی و جامع منطقه‌ای, پروژههای بین‌المللی بزرگی جهت توسعه میادین هیدروکربوری در این منطقه در دست اقدام قرار گرفته است.

● منابع نفت دریای خزر

منابع نفتی اثبات شده دریای خزر بین ۱۷ تا ۳۳ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. در سال ۲۰۰۲ تولید نفت منطقه حدود ۶//۱ میلیون بشکه در روز گزارش شده است که معادل تولید سالانه دومین تولید کننده نفت منطقه آمریکای جنوبی یعنی برزیل است وپیش بینی می‌شود در سال ۲۰۱۰،کشورهای منطقه خزر بین ۳ تا ۷//۴ میلیون بشکه تولید کنند که این مقدار بیش از تولید سالانه بزرگترین تولید کننده نفت آمریکای جنوبی یعنی ونزوئلا خواهد بود..بیشترین تلاشها برای تولید نفت در دو کشور قزاقستان و آذربایجان مشاهده شده است و سرمایه گذاریهای متعددی در این دو کشور انجام شده است که برای نمونه می‌توان به منطقه‌kashagan قزاقستان اشاره نمود که ذخایر آن حدود ۷-۹ میلیارد بشکه معادل نفت خام برآورد می‌شود و می‌توان با استفاده از تکنیکهای بتزیابی ثانویه مقدار آنرا به ۹- ۱۳ میلیارد بشکه هم افزایش داد. در مقایسه ، دیگر کشورهای منطقه بعد از فروپاشی شوروی سابق پیشرفت کمتری در این زمینه داشته‌اند . ترکمنستان و ازبکستان به واسطه داشتن منابع کمتر نسبت به کشورهای مجاور و رژیم‌های سیاسی عشق‌آباد و تاشکند ، کمتر مورد توجه سرمایه گذاران خارجی قرار گرفته‌اند. توسعه میادین نفت گاز در روسیه و ایران نیز به طور مشابهی متوقف شده است. اگر چه گزارشهایی مبنی بر انجام پروژه های اکتشافی در این دو کشور منتشر شده است.

● منابع گاز طبیعی دریای خزر

بنا بر برخی گزارشها, پتانسیل گاز طبیعی منطقه بسیار قابل توجه تر از پتانسیل نفت آن است . منابع اثبات شده گاز طبیعی منطقه در حدود TCF ۲۳۲ برآورد می‌شود که معادل منابع گاز طبیعی عربستان سعودی است . تولید گاز طبیعی منطقه در سال ۲۰۰۱ حدود TCF ۵/۴ گزارش شده که معادل مجموع تولید مناطق آمریکای جنوبی ، مرکزی و مکزیک است. ولی شرکتها و دولتها علاقه بیشتری برای سرمایه گذاری در بخش نفت از خود نشان می‌دهند, چون راه‌ا ندازی پروژه‌های جدید گاز طبیعی نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارد. لذا تولید گاز طبیعی منطقه بعد از استقلال کشورهای شوروی سابق رشد کندی داشته است و تنها سرمایه‌گذاری خارجی قابل توجه در بخش گاز در شاه دنیز آذربایجان صورت گرفته است. این منطقه هنوز نیازمند سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در پروژه‌های بالا دستی گاز است تا پتانسیل کامل آن شناخته شود.

بزرگترین تولید کنندگان نفت منطقه یعنی آذربایجان و قزاقستان وارد کنندگان گاز طبیعی هستند و عمده گاز مصرفی خود را از ازبکستان و روسیه خریداری می‌کنند این دو کشور جهت رفع نیاز خود تصمیمات جدیدی جهت تولید گاز طبیعی اتخاذ نموده اند که ظرف دهه آینده صادر کننده این محصول باشند. به نظر می‌رسد منابع دریایی شاه دنیز آذربایجان که یکی از بزرگترین میادین گاز طبیعی کشف شده جهان در ۲۰ سال گذشته است در سال ۲۰۰۶ با تولیدی در حدود ۲۹۶ میلیارد فوت مکعب در سال گاز طبیعی, آغاز به کار کند.