توجه به روند اجتماعی شدن در خانواده

اجتماعی شدن فرآیندی است که طی آن فرزند آدمی شئون زندگی خارج از خانه, آداب حیات جمعی و ارتباط با دیگران را می آموزد و با آن هماهنگ می شود

اجتماعی‌شدن فرآیندی است که طی آن فرزند آدمی شئون زندگی خارج از خانه، آداب حیات جمعی و ارتباط با دیگران را می‌آموزد و با آن هماهنگ می‌شود.

از آنجا که انسان براساس فطرت، موجودی اجتماعی است و در جامعه زندگی می‌کند این فرآیند چند بعدی از سنین پایین شروع می‌شود و بخشی از تطبیق عاطفی، روانی و جسمی با محیط طی مراحل رشد را دربر می‌گیرد. با این حال، اجتماعی‌شدن به مفهوم دقیق کلمه که اصول اولیه زندگی در میان جمع را شناسایی می‌کند و می‌آموزد از ۷ سالگی آغاز می‌شود. با ورود به مدرسه و حضور در میان گروه همسالان و مربیان زندگی اجتماعی مرحله‌ای تازه را تجربه می‌کند که تا دوران بلوغ ادامه دارد. بلوغ، نقطه‌عطف فرآیند اجتماعی‌شدن است که مانند دیگی در همجوشی ویژگی‌ها و مهارت‌های فردی و اجتماعی را قوام می‌دهد و خمیره شخصیت فرد را می‌پزد و شکل می‌دهد. پس از آن نیز فرآیند اجتماعی شدن با چراغ خاموش حرکت می‌کند و همگام تحولات اجتماعی مدام تغییر شکل می‌دهد و ارتقا می‌یابد. از دیدگاه رفتارشناسی این فرآیند پویا از طریق تاثیرات علت و معلولی زنجیره‌وار می‌تواند تکامل یا نقصان حیات یک جامعه را تعیین کند. اصول و قواعد فرآیند اجتماعی‌شدن و آسیب‌شناسی آن در جامعه ایرانی موضوع نوشتاری است که در ادامه می‌خوانید.

● نقص در اجتماعی‌شدن و مشکلات ساختاری

بخش بزرگی از مشکلات بنیادی در زندگی اجتماعی از نقص یا کارکردهای منفی فرآیند اجتماعی‌شدن در گروه‌های کلان، اقشار مختلف یا توده‌های نسلی ناشی می‌شود. این فرآیند مجموعه شرایطی برای هماهنگی و سازگاری فرد با جامعه پدید می‌آورد و وی را در مسیر پویایی حیات اجتماعی و کارکردهای سازنده آن به کار می‌گیرد. بویژه آن که جوامع امروزی مدام در حال تجربه تحولات جدید است و ناهمگونی از قابلیت انعطاف و انطباق آن نیز می‌کاهد. از این منظر، هنگامی که درباره مشکلات حوزه‌های شهروندی، آپارتمان‌نشینی، ادب اجتماعی، فرهنگ ترافیکی، اداری و رفتاری سخن می‌گوییم در حقیقت ضعف فرآیند اجتماعی‌شدن را نشانه رفته‌ایم.

دکتر شیوا علیپور، متخصص علوم تربیتی طیف وسیعی از مشکلات امروزی جامعه را معلول کارکردهای ناقص و حتی منفی فرآیند اجتماعی‌شدن می‌داند و در این باره توضیح می‌دهد: «اساس فرآیند اجتماعی‌شدن در خانه و از سنین پایین شکل می‌گیرد. کودک از طریق رفتارهای والدین و با آشنایی با نگرش آنها درباره زندگی جمعی قواعد ارتباط با دیگران، رعایت حقوق سایرین، آداب عضویت در گروه‌های اجتماعی و... را می‌آموزد. طی این فرآیند او یاد می‌گیرد که باید رفتاری مسالمت‌آمیز با دیگران داشته باشد، در استفاده از وسایل عمومی حق تقدم را رعایت کند، در حوزه‌های مختلف نظیر فرهنگ شهروندی، آپارتمان‌نشینی، رابطه با همسایگان، کسبه و نزدیکان قوانین رسمی و عرفی را بشناسد و به آنها پایبند باشد. فرآیند اجتماعی‌شدن ابعاد مختلفی دارد اما مهم‌ترین لازمه آن آموزش است. این آموزش‌ها از نهادهایی نظیر خانه و خانواده، مراکز رسمی و رسانه‌‌ای و مدرسه به کودک و نوجوان ارائه می‌شود و بالطبع نقش خانواده و والدین در این باره پررنگ‌تر است.

● خانواده، بسترسازگاری

واکاوی نقش خانواده بر فرآیند اجتماعی‌شدن و نحوه تاثیرگذاری آن می‌تواند در شناخت فرصت‌ها و نارسایی‌های پیش روی این فرآیند کمک کند.

علیپور در این باره الگوی رشد را معیار قرار می‌دهد و می‌گوید: «در دوران کودکی سازگاری فرزند با محیط خانه، اعضای خانواده، گروه همسالان، اشیاء و اسباب‌بازی‌ها عاملی تعیین‌کننده است. ناسازگاری علتی دارد که اگر برطرف نشود و سازگاری و انعطاف‌پذیری را به یک اصل در ارتباطات تبدیل نکند دافعه آسیب‌های ناشی از مخالفت با قواعد زندگی جمعی را در بزرگسالی به رفتارهای اجتماعی تسری می‌دهد. بر این اساس، خانواده‌های ناهمگن و در معرض آسیب محل رشد بزهکاران و اجتماع‌ستیزان آینده هستند.

امین رحیمی