درباره فیلم «احضارشدگان»

این قرار است یادداشتی بر فیلم «احضارشدگان»، جدیدترین کار آرش معیریان باشد که مدتی است روی پرده سینماهاست؛ همین و بس. فیلمی که کارگردانش مدعی شده فیلمش در ژانر وحشت است ولی تنها …

این قرار است یادداشتی بر فیلم «احضارشدگان»، جدیدترین کار آرش معیریان باشد که مدتی است روی پرده سینماهاست؛ همین و بس. فیلمی که کارگردانش مدعی شده فیلمش در ژانر وحشت است ولی تنها حامی‌اش یک ارگان رسمی است که عقیده دارد فیلمی اخلاقی است.

آرش معیریان به جز فیلم‌هایی که آنها را تدوین کرده تا پیش از «احضارشدگان» چهار فیلم هم کارگردانی کرده است: «کما»، «شارلاتان»‌، «چپ‌دست»و«آنکه به دریا می‌رود». شخصاً از تماشای سه فیلم اول (به‌خصوص فیلم سوم و حمید گودرزی زنده و سرحالش) لذت بردم و یادم می‌آید که اکثر منتقدان مشهور هم مشکل چندانی با این فیلم‌ها نداشتند. فیلم‌هایی در حد ادعای خود و سازنده‌شان و بدون مصاحبه‌های غلاظ و شدادی که متأسفانه به تازگی در بین کارگردانان کمتر اسم و رسم‌دار ایرانی مد شده است، سه فیلم مفرح و جذاب که از هر نظر با استانداردهای سینمای ایران منطبق بودند و فیلم‌هایی که می‌شد به‌راحتی در سالن سینما نشست و تماشایشان کرد.

اما داستان این فیلم آخری فرق می‌کند. معیریان تصمیم گرفته در ژانر وحشت فیلم بسازد و حاصلش شده «احضارشدگان». اگر ملاک موفقیت یک فیلم هارور را نه وحشت تماشاگران که لااقل نترکیدن صدای خنده اکثریت آنها در سکانس‌های کلیدی فیلم بدانیم، «احضارشدگان» ول معطل است. خود آقای معیریان هم این نکته را به خوبی می‌داند و در هر بحث‌وجدل میدانی و غیرمیدانی هم قابل اثبات است.

شهرام حقیقت‌دوست (عماد) و مهدی سلوکی (امید) دو برادرند که بعد از مرگ پدرشان سر ارث و میراث اختلاف پیدا کرده‌اند. عماد قرص‌های توهم‌زا مصرف می‌کند و بعد از بیخ پیدا کردن کار شرکت می‌رود سراغ امید. در ویلای امید درگیری ایجاد می‌شود و آخر فیلم ما می‌فهمیم که عماد اگر قرص نزند آدم خیلی خوبی است.

کارگردان به جای توضیح درباره فیلمش این طرف و آن طرف مصاحبه کرده و از منتقدان ایراد گرفته است. کاش معیریان که مدعی تسلط بر ژانر است راجع به فیلمش توضیح می‌داد و مثلاً معلوم می‌کرد ساب‌ژانر «احضارشدگان» چیست؟ اگر فرض را بر اسلشر بودن فیلم بگیریم آیا کارگردان مدعی حاضر است بنشیند و با صاحبنظران سینمایی درباره میزان انطباق فیلمش با اقتضائات و لوازم یک اسلشر بحث کند؟ اصلاً آیا چنین کاری حرفه‌ای است؟ مثلاً در سینمای جریان اصلی هالیوود کارگردان فیلم می‌سازد و بعد می‌آید سروصدا راه می‌اندازد که این فیلم ژانر است و داستان درش مهم نیست و اصلاً شما کاره‌ای نیستید و بروید بگوئید فلانی بیاید؟ این داستانی بود که فریدون جیرانی بعد از اکران فیلم «پارک وی» (که «احضارشدگان» حتماً از آن بهتر است) آغازش کرد وحسن حسینی هم دو سه‌بار مفصل مصاحبه کرد و همان‌طور که از اول هم پیش‌بینی می‌شد حدواندازه فیلم جیرانی را تعیین کرد. فیلمی به نمایش در می‌آید و منتقدان مطابق وظیفه‌شان درباره آن می‌نویسند و نظر می‌دهند. کار کارگردان فیلم ساختن است و مسئولیت منتقدان حرف زدن و متأسفانه مدت‌هاست که این قضیه در سینمای ایران برعکس شده است.

اولین ایراد فیلم بازیگرگزینی آن است (که در این‌زمینه «پارک وی» موفق‌تر بود). شهرام حقیقت‌دوست و به‌خصوص مهدی سلوکی بر طبق کدام اصل کستینگ برای بازی در یک فیلم ترسناک انتخاب شده‌اند؟ژانر وحشت و ساب‌ژانر اسلشر لوازمی دارد و معیریان مدعی است که در فیلمش تمام آنها را رعایت کرده است. حضور یک قاتل روانی در داستان که از کشتن قربانیانش لذت می‌برد و حتماً انگیزه مادی و معمولی برای جنایت‌هایش ندارد و انجام قتل‌ها با شی نوک‌تیز (معمولاً چاقو) از دیگر مقتضیات اسلشر است. عماد روانی نیست و حتی اگر بتوانیم متوهم بودن او را معادل روانی و سادومازوخیست بودنش بگیریم هم مشکل حل نمی‌شود چون اصولاً انگیزه عماد از رفتن به ویلای برادرش انگیزه‌ای منطقی و مادی است. تازه آخر فیلم متوجه می‌شویم که اصلاً قتلی رخ نداده و تمام صحنه‌های خونریزی جزو توهمات عماد بوده است.

اگر «احضارشدگان» را یک فیلم توهمی بدانیم باز هم قضیه حل نمی‌شود. در این‌گونه فیلم‌ها باز هم کاراکتر متوهم انگیزه مادی ندارد، پس عماد نمی‌تواند در این قالب بگنجد. ضمن اینکه در نمونه‌های مشهور این زیر ژانر تنها شخصیت اصلی دچار توهم است و اصلاً درام فیلم در بستر کنتراست دیده‌ها و شنیده‌های متوهمانه او و بقیه شخصیت‌ها شکل می‌گیرد. در «احضارشدگان» همه درگیر توهمند و کارگردان خیال کرده این‌طوری بهتر می‌تواند بیننده را درگیر کند. (امیدوارم معیریان نخواهد بگوید فیلم دارد از نقطه‌نظر عماد روایت می‌شود). تازه بهتر است آن تم عجیب‌وغریب دخترک و واقعی یا غیرواقعی بودنش را در فیلمنامه اصلاً جدی نگیریم.

«احضارشدگان» فیلم ضعیف و غیرقابل‌قبولی است و طبیعی است که در آرای منتقدان دایره مشکی بگیرد. اینکه یک کارگردان مخالفان فیلمش را به باج سبیل گرفتن متهم کند و دیگری آنها را به نشناختن سینما دو روی یک سکه‌اند. فیلمسازی که فیلم بد می‌سازد باید جوابگو باشد و این ساده‌ترین قاعده بازی است. آخر کسی که این ساده‌ترین قواعد را نمی‌شناسد چگونه می‌تواند دیگران را به ژانرنشناسی متهم کند؟

امیر‌حسین‌‌جلالی