پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
تاریخچه راه آهن
مسئله استخراج ذغال از معادن و حمل آن به خارج مشكلی بود كه بر سر راه مردم فعال خودنمائی می كرد .
ابتدا سعی كردند در طول معادن سطح همواری برای عبور ارابه های حامل ذغال ایجاد كنند اما این كار نه عملی بود و نه كافی .
در سال ۱۵۵۶ م مهندسین آلمانی راه حل جدیدی برای این كار جستند بدین ترتیب كه در طول معدن دو رشته الوار در دو خط موازی قرار دادند و سپس ارابه های حامل ذغال را بر روی این دو خط چوبی بكار انداختند و چون در بعضی معادن سطح اتكا الوارهای چوبی بسیار سست و مقاومت آن كم بود مجبور شدند زیر الوارها را با قطعات مسطح و مكعب سنگ بپوشاند و بدین ترتیب اولین قدم در راه ابداع ریل و تراورس برداشته شد و بعدها قطعات سنگ تبدیل به قطعات چوب گردید كه از عرض در فواصل معین زیر الوارها قرار می دادند و امروز همین قطعات چوبی به عنوان تراورس مورد استفاده راه آهن است .
انگلیسی ها تدریجاً متوجه شدند كه الوارهای چوبی مقاومت زیادی ندارد و خیلی زود فرسوده می شود . برای رفع این عیب روی الوارها را با ورقه ای از آهن می پوشاندند و سرانجام در سال ۱۷۵۰ م الوارهای چوبی را بكلی جمع كردند و بجای آن نوارهای چدنی با مقطع گونیائی گذاشتند بطوری كه چرخ ارابه های حامل ذغال بر روی لبه قائم آن قرار می گرفت .
سپس شخصی به نام ( رینولد ) پیشنهاد كرد كه صاحبان معادن ذغال سنگ از تیر آهن استفاده نمایند . نتایج حاصله از این پیشنهاد عالی بود زیرا به زودی با تكامل ریل های ریل های آهن توانستند مقدار بیشتری بار را با نیروی كمتر به حركت درآوردند و از دل معادن ذغال استخراج كنند .
اما با همه این پیشرفت ها هنوز حمل بار با كندی صورت می گرفت زیرا تنها وسیله كشش واگن ها اسب و انسان بود و این نیروها نمی توانست جوابگوی احتیاج صاحبان معادل ذغال باشد .
استفاده از نیروی بخار برای به كار انداختن تلمبه ای كه آب را از معادن خارج می كرد و ادامه كار را كارگران را ممكن می ساخت و « وات » مخترع و مبتكر آن بود ، استخراج سریع ذغال را ممكن تر ساخت و از طرفی چون مقادیر متنابهی ذغال در محوطه های جلو معادن روی هم انباشته شده بود گاری های اسبی نمی توانست آن را به بازارهای فروش و بنادر برای بارگیری در كشتی ها حمل نماید به افتادند كه در روی زمین نیز از ریل استفاده كنند و به زودی در بعضی معادن انگلستان این كار انجام گرفت در حالی كه هنوز تنها نیروی محركه واگن ها اسب بود و چنین نیروی كندی روئی نمی توانست احتیاج صاحبان معادن را برای تسریع در حمل ذغال برآورد .
در این هنگام جمعی از متكفرین متوجه نیروی بخار شدند و این سوال مطرح شد كه اگر نیروی بخار قادر است تمبله ای را بكار اندازد آیا نمی شود از آن نیرو در كشیدن واگن استفاده كرد .؟
حماسه جالب و هجان انگیز اختراع « لكوموتیو » كه اینك صدای صوت دلنوازش در سراسر جهان طنین انداز است از اینجا آغاز می شود .
از سال ۱۸۰۰ تا ۱۸۱۳ م چند نفر از مخترعین ماشین هائی كه با نیروی بخار حركت بقفلذ۴۵قبفاست از اینجا آغاز می شود .
از سال ۱۸۰۰ تا ۱۸۱۳ م چند نفر از مخترعین ماشین هائی كه با نیروی بخار حركت می كرد ساختند ولی هر كدام نواقصی داشت . در همین زمان بود كه مردی با اراده پولادین و انداشته ای رسا وارد میدان عل گردید و همه پیشرفت ها و ترقیات راه آهن را بنیان گذاشت . وی شخصی بنام « جرج استنسن » كه زندگی پرماجرایی را گذارنده و به تمام معنی خود ساخته و صاحب نبوغ و استعداد بود .
در معدن طرز كار تلمبه بخار توجه او را جلب كرد و با كنجكاوی فراوان طرز كار آن را دانست و حتی متوجه وجود بعضی نواقص و عیوب آن شد و چون آدم بی سوادی مثل او حق اظهار نظر نداشت تصمیم گرفت از راه منطقی آن وارد معركه شود .به زودی خواندن و نوشتن را فراگرفت و بعد به مطالعه كتاب فیزیك پرداخت و حتی جزوات درس پسرش را كه به دانشگاه می رفت می خواند و فرا می گرفت . وی تدریجاً آنقدر معلومات خود را افزایش داد كه در میان مهندسین معدن جائی برای خود باز كرد و صاحب رأی عقیده شد .
« استفنسن » در سال۱۸۱۴ م موفق به ساختن لكومو تیو شد كه از هر حیث بر موضوعات دیگران رجحان و برتری داشت و هم او بود كه برای اولین بار محور چرخهای لكوموتیو را به وسیله اهرم به هم متصل كرد . وی بعد از ساختن اولین لكوموتیو كه در خط آهن « لینگورث » به كار افتاد درصدد اصلاح معایب آن برآمد و سه سال بعد لكوموتیو دیگری ساخت كه در همان خط با سرعت ده كیلومتر در ساعت با هفتاد تن بار بكار افتاد . طبعاً این موفقیت به او مجال می داد كه دست از كار در معدن بردارد و مستقلاً حرفه لكوموتیو سازی را به عنوان صنعت مورد احتیاج زمان پیشه سازد . وی از آن پس تا سال ۱۸۲۹ م شانزده لكوموتیو ساخت كه حتی یكی از آنها را به صاحبان معادن « سنت آتین » در فرانسه فروخت و بدین ترتیب اولین گام را برای ایجاد یك مصنوع صادراتی انگلستان بر داشت .
« استفنسن » تدریجاً كار خود را تكمیل كرد و از آن جمله از داخل دیگ بخار لوله هائی گذراند كه دود و حرارت كوره از آن عبور كند و بخار لازم را سریع تر ایجاد نماید و با این تغییرات توانست سرعت و قدرت لكوموتیو را افزایش دهد . باید گفته شود كه تغییر اخیر در همان زمان به وسیله شخصی به نام « مارك سگن » كه مخترع كشتی با موتور بخار در فرانسه بود پس از مشاهده لكوموتیو ساخت استفنسن كه فرانسویها خریداری كرده بودند به عمل آمده بود و معلوم نیست آیا استفنسن ابداع مزبور را شخصاً انجام داد یا از مارك سگن قبلاً مطلع شده بود .
« اسفنسن » در این زمان معتقد بود كه تنها راه آهن یك وسیله نقلیه خوب برای حمل بار در تمام نقاط می تواند باشد بلكه برای مسافرت نیز وسیله مطمئن و مفیدی است كه باید جایگزین درشكه و دلیجان شود .
چنین نظری در جامع آن روز انگلستان طبعاً قبولیت عامه پیدا نمی كرد ، به همین جهت با مخالفت بسیار شدیدی مواجه شد و كار مباحثه در این زمینه بالا گرفت كه حتی كلیسا نیز وارد معركه شد و از آن به نام یك وسیله شیطانی یاد كرد و با آن به مبارزه بر خاست .
در این هنگام مسئله حمل و نقل بار بین دو شهر منچستر و لیورپول به صورت مشكل بزرگی در مقابل صاحبان كارخانجات نساجی منچستر خودنمائی می كرد . آنها می خواستند منسوجات خود را كه به میزان زیاد تولید می شد به لیورپول برسانند و با مهان سرعت مواد اولیه را از لیورپول به كارخانجات خود حمل نمایند اما این كار به وسیله كشتی های كوچك كه از كانالهای بین دو شهر حركت می كردند ممكن نبود .
میزان حمل و نقل بار در بین این دو شهر بقدری زیاد بود كه با امكانات باربری ابداً ممكن نبود و آنچه حمل و نقل می شد با كندی و سختی انجام می گرفت و متناسب با حجم محصولات مناسب نبود .
صاحبان صنایع نساجی به فكر افتادند كه مشكل خود را با ایجاد خط آهن بین دو شهر مذكور حل كنند و برای اینكار بین سازندگان لكوموتیو مسابقه ای ترتیب دادند كه در اكتبر ۱۸۲۹ باید انجام می گرفت .
شرایط مسابقه جالب و مضحك بود زیرا وزن و ارزش لكوموتیو نیز شرط شركت در مسابقه بود بدین ترتیب كه شركت كنندگان می بایست لكوموتیوی عرضه كنند كه بیش از شش تن وزن و معادل ۱۳۷۵۰فرانك ارزش نداشته باشد و بتواند ۲۰ تن بار را حداقل سرعت ۱۶ كلیومتر در ساعت حمل كند . در این مسابقه تاریخی چهار لكوموتیو شركت كردند كه دو تای آن شرایط لازم را واجد نبودند و یكی پس از حركت ایستاد و لوله های آن از هم در رفت و تنها لكوموتیو استفنسن به نام ( موشك ) كه ۴۳۲۰ كیلو وزن داشت توانست بار مورد نظر را با سرعت ۲۶ كیلو متر در ساعت حمل كند و وقتی بدون بار آزمایش شد سرعت آن به ۴۷ كیلومتر در ساعت رسید .
برای ما كه در عهد موشك های فضا پیما زندگی می كنیم و انسان راه تسخیر فضا و كرات آسمانی را در پیش گرفته است سرعت موشك استفنسن مضحك می نماید اما در آن زمان همین سرعت به حیرت انگیز بود كه غالباً تصور می كرده اند آنچه دیده اند وهم و خیال است .
منبع:
کتاب دائره المعارف مصور زرین
غلامرضا طباطبائی مجد
