عصمت امام در آیینه قرآن

عصمت یکی از ضروری ترین صفاتی ایست که علمای شیعه برای امام قائل شده اند. آنان در تعریف عصمت گفته اند که: «عصمت عبارت است از نیروی فوق العادهٔ باطنی و یک صفت نیرومند نفسانی که در اثر …

عصمت یکی از ضروری ترین صفاتی ایست که علمای شیعه برای امام قائل شده اند. آنان در تعریف عصمت گفته اند که: «عصمت عبارت است از نیروی فوق العادهٔ باطنی و یک صفت نیرومند نفسانی که در اثر مشاهدهٔ حقیقت جهان هستی و رویت ملکوت و باطن عالم وجود حاصل می شود» این نیروی فوق اعاده غیبی در هر کسی وجود پیدا کرد از مطلق خطا و گناه معصوم خواهد بود واز جهات مختلف بیمه شده است.خصیصه عصمت در امام منبعث ار رسالت او در جانشیس پیامبر است. شیخ مفید با اشاره به همین معنی تاکید می کند که چون امام جانشین پیامبر است، ضرورت دارد که تا همچون پیامبر از ارتکاب گناه مصون باشد. متکلمین شیعه برای اثبات ضرورت عصمت امام دلایل متقنی از قرآن توسل جسته اند که در ادامه به ذکر چند مورد از موارد فراوان آن پرداخته می شود.

نخستین آیه ای که علمای شیعه تقریبا همیشه و همواره به آن استناد جسته و ضرورت نصب امام معصوم را با توجه به محتوای آن نتیجه گرفته اند، آیهٔ ۱۲۴ سورهٔ بقره است و این آیه قسمتی از گفتگوی حضرت ابراهیم را با خداوند بیان می کند که در آن خداوند خطاب به ابراهیم می گوید که من بر آنم تا تو را برای مردم امام قرار دهم. ابراهیم در این حال از خداوند سئوال می کند که خداوندا آیا امامت به ذریه من نیز خواهی داد؟ خداوند پاسخ می دهد که عهد من (یعنی امامت) به ظالمین نمی رسد.علمای شبعه با توجه به قید الهی، در اینکه عهد حضرت حق به ظالمین نمی رسد، تاکید می کنند که این آیه صراحتا ناظر بر ضرورت نصب امام معصوم است. مفسرین شیعه نیر هر جا به این آیه رسیده اند در تفسیر آن، عصمت امام و ضرورت آن را مورد تاکید قرار داده اند.

دومین آیه ای که علمای شیعه در ضرورت عصمت امام بیان داشته اند آیهٔ «اطیعوا الله و اطیعو الرسول و اولی الامر منکم» است. چنان که ملاحظه می شود، در این آیه، خداوند اطاعت اولی الامر را در کنار اطاعت خدا و رسولش واجب کرده است. متکلمین شیعه با نوجه به همین وجوب اطاعت اولی الامر تاکید می کنند که وجوب اطاعت از اولی الامر زمانی درست است که دستورات و احکام صادره از سوی ایشان، موافقت کامل با احکام و دستورات الهی داشته باشد. این تطابق نیز حاصل نمی شود مگر آنکه آنان از ارتکاب گناه و خطا مصون باشند و برخوردار از عصمت.

سومین دلیل، اولین آیهٔ سوره بقره است. آیه ای که می فرماید: «الم ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین» علامه حلی در تفسیر این آیه در ارتباط با ضرورت عصمت امامان به طور خلاصه چنین گفته است: انتفاء و شک و ریب در قرآن از همه وجوه آن و در همه زمان ها، مستلزم وجود معصوم است. معصومی که بر تمامی مدل های قرآنی، اشارات آن وقوف یقینی دارد و در بیان دلالات قرآنی و یافتن اشارات و رموز آن دچار شک نمی شود.تردیدی نیست که انسان های معمولی در درک دقیق قرآن دچار شک می شوند. پس با توجه به این شک چگونه قرآن می تواند با وجود اختلاف آرا درباره آیات و معنی آن، برای متقین، کتاب هدایت باشد. بنابراین امامی معصوم می بایست این اختلاف آرا را از میان برداشته و به جای شک و ریب یقین اعتماد قرار دهد.همان گونه که اشاره شد آیات قرآنی برای اثبات ضرورت عصمت امام بسیار متعدد می باشد اما در اینجا به همین سه آیه بسنده گردید.

حجت الله کریمی