خمیازه واگیر دارد

خمیازه یک پیام غیرشفاهی با معانی متفاوت است که البته مسری هم هست به این معنا که دیدن فرد دیگری که خمیازه می کشد یا صحبت کردن تلفنی با فردی که دارد خمیازه می کشد و حتی فکر کردن به خمیازه هم می تواند باعث بروز خمیازه شود این حالت مسری, نمونه شاخصی از بازخورد مثبت است مسری بودن خمیازه حتی در شمپانزه ها هم دیده شده است

● در خمیازه چه اتفاقی می‌افتد؟

خمیازه یک بازتاب غیرارادی عصبی است که در آن، ابتدا به طور هم‌زمان وارد کردن هوا به درون ریه‌ها و کشیده شدن پرده گوش رخ می‌دهد و به دنبال آن، بازدم اتفاق می‌افتد. خمیازه کشیدن ممکن است با خستگی، استرس، کار زیاد، فقدان تحرک و ملال همراه باشد. ولی به هر حال، در خمیازه، بخش‌‌های بسیاری از بدن به کار می‌افتند. اول، دهان شما باز می‌شود و فک پایین می‌آید و اجازه عبور هر چه بیشتر هوا را می‌دهد. سپس، هنگامی‌که دم انجام می‌دهید، هوا درون ریه‌های‌تان را پر می‌کند؛ عضلات شکم‌تان شل می‌شود و عضله دیافراگم که بین قفسه سینه و شکم است به پایین حرکت می‌کند. بعد از اینکه هوای تنفس‌شده ریه‌ها را پر کرد، مقداری از این هوا در هنگام بازدم از ریه‌ها خارج می‌شود.

● چرا خمیازه می‌کشیم؟

در مورد اینکه چرا خمیازه کشیدن در انسان‌ها و حیوان‌ها رخ می‌دهد، نظریات مختلفی وجود دارد. احتمالا شماری از عوامل محرک - و نه یک عامل واحد- برای بروز این رفتار وجود دارد. همچنین شماری از نظریه‌ها به دلیل تکاملی اولیه خمیازه کشیدن پرداخته‌اند، اما هیچ‌کدام به صورت تجربی ثابت نشده‌اند.

از قدیمی‌ترین ‌نظریه‌ها در مورد علت بروز خمیازه این بوده است که این رفتار هنگامی‌بروز می‌کند که میزان دی‌اکسیدکربن خون بالا می‌رود، و بنابراین با خمیازه کشیدن فرد اکسیژن بیشتری وارد بدن می‌کند. اعتقاد به این نظریه به زمان بقراط باز می‌گردد، اما بررسی‌های اخیر نشان‌داده‌اند که این نظریه نادرست است یا لااقل با خطاهایی همراه است. در واقع، خمیازه کشیدن در مقایسه با تنفس طبیعی، میزان ورود اکسیژن به بدن را کاهش می‌دهد، نه افزایش.

دومین نظریه توضیح‌دهنده خمیاز می‌گوید خمیازه کشیدن راهی برای کنترل درجه حرارت مغز است. تصور بر این است که این فرآیند مغز شما را خنک کند، همان‌طور که یک پره هواکش، کامپیوتر را خنک می‌کند. یک بررسی در سال ۲۰۰۷ میلادی در دانشگاه آلبانی در آمریکا نشان داد که خمیازه کشیدن ممکن است به عنوان وسیله‌ای برای خنک‌ نگاه داشتن مغز به کار رود. مغز پستانداران در یک طیف محدود حرارتی بهترین کارکرد را دارد. این پژوهشگران در دو آزمایش نشان دادند که افرادی که روی پیشانی‌های‌شان کیسه یخ گذاشته می‌شود، یا از آنها خواسته می‌شود که تنها از راه بینی تنفس کنند، هنگام تماشای ویدیوی خمیازه کشیدن دیگران، دیگر دچار خمیازه کشیدن مسری نمی‌شوند. یک فرضیه مشابه اخیر خمیازه کشیدن را به عنوان ابزاری برای تنظیم درجه حرارت بدن در نظر می‌گیرد. نظریه دیگر، فرض را بر این می‌گذارد که خمیازه کشیدن به خاطر میل به کشیدن عضلات بدن است. بی‌قراری و عصبی بودن هم به عنوان یک دلیل احتمالی ذکر شده است. بررسی‌هایی انجام شده است که نشان می‌دهد خمیازه کشیدن، به خصوص به دلایل روانی (مانند خمیازه‌های مسری) ممکن است به عنوان راهی برای هشیار نگه‌داشتن یک گروه به کار رود. شواهد موردی دال بر این است که خمیازه کشیدن به افزایش هشیاری یک فرد کمک می‌کند. مشاهده شده است که سربازان هوابورد در لحظاتی پیش از خروج از هواپیما خمیازه می‌کشند.

یک فرضیه دیگر این است که خمیازه کشیدن ناشی از واسطه‌های شیمیایی عصبی در مغز است که بر عواطف، خلق و خو، اشتها و سایر پدیده‌های روانی اثر می‌گذارد. از جمله این مواد شیمیایی سروتونین، دوپامین، اسیدگلوتامیک و اکسیدنیتریک است. هر چه تعداد بیشتری از این ترکیبات در مغز فعال شوند، تعداد خمیازه‌ها افزایش می‌یابد. در مقابل حضور بیشتر واسطه‌های عصبی شبه ‌افیونی در مغز مانند آندورفین تکرر خمیازه‌ها را کاهش می‌دهند. در بیمارانی که از داروهای ضدافسردگی از گروه مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتوتین مانند پاروکستین یا سیتالوپرام مصرف می‌کنند، مشاهده شده است که تعداد خمیازه‌ها افزایش می‌یابد. و بالاخره فرضیه دیگر در مورد خمیازه کشیدن کمبود اکسیژن در خون است و اینکه بازتاب عصبی خمیازه کشیدن، باعث «ورود سریع اکسیژن» به مغز می‌شود. البته اوضاع خمیازه ممکن است به علل بیماری‌هایی مانند دیابت، سکته مغزی و بیماری‌های غده آدرنال تغییر کند.

● چرا خمیازه مسری است؟

مشاهده صورت شخص دیگری که دارد خمیازه می‌کشد (به‌خصوص خیره شده به چشم‌های او) و حتی خواندن مطلبی درباره خمیازه یا فکر کردن به خمیازه هم ممکن است باعث شود ما خمیازه بکشیم.

علت فوری این پدیده ممکن است به سلول‌های عصبی آینه‌ای (سلول‌های عصبی در قشر بخش پیشانی مغز در گروهی از حیوانات مهره‌دار و نیز انسان‌ها) مربوط باشد که هنگام قرارگیری در معرض تحریکی از جاندار همنوع و گاهی جاندارانی از نوع دیگر، همان ناحیه مغزشان فعال شود که در جاندار پیش روی‌شان فعال است. سلول‌های عصبی آینه‌ای به عنوان علت برانگیزاننده برای تقلید که ریشه اغلب موارد یادگیری انسانی از جمله آموزش زبان است، فرض شده‌اند. یک بررسی در سال ۲۰۰۷ میلادی نشان داد که خمیازه کشیدن کودکان مبتلا به اوتیسم (یک نوع اختلال ارتباطی ناشی از نقصان رشد مغز) هنگام مشاهده ویدیوهای خمیازه‌ کشیدن بر خلاف کودکان با رشد طبیعی، افزایش نمی‌یابد. یک بررسی اخیر که در دانشگاه لیدز انجام شده و در آنها رفتار گروهی از دانشجویان برای پذیرش در یک اتاق انتظار را تحت نظر قرار گرفته است، نشان‌دهنده رابطه‌ای میان توانایی همدلی با دیگران و خمیازه کشیدن است. این پژوهشگران می‌گویند خمیازه کشیدن مسری بیانگر همدلی کردن است. این رفتار، نشان‌دهنده توجه به حالت رفتاری و روانی دیگران است.

● حیوانات هم خمیازه می‌کشند

از دیدگاه تکاملی، نظریات مختلفی در مورد خمیازه کشیدن ابراز شده است؛ از جمله اینکه خمیازه، خستگی یک فرد گروه را به سایر افراد گروه نشان می‌دهد تا الگوها و چرخه‌های خواب‌شان را هماهنگ کنند. خمیازه در حیوانات ممکن است که پیام هشداردهنده‌ای باشد؛ مثلا خمیازه بابون‌ها ممکن است با نشان دادن دندان‌های نیش بزرگ‌شان برای تهدید دشمنان به کار رود یا خمیازه کشیدن در خوکچه هندی با نشان دادن دندان‌‌های نیش برای اظهار خشم یا سلطه به جانوران همنوع به کار می‌رود. خمیازه کشیدن ممکن جزیی از جفت‌گیری نیز باشد. در پنگوئن‌های «آدلی»، خمیازه کشیدن جزئی از رفتار جفت‌‌گیری است. جفت‌های پنگوئن چهره به چهره می‌ایستند‌ و پنگوئن‌های نر در رفتاری که به عنوان نوعی بیان شادمانی توصیف شده، ‌منقارشان را کاملا باز و صورت‌شان را رو به آسمان می‌کنند. این رفتار در پنگوئن‌های امپراتور هم دیده می‌شود. خمیازه مارها هم باعث جفت‌شدن دوباره فک‌ آنها پس از غذا خوردن می‌‌شود و هم ممکن است دلایل تنفسی داشته باشد، چرا که هنگام خمیازه کشیدن آنها می‌توان می‌توان نای آنها را دید که گشاده می‌شود. سگ‌ها پس از دیدن انسان‌هایی که خمیازه می‌‌کشند و نیز هنگامی که ‌سردرگم هستند،‌ خمیازه می‌‌کشند.

● بعضی‌ها زیادی خمیازه‌‌ می‌کشند

اگر فرد بیش از حد معمول خمیازه بکشد (حتی اگر خسته و خواب‌آلود باشد)، ممکن است یک مشکل زمینه‌ای وجود داشته باشد. از جمله این که فرد به دلایل مختلف پزشکی دچار خواب‌‌آلودگی بیش از حد روزانه شده است. همچنین خمیازه کشیدن بیش از حد ممکن است در نتیجه واکنش وازو-واگال (تحریک بیش از حد عصب واگ که عروق را گشاد می‌کند) رخ دهد. بروز این وضعیت ممکن است به یک مشکل قلبی از جمله سکته قلبی و پارگی دیواره شریان آئورت- اشاره داشته باشد.

دکتر علی ملائکه