برنامه یا بی برنامگی

دولت نهم برنامه پنجم را چگونه تدوین می کند

جهان در هزاره سوم، دنیایی آکنده از تحول، نوآوری، رقابت و رواج تکنولوژی های برتر است. تغییرات و نوسانات سریع، بخشی از هویت جهان امروز را شکل می دهد. موج سوم جهانی شدن، ظهور نظام اقتصادی نوین، شکل گیری دیدمان جدید توسعه، غلبه فضای عدم قطعیت امور، به تاریخ پیوستن جغرافیا از یک طرف و چالش های حال و آینده ایران، دنیای جدید را در برابر چشمان می گشاید که مواجهه با آن جز با علم، تدبیر و نگاه عالمانه به آینده میسر نیست. شرط توفیق در این عرصه، بهره گیری از فرصت ها و توان رویارویی و مدیریت چالش های پیش رو است. از این رو تشخیص شرایط جدید و شناخت دگرگونی ها در ترکیب و روند مناسبات جهانی و منطقه یی با نگرش به مهم ترین مسائل و تنگناهای ملی، مسیر تحولات کلان و پاسخگویی به الزامات رشد و توسعه همه جانبه کشور را هموار می سازد. به طور مثال جایگزینی آینده نگری به جای روش هایی چون مطالعه تطبیقی و معادل سازی از الزامات هزاره سوم است.

موضوع برنامه ریزی به شکل و قالب متعارف امروز در یک سیر تطور و تحول علمی و منطقی در جهان، دیگر غیرمتعارف شده است. به عبارت دیگر برنامه ریزی با نگاه بلندمدت و بدون توجه به تحولات سریع داخلی و خارجی، دیگر هویت مستقل و کارکرد کارآمد ندارد. لذا به نظر می رسد با توجه به این نکته ضـروری است فرم، قالـب و چارچوب برنامه پنجم چیزی جدا از قالـب های گذشته طراحـی شود. چون خود فرم و قالب به محتوا جهت می دهد، همان طور که محتوا به فرم و قالب جهت می دهد.

ویژگی علم، دانش و دانایی تولید از مسـیر هم افزایی است. اشـتراک گـذاری یکـی از ویژگی های عمده تولید علم و دانش است. اگر در تجربه تدوین برنامه به عنوان مهم ترین سند مدیریت منافع ملی نتوانیم بر این ناهنجار هنجار شده فائق بیاییم در کجا و در چه سطح امکان رفع این نقیصه است. امیدوارم با ارتقای نگاه ملی، تحمل و تکمیل همدیگر بتوانیم در یک جنبش ملی از تمام توان و دغدغه موجود در سطح ملی بهره مند شویم.

واقعیتی در فرهنگ ما وجه غالب پیدا کرده است که به نوعی بیماری تبدیل شده و آن علاقه به از صفر تولید کردن و گاهی فراتر از آن زیر سوال بردن هر آنچه قبل از ما بوده است. جمع آوری، طبقه بندی و استخراج نکات استراتژیک مطالعات گذشته، مبنا و پایه مناسبی برای نقطه عزیمت برنامه پنجم خواهد بود.

این رویکرد که الگوی توسعه مبتنی بر مختصات جامعه باشد و به عبارت دیگر برنامه بومی تدوین شود، نکته یی پذیرفته و از این منظر مورد وفاق است. اما نکته اصلی و محوری در این رویکرد متدولوژی ورود مفاهیم و ارزش های اسلامی در الگو و برنامه های توسعه است. این نکته وقتی به طور جدی خود را می نمایاند که در مقام نظارت و ارزیابی عملکرد الگو و برنامه ها برمی آییم. آنچه در تمام برنامه های توسعه (داخلی - خارجی) دیده می شود، شکاف بین اهداف برنامه یی و عملکرد است. آنچه مهم است این نکته است که مفاهیم و ارزش های اسلامی چگونه وارد الگوی توسعه کشور شوند که در صورت شکاف منفی بین برنامه و عملکرد، مفاهیم و ارزش ها زیر سوال نروند و حریم آنها مورد سوال واقع نشود.

دغدغه ورود ارزش های اسلامی در الگوی توسعه، دغدغه دیرهنگامی است که در ادوار مختلف بعد از انقلاب اسلامی به ا?شکال مختلف دنبال شده است ولی به علت عدم توجه به متدولوژی ورود مفاهیم و ارزش های اسلامی در الگو و مدل توسعه تاکنون توفیق چندانی نداشته است.

برنامه هایی چون حیات طیبه، شجره طیبه، اقتصاد بدون نفت، تمدن اسلامی، به رغم دغدغه موجود و تلاش انجام شده به علت عدم تبعیت از یک روش شناسی علمی، کمتر توفیق یافته است.

نکته آخـری که علاقه مـندم به آن اشـاره کنـم ایـن اسـت که رویکرد برنامه محور (Planning Oriented) و رویکرد مشکل محور (Problem Oriented)، دو رویکرد عمده در مواجهه با مسائل پیشرو است.

تقارن زمانی تدوین برنامه پنجم توسعه بر محور سند چشم انداز و سیاست های کلی برنامه که مراحل نهایی خود را می گذراند با فعالیت مستقل ارائه هفت برنامه تحول اقتصادی

۱) برنامه هدفمند کردن یارانه ها،

۲) برنامه اصلاح نظام بانکی،

۳) برنامه اصلاح نظام گمرک،

۴) برنامه اصلاح نظام مالیات،

۵) برنامه بهره وری،

۶) برنامه شناسایی و مدیریت اقشار آسیب پذیر،

۷) برنامه نظام توزیع کالا و خدمات) جای تعجب دارد.

امکان دیدن این مشکلات اولویت دار به عنوان بسته های اجرایی با سازگاری درونی و انسجام بیرونی در بـرنامه پنجم توسعه کاملاً ممکن و میسور بلکه ضروری و اجتناب ناپذیر است.

لذا توصیه می شود هیات دولت دغدغه های مشکل محور خود را با اولویت گذاری و به صورت بسته های اجرایی در قالب برنامه پنجم توسعه ارائه کند تا ضمن برخورداری از انسجام درونی از سازگاری بیرونی بین اجزا نیز برخوردار باشد و از بیماری تک بعدی دیدن موضوعات و ساده سازی مسائل کلان کشور در امان باشیم.

احمد صمیمی

عضو انجمن خبرگان برنامه ریزی