ادبیات تکرار نشدنی

در زندگی ادبی باید تابع قواعد و انضباط بود. پیش از هر چیز باید دانست که هنر عبارت از تفنن یا تفریح نیست. هنر فقط وقتی ارزشمند است که چیزی یاد بدهد یا به «اخلاق» خدمت کند. این جملات …

در زندگی ادبی باید تابع قواعد و انضباط بود. پیش از هر چیز باید دانست که هنر عبارت از تفنن یا تفریح نیست. هنر فقط وقتی ارزشمند است که چیزی یاد بدهد یا به «اخلاق» خدمت کند. این جملات یادآور نکاتی است که در ادبیات آن را مفاهیمی از سبکی می‌دانند که بعدها به نام کلاسیک نامگذاری شد. کلمه کلاسیک در زبان فارسی به آثاری همچون اشعار فردوسی، حافظ، سعدی، مولانا و آثار بیهقی و بسیاری از شعرا و نویسندگان قبل از دوران معاصر گفته می‌شود؛ این آثار مایه افتخار ملی ایران به حساب می‌آیند و هر کدام قله‌های تکرار ناشدنی هستند که فرهنگ و ادبیات کلاسیک این سرزمین را ساخته‌اند. کلاسیک به معنی وسیع خود به تمامی آثاری که نمونه ادبیات کشوری شمرده می شود، اطلاق می‌شود.

ولی آنجا که بحث از مکتب‌های ادبی در میان باشد، دیگر چنین معنی وسیعی مدنظر نیست و در این مورد عنوان کلاسیک به آن مکتب ادبی گفته می‌شود که پیش از پیدایش سایر مکاتب ادبی در قرن ۱۷ در مغرب زمین به وجود آمده و از ادبیات قدیم یونان و رم تقلید کرده است. کلاسیک به شکل‌های متفاوت در کشورهای مختلف دیده می‌شود. هر چند عده‌ای این مکتب را منتسب به فرانسه می‌دانند اما این ادعا نابجا خواهد بود اگر بگوییم اصالت کلاسیک فقط در صورتی تحقق خواهد پذیرفت که به سبک فرانسوی آن نزدیک باشد. این واژه از لحاظ معنی‌شناسی و تاریخی کاربردهای متفاوتی داشته است که خود نیازمند بررسی عمیق و دامنه‌داری خواهد بود. در اوایل قرن دوم میلادی آن طور که مورخین می‌گویند: نویسندگان را به دو گروه نویسنده کلاسیک و نویسنده عامه تقسیم می‌کردند؛ دسته اول به کسانی اطلاق می‌شد که آثار او شایسته مطالعه طبقات بالای جامعه باشد. به تدریج این صفت معنی وسیع‌تری پیدا کرد و به آثاری گفته شد که شایسته تدریس در کلاس‌ها و قابل استفاده نسل جوان باشد؛ در نتیجه کلمه کلاسیک به معنی بهترین آثار و معادل برتری تردید‌ناپذیر اثر شمرده شد. از شاخصه‌های این آثار این بود که با گذشت دوران‌های مختلف از اهمیت و ارزش آنها کم نشود و به قول فردوسی از باد و باران گزندی نیابند. به همین دلیل در اغلب زبان‌های امروزی اروپایی، آثار کلاسیک همان آثار قدیم هستند. گوته ادعا می‌کرد که او اولین کسی بوده که اختلاف بین کلاسیک و رمانتیک را مطرح کرده است. عنوان کلاسیک مخصوصاً به نویسندگانی که تابع مکتب ۱۶۶۰ بوده‌اند اطلاق می‌شود. در نظر کلاسیک‌ها هنر اصلی شاعر یا نویسنده عبارت از رعایت دقیق اصول و قواعد بود و نویسنده‌ای می‌توانست اثر زیبا به وجود آورد که قواعد این مکتب را بهتر رعایت کند. تفاوت اساسی که کلاسیک با جریان‌های پیش و بعد از خود دارد جست‌وجوی تعادل درونی و عمیق است بین جوهر ذهنی یا عاطفی اثر ادبی و قالبی که اثر در آن ارائه می‌شود.

آزاد گلمحمدی