مرگ تدریجی علوم ارتباطات ایران

رشته علوم ارتباطات اجتماعی در ایران با فراز و نشیب های گوناگون همراه بوده است تا قبل از سال ۱۳۶۴این رشته دارای ۵گرایش بوده و استادان بنامی چون صدرالدین الهی,حمید نطقی,و دیگران را در خود جای داده بود

رشته علوم ارتباطات اجتماعی در ایران با فراز و نشیب های گوناگون همراه بوده است.تا قبل لز سال ۱۳۶۴این رشته دارای ۵گرایش بوده و استادان بنامی چون صدرالدین الهی،حمید نطقی،و دیگران را در خود جای داده بود.اگرچه عمر این رشته در ایران به حدود ۴۰سال می رسد،اما به نظر می رسد که به پیری زودرس مبتلا شده است.آنچه در ادامه می آید شرح فراز و فرود های این رشته از آغاز تا کنون و بررسی دلایل زوال نسبی آن در ایران است.

● تاریخچه آموزش ارتباطات در ایران

اولین جرقه های اموزش روزنامه نگاری(به عنوان شاخه ای از ارتباطات)در ایران را باید در کمیسیون مطبوعات سازمان پرورش افکار جستجو کرد.یکی از وظایف کمیسیون "تربیت کادر جدید و متخصص برای مطبوعات"بود و همین وظیفه منتهی به تاسیس اولین موسسه آموزش روزنامه نگاری به نام "بنگاه روزنامه نگاری "شد.(محسنیان راد؛۱۳۸۴،۱۲۲۵).از زمان میرزا صالح شیرازی تا این زمان روزنامه نگاری حرفه ای مبتنی بر ذوق و قریحه و داشتن امکانات چاپی بود یعنی تنها کسانی روزنامه نگار می شدند که اولا دارای ذوق و قریحه بوده و ثانیا با فن چاپ آشنایی داشتند.هنوز هم این نوع تفکردر میان برخی از فعالان این حوزه وجود دارد یعنی روزنامه نگاری را مانند خوانندگی یا بازیگری حرفه ای می دانند که فرد باید در آن استعداد داشته باشد و معتقدند در غیر این صورت نمی توان روزنامه نگار آموزش داد.

سال ۱۳۱۷بنگاه روزنامه نگاری در اولین سال تاسیس خود ،دوره یکساله ای را در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تاسیس کرد.(همان) این دوره در سال ۱۳۲۰متوقف شد.(زارعیان؛۱۳۸۲،۹۳)دلیل توقف آن را شاید بتوان در اشغال نظامی ایران در شهریور ۱۳۲۰ذکر کرد.۱۵سال بعد،در سال ۱۳۳۵،برنامه چهار ساله لیسانس روزنامه نگاری در دانشگاه تهران تدوین و آغاز شد.در این سال در دانشکده حقوق دانشگاه تهران کلاس آموزش روزنامه نگاری تاسیس شد و ۲۵۰نفر در آن شرکت کردند.(همان) تصویب قانون جدید مطبوعات در زمان دکتر مصدق تغییراتی در زمینه فعالیت و انتشار مطبوعات ایجاد کرد،یکی از این تغییرات تحول در روزنامه کیهان و واگذاری صاحب امتیازی آن به دکتر مصطفی مصباح زاده بود که ۲۰سال بعد،موسس اولین دانشکده علوم ارتباطات ایران شد.(محسنیان راد؛۱۴۰۶،۱۳۸۴).در سال ۱۳۵۹ این دانشکده با ادغام در بعضی دانشکده های دیگر،مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی را تشکیل داد.در سال ۱۳۶۴و بعد از انقلاب فرهنگی رشته روزنامه نگاری و روابط عمومی حذف شد و رشته علوم ارتباطات به عنوان یکی از گرایش های پنجگانه علوم اجتماعی به حیات خود ادامه داد.در سال ۶۸مرکز گسترش آموزش و تحقیقات رسانه ها تشکیل و یکسال بعد مجله تخصصی ارتباطات با نام "رسانه"را منتشر کرد.در سال تحصیلی۶۹-۷۰مجددا رشته علوم ارتباطات با دو شاخه روزنامه نگاری و روابط عمومی در همان دانشکده احیا شد.دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۴اقدام به تشکیل دانشکده مستقل علوم ارتباطات کرد و از سال ۱۳۷۹در دوره کارشناسی ارشد دانشجو پذیرفت(زارعیان؛۹۳-۹۵،۱۳۸۲).در سال ۱۳۸۱ تشکیل دانشکده مستقل علوم ارتباطات تصویب شد و در سال ۱۳۸۳،تابلو دانشکده علوم ارتباطات در کنار تابلو دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی نصب شد!!

● نتیجه گیری

اگر به این تاریخچه هرچند مختصر نظر کنیم خواهیم دید که تحول در رشته ارتباطات در اکثر مواقع با تحولات سیاسی و حتی اجتماعی جامعه هماهنگ بوده است.دلیل این امر شاید حساسیت رشته روزنامه نگاری و سیاسی بودن آن باشد:

۱) اولین دوره آموزش روزنامه نگاری در سال ۱۳۲۰متوقف می شود و همانطور که گفته شد همزمان با

اشغال نظامی ایران توسط متفقین و تغییر سلطنت از پهلوی پدر به پهلوی پسر بوده است.در این زمان آموزش روزنامه نگاری در همان آغاز عمر خود با رکود مواجه می شود.تا مدت ۱۵ سال آموزش روزنامه نگاری

متوقف می ماند.

۲) با روی کار آمدن دکتر مصدق و تصویب قانون جدید مطبوعات،نشریاتی که درجریان "بلوای نان"در آذر ۱۳۲۱توقیف شده بودند مجددا شروع به فعالیت کردند و در سایر نشریات نیز تحولاتی به وجود آمد.تصویب این قانون که آزادی های بیشتری به مطبوعات می داد،تلنگری به فضای مرده فعالیت مطبوعاتی بود.در این دوره سعی در رونق بخشیدن به روزنامه نگاری بوده است.

۳) با تاسیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی در سال۱۳۴۸،آموزش علوم ارتباطات در ایران رونق دو چندان می یابد و تا بعد از انقلاب اسلامی و انقلاب فرهنگی همچنان رونق دارد.

۴) در سال ۱۳۶۴علیرغم تلاش های دکتر معتمدنژاد و دیگران دانشکده علوم ارتباطات منحل و ارتباطات به یکی از گرایش های علوم اجتماعی تبدیل می شود.برخی ها دلیل این امر را بدبینی مسولان فرهنگی کشور نسبت به این رشته ذکر کرده اند.از این زمان علوم ارتباطات در ایران در سراشیبی زوال می افتد.

۵) تصویب استقلال دانشکده علوم ارتباطات در سال ۱۳۸۱با سیاست های دولت اصلاحات در ارتباط مستقیم بوده است.در این دوران گسترش دیدگاههای مربوط به جامعه مدنی و فعالیت های مبتنی بر مشارکت دموکراتیک و همچنین همکاری بعضی از استادان علوم ارتباطات با بدنه دولت اصلاحات(از جمله دکتر خانیکی)کمک زیادی به رونق علوم ارتباطات در ایران کرد.

۶) در آخرین سال های عمر دولت اصلاحات (در سال ۸۳)،و همزمان با مراسم گرامیداشت دکتر معتمد نژاد،دانشکده علوم ارتباطات رسما مستقلاعلام شد و دکتر فرقانی که رئیس دانشکده علوم اجتماعی بود همزمان به ریاست دانشکده علوم ارتباطات هم منسوب شد.این تحول شاید مهم ترین تحول در زمینه علوم ارتباطات در جمهوری اسلامی بوده است،اگرچه این استقلال فقط درحد نصب تابلو بوده تا این زمان هنوز

ساختمان مجزا برای آن در نظر گرفته نشده است.

۷) بر اساس آنچه که مشاهده می شود با روی کار آمدن دولت نهم،علوم ارتباطات ایران دچار رخوت شده است.در طی این سال های دکتر بدیعی استاد گروه ارتباطات به آمریکا رفت و دکتر نمکدوست هم به بهانه های واهی از فعالیت در این گروه بازماند.

۸) علاوه بر تحولات و جریان های سیاسی تاثیر گذار بر علوم ارتباطات ایران،مشکلات دیگری نیز گریبانگیر این رشته شده که رونق آن را عملا با رکود مواجه کرده است:از جمله مهم ترین عوامل می توان به وجود اختلاف میان دو مرکز عمده آموزش این رشته یعنی دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی اشاره کرد.عدم هماهنگی بین اساتید این رشته در هر یک از دانشگاه ها نیز از دیگر این دلایل است.

۹) علاوه بر این ها،عدم تربیت و جذب نیروی انسانی و علمی لازم نیز در رخوت این رشته دخالت دارد.از بعد از انقلاب تا سال ۱۳۸۷یعنی در حدود سی سال تعداد کسانی که به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه علامه طباطبایی جذب شده اند بسیار اندک است.از طرف دیگر سایر اساتید هم دچار کهولت سن شده و انگیزه

لازم برای تدریس را ندارند.

از جمله مهم ترین راهکارهایی که می توان برای حل این مشکل ارائه داد توجه و استفاده از نیروهای علمی جوان در گروه و استفاده از ایده های جدید آنان است.که در دراز مدت می تواند باعث رونق گرفتن این رشته گردد.

به هر حال بر اساس آنچه که به نظر من می رسد و زمینه اصلی نوشتن این مقاله شد،رخوت و فرایند رو به زوالی است که در زمینه علوم ارتباطات از اواخر سال ۱۳۸۳اغاز شده و روز به روز بیشتر می شود.

منابع:

زارعیان, داوود,مبانی کلی ارتباط جمعی,انتشارات کارگزاران روابط عمومی,تهران,۱۳۸۲

محسنیان راد,مهدی,ایران در چهار کهکشان ارتباطی,۳جلد,سروش,تهران,۱۳۸۴

توسط پاپیروس

http://paperous.blogfa.com