یاد خدا و وارستگی از لذات دنیا

در بیان ویژگی های اخلاقی مؤمنان

قرآن کریم با توجه به آثار حیات بخش ذکر و یاد خدا، در موارد فراوانی مؤمنان را به یاد خدا فرا خوانده و به مداومت آن امر فرموده است، تا اهل ایمان با آن آب حیات، دلهای خویش را سیراب و از آثار پر خیر و برکت آن برخوردار گردند. ذیلاً به برخی از آثار یاد خدا اشاره می نماییم.

۱) آرامش قلبی و قدرت روحی

یکی از آثار ارزشمند یاد خدا، برخورداری از آرامش قلبی است. قرآن کریم در این خصوص می فرماید: «الا بذکر الله تطمئن القلوب»(رعد/۲۸). علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه می‌فرماید: « این آیه تنبیهی است برای مردم به اینکه متوجه پروردگار خود بشوند و با یاد او دلهای خود را راحت سازند، چون آدمی در زندگی خود هدفی جز رستگاری به سعادت و نعمت نداشته، و بیمی جز از برخورد ناگهانی شقاوت و نقمت ندارد، و تنها سببی که سعادت و شقاوت به دست اوست همان خدای سبحان است و چون بازگشت همه امور به اوست و اوست که فوق بندگان و قاهر بر آنان و فعال ما یشاء و ولیّ مؤمنین و پناهندگان به اوست، پس یاد او برای نفسی که اسیر حوادث است و همواره در جستجوی رکن وثیقی است که سعادت او را ضمانت کند مایه انبساط و آرامش است». روشن است که غفلت از یاد پروردگار، تلاطم روحی و عدم آرامش و آسایش زندگی را به همراه خواهد داشت، همچنان که قرآن می‌فرماید: «و من اعرض عن ذکری فان له معیشه ضنکا؛ کسی که از یاد من (خدا) روی‌گردانی کرد، زندگانی او (در دنیا) تنگ می‌شود»(طه/۱۲۴)

۲) نورانیت دل

در تعالیم اسلامی از یاد خدا

به عنوان «نور دل‌ها» و «جلای قلوب» تعبیر شده است. حضرت علی (ع) می‌فرماید: «بر شما باد یاد خدا که آن نور دل است». آن حضرت در هنگام تلاوت آیه «یسبح له فیها بالغدو و الاصال رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله (نور/۳۶-۳۷) فرمودند: همانا خدای سبحان و بزرگ یاد خود را روشنی‌بخش دلها قرار داد تا گوش پس از ناشنوایی بشنود و چشم پس از کم‌نوری بنگرد و انسان پس از دشمنی رام گردد… همانا مردمی هستند که ذکر خدا را به جای دنیا برگزیدند، که هیچ تجارتی یا خرید و فروشی آنها را از یاد خدا باز نمی‌دارد، با یاد خدا روزگار می‌گذرانند و غافلان را با هشدارهای خود از کیفرهای الهی می‌ترسانند… آنان پرده‌ها را برای مردم دنیا برداشته‌اند. می‌بینند آنچه را مردم نمی‌نگرند و می‌شنوند آنچه را مردم نمی‌شنوند. اگر اهل ذکر را در اندیشه خود آوری و مقامات ستوده آنان و مجالس آشکارشان را بنگری، می‌بینی که آنان نامه اعمال خود را گشوده و برای حسابرسی آماده‌اند، که همه را جبران کنند… آنان نشانه‌های هدایت و چراغهای روشنگر تاریکی‌هایند. فرشتگان آنان را در میان گرفته‌اند و بر آنها آرامش می‌بارند. درهای آسمان را به رویشان گشوده و مقام ارزشمندی برای آنان آماده کرده‌اند، مقامی که خداوند با نظر رحمت به آن می‌نگرد، از تلاش آنها خشنود است و منزلتشان را می‌ستاید؛ دست به دعا برداشته و آمرزش الهی می‌طلبند»(نهج‌البلاغه، خطبه ۲۲۲).»

۳) وارستگی از لذات مادی

انسان تا زمانی که به لذت معنوی نرسیده است، تصور می‌کند لذتی بالاتر از لذات مادی نیست، اما چون حلاوت و شیرینی یاد خدا و مناجات با او را درک کند، در می‌یابد که لذات مادی، لذات واقعی نیستند، در نتیجه به سهولت دل از آنها می‌کَند. مروری کوتاه در زندگی رسول گرامی اسلام (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) هر انسانی را دستخوش حیرت و اعجاب می‌کند که با وجود کارهای سنگین روزانه، شبها به نماز می‌ایستادند و به مناجات و راز و نیاز با پروردگار خویش می‌پرداختند. این بدان جهت بود که آن بزرگواران آنچنان در یاد خدا و انس با او به آرامش و لذت می‌رسیدند که هیچ چیزی نمی‌توانست آنان را از این حضور باز دارد و توجه‌شان را به خود جلب نماید.

۴) جلب نظر الهی

در یکی از آیات قرآن کریم، خداوند مهمترین اثر نتیجه یاد خود را چنین بیان می‌دارد: «اذکرونی اذکرکم؛ مرا یاد کنید تا من نیز شما را یاد کنم»(بقره/۱۵۲).

۵) ایجاد بصیرت در دل

قرآن در مراقبت مؤمن از وسوسه‌های شیطان می‌فرماید: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون؛ افراد پرهیزکار هنگامی که شیطان آنها را وسوسه می‌کند متذکر شده و به یاد خدا می‌افتند و در همان حال بصیرت می‌یابند». حضرت علی (ع) نیز می‌فرمایند: «من ذکر الله استبصر؛ هر که خدا را یاد کند بصیرت می‌یابد».

۶) دوری از گناه

یکی از آثار مهم یاد خدا پرهیز از معاصی است؛ زیرا وقتی که انسان تن به معصیت دهد خدا را فراموش کرده است، و اگر توجه به خدا کند و او را شاهد و ناظر اعمالش بداند، چگونه می‌تواند تن به نافرمانی او دهد و از اطاعت امرش سرباز زند. قرآن کریم می فرماید: «ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر؛ همانا نماز انسان را از زشتیها و منکرات باز می‌دارد و یاد خدا بزرگتر است»(عنکبوت/۴۵)

علی خانی