چرا برام خواهر و برادر نمیارید

دکتر کتایون خوشابی به والدین جوان می آموزد چگونه به این پرسش فرزندشان جواب بدهند

این‌ روزها کم نیستند والدینی که تصمیم گرفته‌اند فقط یک فرزند داشته‌باشند. هر کدام از آنها هم دلایل متفاوتی دارند و البته برخی از این دلایل هم قانع‌کننده‌اند...

در «فرزندپروری» این هفته قصد نداریم در مورد فواید یا معایب تک‌فرزندی صحبت کنیم و مثلا نمی‌خواهیم بگوییم که این تک‌فرزندها با چه مشکلاتی مواجه هستند یا اینکه به دلیل برخورداری از توجه و امکانات بیشتر، پیمودن راه‌های موفقیت برای آنان هموارتر است یا دشوارتر؛ بلکه می‌خواهیم پاسخ صحیحی برای پرسش‌ها و کنجکاوی‌های کودکان در مورد تک‌فرزند بودنشان پیدا کنیم و اگر به هر دلیلی؛ چه شرایط اقتصادی، چه شرایط جسمانی، مشغله‌کاری زیاد، بحران‌های روانی و نداشتن آمادگی روانی نخواستیم صاحب فرزند دومی شویم، چگونه دلیل بچه‌دار نشدن مجدد را برای آنها توضیح دهیم. اگر شما هم صاحب یک فرزند هستید و نمی‌خواهید بچه دیگری داشته باشید ولی نمی‌دانید به سوال‌ها و درخواست‌های او برای داشتن خواهر یا برادر دیگر چگونه پاسخ دهید، توصیه‌ها و هشدارهای دکتر کتایون خوشابی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان، را بخوانید.

▪ چگونه با کودک زیر ۵ سال ‌در این مورد صحبت کنیم؟

بسیاری از والدین تصور می‌کنند اگر فقط یک فرزند داشته باشند، ممکن است عواقبی داشته باشد؛ مثلا لوس، تنبل، خودخواه یا لجباز بار بیاید در حالی که شیوه فرزندپروری و تربیت در این زمینه تاثیر دارد. اگر والدین شیوه تربیت درست را بلد نباشند، نه‌تنها در تربیت یک فرزند بلکه در تربیت فرزندان بیشتر نیز با مشکل مواجه خواهندشد. پس خودخواه‌شدن، لجبازی یا مشکلات دیگر تک‌فرزندان ربطی به تنها بودن آنها ندارد و مشکل را باید در نحوه تربیت والدین جست. قاعدتا مساله داشتن فرزند و اینکه ما چند فرزند داشته باشیم، در حیطه مسوولیت و اختیارهای والدین است و ربطی به بچه‌ها ندارد. قبل از شروع هر صحبتی در این مورد با کودک زیر ۵ سال باید به او گفت: «ما همه تنها به دنیا می‌آییم» و بلافاصله موضوع را عوض کنیم و ادامه دهیم: «وقتی بزرگ شدی، راجع به این موضوع صحبت می‌کنیم.» زیرا او مفاهیم را خیلی خوب درک نمی‌کند. حتی می‌توانیم بگوییم: «اگر خدا خواست، به ما هم فرزند دیگری می‌دهد.»

▪ به کودکی که بالای ۵ سال دارد چه بگوییم؟

در این زمان بهتر و راحت‌تر می‌توان صحبت کرد، البته به شرطی که نگرش خود والدین غلط نباشد. مثلا اگر تصور می‌کنند آمدن فرزند دوم مشکلات اولی را کم می‌کند و به دلیل مشکلاتی که کودک اول دارد، فرزند دوم را قربانی شیوه تربیت نادرست کودک اولی می‌کنند، باید فکر و نگرش خود را اصلاح کنند.

اگر والدین آمادگی مادی، معنوی و روانی لازم را ندارند، آستانه تحمل مادر پایین است یا پدر برای کودک وقت نمی‌گذارد یا هر دو به دلیل مشغله کاری فراوان خسته و عصبی هستند و پرخاشگری می‌کنند، نباید آوردن فرزند دوم را راه حلی برای تربیت غلط خود بدانند و به فکر فرزند دیگری بیفتند.اگر خودشان مرد باشند نمی?توانند با کودک درست حرف بزنند. این والدین باید برای بار آوردن صحیح فرزندشان آستانه تحمل خود را بالا ببرند و با خود بگویند باید برای تربیت کودک خود وقت بگذاریم و اجازه خطا و شکست را به او بدهیم. متاسفانه در برخی خانواده‌هافقط تاکید روی تعداد فرزندان است و این اصرار بر اساس باور ذهنی آنهاست که خانواده طبیعی با دو یا تعداد بیشتری فرزند تکمیل می‌شود. برای کودک بزرگ‌تر از ۵ سال اینگونه می‌توان توضیح داد که همه پدر و مادرها تعداد اعضای خانواده‌شان را خودشان تعیین می‌کنند و من و پدرت هم هر موقع تصمیم گرفتیم، فرزند دومی خواهیم داشت. در واقع باید خیلی واضح به کودک گفت که ما تصمیم نداریم فرزند دیگری داشته باشیم و این اصلا جای بحث ندارد. نباید کودک را در این امر دخالت داد. حتی والدین می‌توانند بگویند «وجود تو برای ما عزیز است و نیازی به فرزند دیگری نیست» و بحث‌ را خاتمه دهند. اگر با قاطعیت پاسخ دهند با واکنشی از سوی کودک مواجهه نمی‌شو‌ند و کودک در این مورد بحث نخواهد کرد. ولی اگر وعده‌های دروغ به کودک بدهیم، او مدام از ما می‌پرسد که کی این اتفاق می‌افتد و هر روز از پدر و مادرش خواهر و برادر می‌خواهد.

▪ اگر یکی از والدین به دلیل بیماری نخواهد صاحب فرزند دیگری شود یا به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی تصمیم به داشتن یک ‌فرزند داشته باشند، چطور؟

گفتن موضوع بیماری به کودک نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند و حس کنجکاوی او را ارضا نخواهدکرد، بلکه باعث افزایش اضطرابش می‌شود. در مورد مسایل اقتصادی هم بهتر است ارزش پول را به کودکان زیر ۱۱ سال توضیح داد و در مورد مسایل مالی با آنها صحبت کرد. مثلا باید به آنها گفت که قیمت این جنس گرانقیمت از بودجه ما بیشتر است و بهتر است چیزی بخریم که متناسب با پول ماست. کودک باید یاد بگیرد با شرایط اقتصادی خانواده سازگار شود و با آن کنار بیاید. اما در مورد بچه‌دار شدن قضیه متفاوت است؛ اگر پیش از ۱۱ سالگی در مورد مشکلات اقتصادی به عنوان دلیلی برای بچه‌دار نشدن مجدد با کودک صحبت شود ممکن است بگوید من هر روز پول‌هایم را جمع می‌کنم و قلکم را می‌شکنم تا بتوانم خواهر یا برادری داشته باشم. پس در مورد مساله‌ای به این مهمی، بدون توضیح اضافی باید بگوییم که تصمیم ما داشتن یک فرزند است و دیگر جای هیچ‌ بحثی نیست. توضیحات اضافی فقط مایه دردسر می‌شود.

▪ در سنین بالاتر چگونه باید در این مورد صحبت کرد؟

از آنجا که بهترین فاصله سنی بین بچه‌ها ۶-۴ سال است، در ۱۱ سالگی اینقدر فاصله سنی زیاد شده که بچه بزرگ‌تر چنین درخواستی نمی‌کند. بنابراین از ۱۱ سالگی به بعد، چون تفکر فرزند منطقی‌تر می‌شود و مسایل را بهتر درک می‌کند، می‌توانیم حتی علت اصلی‌ اینکه چرا فرزند دومی نداریم را کاملا برایش توضیح ‌دهیم و بگوییم ما همین تعداد عضو خانواده را انتخاب کرده‌ و فقط تو را خواسته‌ایم.

سهیلا عابدین‌پور